Δοκιμάσαμε το νέο ψαχτήρι της Google… και απέτυχε - Του Άρη Χατζηστεφάνου

Άρης Χατζηστεφάνου | Η Εφημερίδα των Συντακτών 18/05/2024

Η Google υποσχέθηκε την περασμένη εβδομάδα να αλλάξει, με τη βοήθεια Τεχνητής Νοημοσύνης, τον τρόπο με τον οποίο αναζητούμε δεδομένα στο ίντερνετ. Ορισμένοι μίλησαν για αλλαγή ιστορικού παραδείγματος στη σχέση του ανθρώπου με την πληροφορία. Η πρώτη μας επαφή όμως με τη νέα εφαρμογή έφερε στο φως τα ίδια στερεότυπα, τις ταξικές και ιδεολογικές αγκυλώσεις του παρελθόντος.

Νέα Υόρκη

Οι χρήστες του ίντερνετ στις ΗΠΑ έχουν από αυτή την εβδομάδα πρόσβαση στο AI Overviews της Google, μια ανανεωμένη μορφή της μηχανής αναζήτησης η οποία, αντί να παρουσιάζει μια λίστα αποτελεσμάτων με λινκ σε σχετικές ιστοσελίδες, προσφέρει μια σύνοψη των πληροφοριών που αναζητάς με τη βοήθεια Τεχνητής Νοημοσύνης. Το AI Overviews αποτελεί την εσπευσμένη απάντηση σε νέες μηχανές αναζήτησης όπως το Perplexity (που χρηματοδοτήθηκε αδρά από επιχειρηματίες όπως ο Τζεφ Μπέζος) οι οποίες υπόσχονται να «κάνουν το ψάξιμο για εμάς» συγκεντρώνοντας σε ένα μικρό κείμενο τις πληροφορίες που (πιστεύουν ότι) θα βρίσκαμε αν επισκεπτόμασταν τις ιστοσελίδες που μας πρότειναν οι παραδοσιακές μηχανές αναζήτησης.

Η πρώτη παρατήρηση είναι ότι οι μεγάλες πλατφόρμες προχωρούν ένα βήμα περισσότερο στην κλοπή περιεχομένου από ιστοσελίδες τις οποίες ο χρήστης δεν χρειάζεται πλέον να επισκέπτεται — και συνεπώς χάνουν τα έσοδα από διαφημίσεις, συνδρομές και χορηγίες. Πρόκειται, όπως εξηγούσε προ ημερών και το Bloomberg, για μια διάρρηξη της άτυπης «συμφωνίας» μεταξύ ιστοσελίδων και μηχανών αναζήτησης που προσέφερε στις πρώτες τη δυνατότητα να εμφανίζονται στα αποτελέσματα αναζήτησης και στις δεύτερες να συγκεντρώνουν έναν τρομακτικό όγκο δεδομένων που μπορούσαν να πουλούν σε διαφημιστές.

Η σχέση αυτή βέβαια δεν ήταν ποτέ ούτε δίκαιη ούτε δημοκρατική. Από την πρώτη στιγμή της δημιουργίας του ο αλγόριθμος της Google κατηγορήθηκε ότι προωθεί ιστοσελίδες με ταξικά κριτήρια (προτιμώντας τις ήδη γνωστές, καλύτερα σχεδιασμένες και διασυνδεδεμένες σελίδες), ενώ αναπαρήγε φυλετικά και ρατσιστικά στερεότυπα.

Σε μια προσπάθεια να διαπιστώσω εάν οι νέες μηχανές αναζήτησης με Τεχνητή Νοημοσύνη έχουν ξεπεράσει αυτές τις προκαταλήψεις των προκατόχων τους έθεσα μια σειρά απλών, καθημερινών αλλά και σύνθετων πολιτικών ερωτήσεων σε δύο μηχανές. Να σημειωθεί ότι σε αντίθεση με άλλες εφαρμογές, το AI Overviews δεν ενεργοποιείται σε όλα τα ερωτήματα και εμείς είχαμε πρόσβαση από τη Νέα Υόρκη, γεγονός που μπορεί να επηρεάζει με πολλούς τρόπους τα τελικά αποτελέσματα.

Ξεκινώντας με το Perplexity έθεσα την τυπική ερώτηση «ποιος είναι ο Άρης Χατζηστεφάνου», για να λάβω την απάντηση ότι «είναι ιδρυτής και διευθυντής του ερευνητικού ιστότοπου “Πρώτο Θέμα”» — απάντηση που σίγουρα δεν ικανοποιεί εμένα και υποθέτω ούτε τη διευθυντική ομάδα του «Πρώτου Θέματος». Τα πράγματα έγιναν πιο ενδιαφέροντα αλλά και πιο επικίνδυνα όταν, μετά την πρώτη γνωριμία, η συζήτηση πέρασε στο Μεσανατολικό. Στην ερώτησή μου ποια είναι η πρωτεύουσα του Ισραήλ η μηχανή αναζήτησης του Perplexity έδωσε την ακόλουθη παραπειστική απάντηση: «Η Ιερουσαλήμ είναι η διακηρυχθείσα (proclaimed) πρωτεύουσα του Ισραήλ, αλλά το καθεστώς της δεν είναι ευρέως αναγνωρισμένο διεθνώς».

Με δεδομένο βέβαια ότι οι ΗΠΑ είναι η μοναδική χώρα μετά το Ισραήλ που αναγνωρίζει την Ιερουσαλήμ ως πρωτεύουσα, η απάντηση προκαλεί λανθασμένες εντυπώσεις. Η Google προτίμησε να μην ενεργοποιήσει το AI Overviews για τη συγκεκριμένη ερώτηση. Αντιθέτως παρουσίασε με τεράστια γράμματα τη λέξη «Ιερουσαλήμ» και ως πρώτο αποτέλεσμα αναζήτησης με παρέπεμψε στην ιστοσελίδα της αμερικανικής πρεσβείας στο Ισραήλ. Όταν αναδιατύπωσα την ερώτηση στη μορφή «ποιες χώρες αναγνωρίζουν την Ιερουσαλήμ ως πρωτεύουσα του Ισραήλ;» το AI Overviews τέθηκε τελικά σε λειτουργία. Το αποτέλεσμα όμως ήταν ακόμη χειρότερο αφού το πρόγραμμα διαστρέβλωσε ένα κείμενο του Al Jazeera για να με ενημερώσει ψευδώς ότι, εκτός από τις ΗΠΑ, την Ιερουσαλήμ αναγνωρίζει και η Ρωσία (η Μόσχα έχει αναγνωρίσει την Ανατολική Ιερουσαλήμ ως πρωτεύουσα μελλοντικού παλαιστινιακού κράτους).

Εξίσου προβληματικά ήταν τα αποτελέσματα και στην ερώτηση «εάν η Χαμάς είναι τρομοκρατική οργάνωση». Το Perplexity απάντησε: «Ναι, η Χαμάς θεωρείται ευρέως τρομοκρατική οργάνωση από πολλές χώρες και διεθνή σώματα». Η απάντηση, είτε μας αρέσει είτε όχι, είναι απόλυτα παραπειστική αφού οι χώρες που αναγνωρίζουν τη Χαμάς ως τρομοκρατική οργάνωση είναι μόλις 36 σε σύνολο 193 μελών του ΟΗΕ (και οι 27 από αυτές το κάνουν ως μέλη της Ε.Ε. και όχι αναγκαστικά με απόφαση των Κοινοβουλίων τους). Άγνωστο παραμένει επίσης ποια είναι αυτά τα «διεθνή σώματα», αφού ο ΟΗΕ δεν χαρακτηρίζει την οργάνωση τρομοκρατική. Στην ίδια ερώτηση η Google έμεινε και πάλι στην παραδοσιακή παρουσίαση στοιχείων, παρουσιάζοντας όμως ως πρώτο αποτέλεσμα τις θέσεις της διευθύντριας Εθνικής Ασφαλείας των ΗΠΑ, δηλαδή της Αμερικανίδας αξιωματούχου που επιβλέπει όλες τις υπηρεσίες πληροφοριών της χώρας.

Σε δύο πολιτικές ερωτήσεις λοιπόν, δύο αμερικανικές μηχανές αναζήτησης προέταξαν τις θέσεις του Στέιτ Ντιπάρτμεντ, παρά το γεγονός πως είτε μειοψηφούν σε διεθνές επίπεδο (Χαμάς) είτε πηγαίνουν κόντρα σχεδόν στο σύνολο των υπόλοιπων χωρών του πλανήτη (Ιερουσαλήμ). Η χρήση ή όχι της Τεχνητής Νοημοσύνης δεν άλλαξε τίποτα στην ουσία των πληροφοριών, ενώ προσέφερε και μια ψευδεπίγραφη αίσθηση κύρους – η οποία συχνά κάνει ακόμη πιο αστεία τα λανθασμένα αποτελέσματα.

Ίσως σε μερικούς μήνες οι μηχανές αναζήτησης με ΑΙ να μας βοηθούν να εντοπίζουμε πιο γρήγορα ποιο είναι το καλύτερο και πλησιέστερο εστιατόριο που προσφέρει σούσι και έχει καθίσματα για βρέφη. Οι αλγόριθμοι όμως που δημιουργούνται από τους λευκούς ανθρώπους του παγκόσμιου Βορρά θα συνεχίσουν να δίνουν λανθασμένες απαντήσεις σε όσους ζουν στον παγκόσμιο Νότο.