Ευρωεκλογές: Η μαύρη τρύπα της χρηματοδότησης των κομμάτων σε Ελλάδα και ΕΕ - Νέα διασυνοριακή έρευνα 26 ΜΜΕ (ΕΙΚΟΝΕΣ & ΓΡΑΦΗΜΑΤΑ)

Νέα διασυνοριακή έρευνα 26 ΜΜΕ (σ.σ.: και του  Reporters United) αποκαλύπτει κενό διαφάνειας στην προέλευση των κομματικών πόρων από κράτος και ιδιώτες

#TransparencyGap – Εξαρτημένα από την κρατική χρηματοδότηση, τα κόμματα στην Ελλάδα ανακυκλώνουν το χρήμα των Ελλήνων πολιτών – Κενό λογοδοσίας και απόλυτο σκοτάδι ως προς την ιδιωτική χρηματοδότηση – Η περίπτωση της ΝΔ, που ζητά «λίγα από πολλούς», παρά το δυσθεώρητο ετήσιο έλλειμμα στα ταμεία της και τον διαρκώς διογκούμενο τραπεζικό της δανεισμό. – Η νέα διασυνοριακή έρευνα του Follow the Money, με τη συμμετοχή του Reporters United και 25 ακόμη δημοσιογραφικών ομάδων από όλη την Ευρώπη, ρίχνει φως για πρώτη φορά στους απολογισμούς των πολιτικών κομμάτων που συμμετέχουν στις Ευρωεκλογές και αποκαλύπτει το τεράστιο κενό διαφάνειας στην ΕΕ.

Εικονογράφηση: Leon de Korte - Follow the Money

 

Ιωάννα Λουλούδη

Επιμέλεια: Χριστόφορος Κάσδαγλης.

Οπτικοποίηση: Κωνσταντίνα Μαλτεπιώτη.

#TransparencyGap

 
Η νέα διασυνοριακή έρευνα «TransparencyGap: Η χρηματοδότηση των Πολιτικών Κομμάτων στην ΕΕ» που συντόνισε το Follow the Money με τη συμμετοχή του Reporters United ρίχνει φως στο κενό διαφάνειας στην προέλευση των οικονομικών πόρων των ευρωπαϊκών κομμάτων. Ενόψει των Ευρωεκλογών αναλύθηκαν 1200 ισολογισμοί 281 κομμάτων και περισσότερες από 500.000 εισφορές, με τη συμμετοχή 50 δημοσιογράφων, σε 24 ευρωπαϊκές χώρες, από 26 δημοσιογραφικούς οργανισμούς: Follow the Money, The Guardian, ZDF, Reporters United, El País, Paper Trail Media, IrpiMedia, Apache, Público, BIRD, CIReN, Context, De Tijd, Delfi, Denik N, VSquare, ICJK, MaltaToday, Oštro Hrvatska, Direkt 36, Oštro Slovenia, Re:Baltica, Reporter, YLE, Noteworthy, The Journal.

Οι κάλπες για την εκλογή των νέων μελών του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου ανοίγουν σε δέκα μέρες. Την ώρα όμως που οι εκπρόσωποι των κομμάτων σε Ελλάδα και ΕΕ επιδίδονται σε προεκλογικό αγώνα διεκδικώντας την πολύτιμη ψήφο που θα επηρεάσει την ευρωπαϊκή πολιτική για μια πενταετία, εκατομμύρια Ευρωπαίοι ψηφοφόροι καλούνται να ψηφίσουν πολιτικά κόμματα για τη χρηματοδότηση των οποίων δεν γνωρίζουν σχεδόν τίποτα. 

Από πού λαμβάνουν χρήματα και πόσο μεγάλο είναι το κενό διαφάνειας; Και τι κινδύνους εγκυμονεί αυτό, σε μια Ευρωπαϊκή Ένωση όπου ήδη έξι στους 10 πολίτες, σύμφωνα με έρευνα του Ευρωβαρόμετρου, πιστεύουν πως η διαφθορά διαπερνά τα πολιτικά κόμματα, ενώ επτά στους 10 ανησυχούν για την έλλειψη επίβλεψης και διαφάνειας στα οικονομικά τους; 

Το Reporters United συμμετείχε στην πολύμηνη διασυνοριακή έρευνα #TransparencyGap που συντόνισε το Follow the Money, μαζί με ακόμη 25 δημοσιογραφικές ομάδες -μεταξύ των οποίων The Guardian, El Pais, Papertrail Media (ZDF, Der Spiegel). Έπειτα από ανάλυση τουλάχιστον 12.000 ετήσιων οικονομικών απολογισμών από 281 κόμματα και 500.000 ιδιωτικών εισφορών προς αυτά, κατέληξαν σε μια σειρά από απρόσμενα συμπεράσματα: 

• Περίπου 7 δισ. ευρώ είναι το ποσό που συγκέντρωσαν επισήμως 281 πολιτικά κόμματα στην ΕΕ από κρατικές επιχορηγήσεις, εισφορές, συνδρομές μελών, δωρεές και άλλες πηγές εσόδων κατά την περίοδο 2019 – 2022 (χρονιές για τις οποίες είναι διαθέσιμοι οι περισσότεροι ετήσιοι οικονομικοί απολογισμοί στα κράτη-μέλη).

• Τη μερίδα του λέοντος αποτελεί η κρατική χρηματοδότηση, που αγγίζει τα 3,7 δισ. ευρώ. Σε Φινλανδία, Ρουμανία και Ιρλανδία τα κόμματα εξασφαλίζουν πάνω από το 80% της χρηματοδότησής τους από το κράτος, ενώ σε Ισπανία, Βέλγιο, Σλοβακία, Κροατία και Πολωνία αυτή ξεπερνά το 75%. Στην Ελλάδα το ποσοστό της κρατικής χρηματοδότησης υπολογίζεται σε 70,2%. Τα μόνα κράτη όπου τα κόμματα δεν λαμβάνουν κρατική χρηματοδότηση είναι η Μάλτα και η Ιταλία, η οποία κατάργησε το 2014 τις κρατικές επιχορηγήσεις εξαιτίας σκανδάλων διαφθοράς που μάστιζαν τη χώρα από τη δεκαετία του ’90.

• Τουλάχιστον 685 εκατ. ευρώ έλαβαν από δωρεές ιδιωτών και εταιρειών την περίοδο 2019 – 2022 τα 281 πολιτικά κόμματα που εξετάστηκαν. Σε απόλυτους αριθμούς, τα μεγαλύτερα ποσά δίνονται σε κόμματα της Γερμανίας (330 εκατ. ευρώ), της Ιταλίας (71 εκατ. ευρώ) και της Γαλλίας (47 εκατ. ευρώ). Ωστόσο, σε αναλογία πληθυσμού προηγούνται Μάλτα και Κύπρος. 

Στο πλαίσιο της διασυνοριακής έρευνας επιχειρήσαμε να υπολογίσουμε το κενό διαφάνειας (transparency gap), το ποσοστό δηλαδή των εσόδων από ιδιωτική χρηματοδότηση όπου δεν είναι γνωστά τα στοιχεία του χρηματοδότη και άρα η προέλευση του πολιτικού χρήματος. Για να επιτευχθεί αυτό, συγκρίναμε για την περίοδο 2019 – 2022 για 231 ευρωπαϊκά κόμματα από 24 κράτη-μέλη (όπου ήταν εφικτό βάσει δεδομένων), τα ποσά που δηλώνουν ως έσοδα τα κόμματα στους ετήσιους οικονομικούς απολογισμούς τους, έναντι των δημοσιευμένων σε κάθε χώρα στοιχείων για τις συνολικές εισφορές από φυσικά πρόσωπα (ιδιώτες και πολιτικούς). 

Το αποτέλεσμα; Το κενό διαφάνειας στην ΕΕ εκτιμάται σε 71% επί του συνόλου των εισφορών. Από το σύνολο της χρηματοδότησης μέσω εισφορών ύψους 941 εκατ. ευρώ, δεν γνωρίζουμε την προέλευση για 664 εκατ. ευρώ. 

Όλοι οι απολογισμοί οικονομικής χρήσης της ΝΔ για την τελευταία τετραετία είναι αρνητικοί, ενώ το έλλειμμα στα αποτελέσματά της διαρκώς αυξάνεται.

Μεγάλο ρόλο σε αυτό παίζει η Γερμανία που συγκεντρώνει πάνω από 60% της συνολικής ιδιωτικής χρηματοδότησης προς κόμματα στην ΕΕ. Εκεί το κενό διαφάνειας αγγίζει το 78%, αφού από τα 641 εκατ. ευρώ δωρεών προς γερμανικά πολιτικά κόμματα, παραμένει άγνωστο ποιοι έδωσαν τα 495 εκατ. ευρώ. Ένα ενδιαφέρον εύρημα της έρευνας που αποτυπώνει το κενό διαφάνειας είναι ότι το ακροδεξιό κόμμα «Εναλλακτική για τη Γερμανία» (AfD) δήλωσε έσοδα 6,4 εκατ. ευρώ από δωρεές, ωστόσο υπάρχουν ονομαστικά στοιχεία μόνο για δωρητές που συνεισέφεραν 1,3 εκατ. ευρώ, που σημαίνει ότι είναι άγνωστη η προέλευση του 80% των σχετικών εσόδων. 

Υψηλό ποσοστό διαφάνειας σημειώνει η Εσθονία, όπου ανά τρεις μήνες δημοσιεύονται τα στοιχεία όλων των δωρητών προς τα κόμματα, ακόμα κι αν η εισφορά τους περιορίζεται σε ένα ευρώ. Πολύ καλά τα πηγαίνουν επίσης η Πολωνία, η Τσεχία και η Ρουμανία. Αντίθετα, στη Γαλλία και το Βέλγιο δεν δημοσιεύονται στοιχεία χρηματοδοτών. 

Στο δημόσιο χρήμα στηρίζονται τα κόμματα στην Ελλάδα

Τι συμβαίνει με το κενό διαφάνειας στη χώρα μας; Προκειμένου να εξακριβωθεί, χρειάστηκε να αναζητήσουμε και να εξετάσουμε προσεκτικά τις ετήσιες οικονομικές δηλώσεις των κομμάτων, οι οποίες συνήθως εμφανίζονται… αθόρυβα και με μεγάλη καθυστέρηση στις ιστοσελίδες τους και στην ιστοσελίδα της αρμόδιας Επιτροπής Ελέγχου Δηλώσεων Περιουσιακής Κατάστασης της Βουλής. 

Έτσι, παρουσιάζουμε σήμερα για πρώτη φορά συγκεντρωμένα οικονομικά στοιχεία από τους απολογισμούς των ελληνικών κομμάτων για το διάστημα 2019 – 2022. Εξετάσαμε ακόμη όλες τις δημοσιευμένες στην Επιτροπή Ελέγχου αποφάσεις χρηματοδότησης των κομμάτων, καθώς και τις δηλώσεις των ίδιων των κομμάτων για εισφορές που έχουν δεχθεί από φυσικά πρόσωπα. (Σημειώνεται πως για το 2022 δεν έχουν δημοσιευθεί ακόμη οι κομματικές λίστες εισφορών, ενώ για τα έτη 2023-2024 δεν έχουν ακόμη δημοσιευθεί οποιαδήποτε άλλα οικονομικά στοιχεία, πλην αποφάσεων κρατικής χρηματοδότησης)

Απευθύναμε επίσης γραπτώς ερωτήσεις στα ίδια τα κόμματα. Μέχρι τη στιγμή της δημοσίευσης είχαν απαντήσει ΣΥΡΙΖΑ και ΚΚΕ. Θα δημοσιεύσουμε όλες τις απαντήσεις που θα λάβουμε.

Ως έσοδα των πολιτικών κομμάτων ορίζονται βάσει του ν. 4954/2022: «Τα ποσά που συγκεντρώνουν τα πολιτικά κόμματα και οι συνασπισμοί κομμάτων από πάσης φύσης οικονομική ενίσχυση από κάθε πηγή και ιδίως από τακτικές και έκτακτες εισφορές μελών, βουλευτών, υποστηρικτών, ψηφοφόρων και φίλων, οικονομικές εξορμήσεις, δωρεές, δάνεια, μερίσματα, τόκους, την εκμετάλλευση της κινητής ή ακίνητης περιουσίας τους ή οποιαδήποτε άλλη δραστηριότητα σχετίζεται με τη λειτουργία του κόμματος ή του συνασπισμού κομμάτων, κατά τη διάρκεια της βουλευτικής περιόδου και της περιόδου ελέγχου των προεκλογικών δαπανών και εσόδων». 

Βάσει των στοιχείων που συλλέξαμε: 

• Από το 2019 ως το 2022 τα κόμματα, σύμφωνα με τους ετήσιους απολογισμούς τους, έλαβαν 100,319 εκατ. ευρώ από την τακτική, επιμορφωτική και εκλογική κρατική χρηματοδότηση και 38,276 εκατ. ευρώ ως χρηματοδότηση από φυσικά πρόσωπα. 

• Αν συνυπολογίσουμε και την κρατική χρηματοδότηση για το 2023 και 2024 (μέχρι στιγμής), τα κόμματα έχουν λάβει ως τώρα σχεδόν 157 εκατ. ευρώ.

• Ως νικήτρια των εκλογών του 2019 και του 2023, η ΝΔ συγκεντρώνει το μεγαλύτερο συνολικά μέρος κρατικής χρηματοδότησης, έχοντας λάβει από το 2019 ως τώρα 59,6 εκατ. ευρώ. Ακολουθεί ο ΣΥΡΙΖΑ με 49,5 εκατ. ευρώ, το ΚΚΕ με 12,48 εκατ. ευρώ, ο συνασπισμός ΠΑΣΟΚ-Κίνημα Αλλαγής με 10,46 εκατ. ευρώ, ενώ χρηματοδότηση 4,27 εκατ. ευρώ έχει λάβει και το ΠΑΣΟΚ ως ξεχωριστό κόμμα. Ακολουθούν η Ελληνική Λύση με 8 εκατ. ευρώ, το ΜέΡΑ25 με 5,79 εκατ. ευρώ και η Πλεύση Ελευθερίας με 1,28 εκατ. ευρώ. Τα ακροδεξιά κόμματα Νίκη και Σπαρτιάτες που μπήκαν στη Βουλή το 2023 έχουν μέχρι σήμερα λάβει 593.779 ευρώ και 688.544 ευρώ αντίστοιχα.

• Το Ποτάμι εξακολουθεί να λαμβάνει σήμερα χρηματοδότηση και έχει εισπράξει από το 2019 2,72 εκατ. ευρώ. Δεν συμμετέχει πια σε εκλογικές διαδικασίες. 

• Συνυπολογίζοντας στην κρατική χρηματοδότηση την ιδιωτική και τα δηλωθέντα λοιπά έσοδα, προκύπτει από τους κομματικούς ισολογισμούς ότι το σύνολο των εσόδων για τα κόμματα είναι από το 2019 ως και το 2024 τα παρακάτω: ΝΔ έσοδα 68,5 εκατ. ευρώ, ΣΥΡΙΖΑ 56 εκατ. ευρώ, ΠΑΣΟΚ-ΚΙΝΑλ 12,1 εκατ. ευρώ, ΠΑΣΟΚ 4,4 εκατ. ευρώ, ΚΚΕ 36,5 εκατ. ευρώ, Ελληνική Λύση 8,5 εκατ. ευρώ, ΜέΡΑ25 6,1 εκατ. ευρώ και Πλεύση Ελευθερίας 1,4 εκατ. ευρώ.

Από τους απολογισμούς των κομμάτων δεν είναι σαφές το πώς χρησιμοποιείται η τακτική χρηματοδότηση που προορίζεται «για την κάλυψη των λειτουργικών δαπανών» και η επιμορφωτική χρηματοδότηση, που θα έπρεπε να αφορά την «ίδρυση και λειτουργία κέντρων ερευνών και μελετών». Να σημειωθεί ότι βάσει νόμου «ποσοστό 40% της συνολικής κρατικής χρηματοδότησης που λαμβάνει κάθε κόμμα και συνασπισμός κομμάτων είναι ακατάσχετο και ανεκχώρητο». 

Απευθύναμε ερωτήματα στα εκλεγμένα πολιτικά κόμματα σχετικά με τη χρήση της κρατικής χρηματοδότησης. Απαντήσεις λάβαμε από τον ΣΥΡΙΖΑ που διαβεβαιώνει πως «εφαρμόζει και τηρεί πιστά την ελληνική νομοθεσία τόσο όσον αφορά τις οικονομικές ενισχύσεις, όσο και τις δαπάνες που πραγματοποιεί» και διευκρινίζει ότι η επιμορφωτική χρηματοδότηση εκχωρείται στο Ινστιτούτο Ν. Πουλαντζάς, το οποίο τελεί υπό την αιγίδα του κόμματος, καθώς και τα Αρχεία Σύγχρονης Κοινωνικής Ιστορίας (ΑΣΚΙ). Σε σχετικό ερώτημα του Reporters United, απάντησε επίσης ότι για την ενίσχυση (όπως ορίζει το καταστατικό του) καθημερινών και περιοδικών εκδόσεων, καθώς και άλλων μέσων μαζικής ενημέρωσης, το κόμμα κατέβαλε συνολικά 12.718.000 ευρώ στο διάστημα 2019-2022. 

Στις ερωτήσεις του Reporters United απάντησε και το ΚΚΕ, που δηλώνει πως «τα ετήσια οικονομικά στοιχεία από τη δραστηριότητα του Κόμματος γνωστοποιούνται στην Επιτροπή Ελέγχου της Βουλής, ελέγχονται από ορκωτούς λογιστές-ελεγκτές και δημοσιοποιούνται στην ιστοσελίδα μας. Τα ποσά από την επιμορφωτική χρηματοδότηση αξιοποιήθηκαν τα έτη 2019-2023, όπως επίσης και τα προηγούμενα έτη, για την επιμόρφωση μελών και στελεχών μας μέσω επιστημονικών σεμιναρίων, που πραγματοποιούνται τακτικά ανά έτος, εκδόσεων ιδεολογικού – πολιτικού – ιστορικού και πολιτιστικού περιεχομένου, και άλλων σχετικών πρωτοβουλιών, που όπως γνωρίζετε το ΚΚΕ αναπτύσσει πανελλαδικά». 

Τρομακτικό έλλειμμα λογοδοσίας

Από τις παραπάνω απαντήσεις γίνεται αντιληπτό ότι η Επιτροπή Ελέγχου φέρεται να διαθέτει περισσότερες πληροφορίες από ό,τι δημοσιεύει στην ιστοσελίδα της και στις οποίες θα ήταν θεμιτό να έχουν πρόσβαση οι πολίτες. Απευθύναμε και στην Επιτροπή Ελέγχου ερωτήματα σχετικά με τον έλεγχο των οικονομικών των κομμάτων, αλλά δεν έχουμε λάβει ακόμη απάντηση.

«Στην Ελλάδα έχουμε νόμους για τη χρηματοδότηση των κομμάτων. Ωστόσο, δεν μπορεί να μετρηθεί η αποτελεσματικότητά τους σε ό,τι έχει να κάνει με τη διαφάνεια. Άρα, είτε όλα συμβαίνουν όπως θα έπρεπε ή υπάρχει ένα τεράστιο κενό διαφάνειας. Το οποίο είναι μεγαλύτερο όταν εξετάζουμε πώς χρησιμοποιούν τα κόμματα τους πόρους τους, σ’ αυτόν τον τομέα δεν υπάρχει φανερά λογοδοσία», παρατηρεί ο συνιδρυτής και διευθυντής του VouliWatch Στέφανος Λουκόπουλος.

Το 2019 το VouliWatch είχε αποκαλύψει πως η Νέα Δημοκρατία είχε διαθέσει περίπου 1,2 εκατ. ευρώ από τη χρηματοδότηση που λαμβάνει για «ερευνητικούς σκοπούς» για την αποπληρωμή δανείων της στο διάστημα 2015-2017. Η χρηματοδότηση αυτή κανονικά θα πρέπει να χρησιμοποιείται γι αυτόν τον σκοπό ή αλλιώς να επιστρέφεται στο κράτος. Τότε η Επιτροπή Ελέγχου είχε διαπιστώσει την παρανομία, αλλά είχε κάνει απλές συστάσεις στις τράπεζες και τη ΝΔ.

Σήμερα η ΝΔ στην ιστοσελίδα της, σε χώρο αφιερωμένο στα μέλη της (https://my.nd.gr/), εκεί όπου ζητά την οικονομική συνδρομή τους στο πλαίσιο της καμπάνιας που έχει ονομαστεί «Λίγα για Πολλούς», δηλώνει ευθέως πως «η Νέα Δημοκρατία εκχωρεί το 50% της κρατικής χρηματοδότησης στα δάνεια των Τραπεζών». 

Στην ιστοσελίδα της η ΝΔ δηλώνει πως «το λειτουργικό αποτέλεσμα του κόμματος είναι θετικό από το 2016 και μετά. Η Νέα Δημοκρατία δεν δημιουργεί νέα χρέη τα τελευταία 4 χρόνια, εξορθολόγησε τα λειτουργικά της έξοδα και τα οικονομικά αποτελέσματα είναι ευνοϊκά από το 2016 και έπειτα».

Πρόκειται για κατάφωρο ψέμα αφού οι απολογισμοί οικονομικής χρήσης της ΝΔ για την τελευταία τετραετία (2019 – 2022) είναι όλοι αρνητικοί, ενώ και το έλλειμμα στα αποτελέσματα διαρκώς αυξάνεται: 

• 2019: 30.704.592,90 ευρώ
• 2020: 30.284.967,70 ευρώ
• 2021: 34.120.065,25 ευρώ
• 2022: 44.591.660,80 ευρώ

Η αύξηση του ελλείμματος είναι ανάλογη της έκθεσης του κόμματος σε τραπεζικά δάνεια, που έφτασαν το 2022 στο ποσό των 425.600.611,17 ευρώ από 381.296.262,32 ευρώ το 2021. Για τα  δάνεια αυτά δεν έχουν δημοσιευθεί από το 2017 και μετά στοιχεία στην ιστοσελίδα της Επιτροπής Ελέγχου της Βουλής, παρότι βάσει νόμου η Επιτροπή οφείλει να δημοσιεύει «κατάλογο στον οποίο αναφέρονται όλα τα δάνεια που έχει λάβει από όλα τα πιστωτικά ιδρύματα κάθε πολιτικό κόμμα ή/και συνασπισμός κομμάτων, και έχει γνωστοποιήσει στην Επιτροπή, καθώς και αντίγραφο του κειμένου της κάθε συμφωνίας δανείου μεταξύ κόμματος ή/και συνασπισμού κομμάτων αφενός και του πιστωτικού ιδρύματος αφετέρου». 

Δεν είναι γνωστό ούτε πώς το ΠΑΣΟΚ εξυπηρετεί το σύνολο των δανείων του, που το 2022 ήταν 398 εκατ. ευρώ από 356 εκατ. ευρώ το 2021. Και το ΠΑΣΟΚ παρουσιάζει σταθερά έλλειμμα στους απολογισμούς του. Ενδεικτικά 43.761.564 ευρώ το 2022, από 38.733.276 ευρώ το 2021. 

Από τον οικονομικό απολογισμό της ΝΔ, μαθαίνουμε πάντως πως το 2022 ξόδεψε 47.170.525,55 ευρώ σε «έξοδα Τόκων και Δανείων Τραπεζών», ενώ το αντίστοιχο ποσό για το ΠΑΣΟΚ ήταν 42.516.922,11 ευρώ.

Για όλα τα παραπάνω έχουμε στείλει συγκεκριμένα ερωτήματα, ωστόσο μέχρι στιγμής δεν έχουμε λάβει απαντήσεις. 

Από τα δημόσια στα κομματικά ταμεία και πίσω

Εξετάζοντας τα παραπάνω ποσά καθίσταται σαφές ότι για την κάλυψη των εξόδων τους τα κόμματα μάλλον χρειάζονται παραπάνω χρήματα από όσα προσφέρει το κράτος. 

Τι συμβαίνει λοιπόν με τη μη κρατική χρηματοδότηση; 

Μέρος των κομματικών εσόδων προέρχεται από τη λεγόμενη «Ονομαστική χρηματοδότηση», που στους απολογισμούς χωρίζεται σε «εισφορές από Βουλευτές, Ευρωβουλευτές, Μέλη» και «εισφορές από λοιπούς τρίτους», αλλά και την «Ανώνυμη Χρηματοδότηση» και τα «Λοιπά Έσοδα». Δεν γνωρίζουμε πολλά για τα τελευταία, πέρα από το ότι δεν συνδέονται με απευθείας χρηματοδότηση προς τα κόμματα και ενδέχεται να περιλαμβάνουν μεταξύ άλλων «δάνεια, μερίσματα, τόκους, την εκμετάλλευση της κινητής ή ακίνητης περιουσίας τους».

«Τίποτα δεν περιορίζει τα κόμματα να δώσουν στη δημοσιότητα περισσότερες πληροφορίες από όσες ορίζει ο νόμος για τα ποσά των εισφορών και την ταυτότητα των χρηματοδοτών. Ωστόσο, κανείς δεν το κάνει»

Φερνάντο Κασάλ Μπερτόα (Πανεπιστήμιο του Νότιγχαμ)

Ο νόμος στην Ελλάδα είναι γενικά αυστηρός στο μέτωπο της ιδιωτικής χρηματοδότησης, αφού ορίζει πως απαγορεύονται κάθε είδους παροχές προς τα κόμματα ή τους συνασπισμούς από φυσικά πρόσωπα που δεν έχουν την ελληνική ιθαγένεια, νομικά πρόσωπα δημοσίου ή ιδιωτικού δικαίου, οργανισμούς τοπικής αυτοδιοίκησης κάθε βαθμού και φυσικά πρόσωπα, τα οποία είναι ιδιοκτήτες/εκδότες μέσων ενημέρωσης (ή σύζυγοι/τέκνα αυτών). Η ιδιωτική χρηματοδότηση περιορίζεται έτσι σε φυσικά πρόσωπα, που δεν επιτρέπεται να χρηματοδοτήσουν με ποσό μεγαλύτερο των 20.000 ευρώ μέσα στο ίδιο έτος ένα πολιτικό κόμμα. 

Το «ταβάνι» των 20.000 ευρώ δεν ισχύει, όμως, για τους εκλεγμένους βουλευτές/Ευρωβουλευτές, που μπορούν να συνεισφέρουν οικονομικά στο ίδιο τους το κόμμα. Και αυτό πράττουν, όπως δείχνουν οι απολογισμοί «Χρηματοδότησης από φυσικά πρόσωπα άνω των €5.000» που αυτά στέλνουν προς δημοσίευση στην Επιτροπή Ελέγχου της Βουλής.

Ο έλεγχος αυτών των λιστών για τα διαθέσιμα έτη 2019-2021 αποκαλύπτει πως η πλειοψηφία των ονομαστικών εισφορών προέρχεται από νυν και συνταξιούχους βουλευτές και ευρωβουλευτές των κομμάτων που σε πολλές περιπτώσεις επιστρέφουν δεκάδες χιλιάδες ευρώ από τη βουλευτική τους αποζημίωση πίσω στα κομματικά ταμεία. 

Από την πρακτική αυτή αποδεικνύεται αφενός πως υπάρχει ανακύκλωση της ροής του δημοσίου χρήματος προς τα κομματικά ταμεία, αφετέρου πως δεν γνωστοποιούνται δημόσια στοιχεία για τη χρηματοδότηση των ελληνικών κομμάτων από ιδιώτες ή άλλους φορείς.

Τα στοιχεία των ιδιωτών χρηματοδοτών, όμως, είναι στη διάθεση των κομμάτων και πρέπει να γνωστοποιούνται στην Επιτροπή Ελέγχου, αφού η νομοθεσία ορίζει πως «η ονομαστική χρηματοδότηση γίνεται με ονομαστικές καταθέσεις στους τραπεζικούς λογαριασμούς» ή «με όποια άλλη μέθοδο επιτρέπει τη σύνδεση του προσφερόμενου ποσού με κάποιο φυσικό πρόσωπο το οποίο μπορεί να ταυτοποιηθεί», καθώς και ότι «κάθε ιδιωτική χρηματοδότηση σε πολιτικό κόμμα και συνασπισμό κομμάτων που υπερβαίνει το ποσό των 500 ευρώ, διενεργείται υποχρεωτικά μόνο μέσω των τραπεζικών λογαριασμών τους οποίους τηρούν τα κόμματα και οι συνασπισμοί κομμάτων με υποχρεωτική αναγραφή των στοιχείων της ταυτότητας του χρηματοδότη».

ΔΕΙΤΕ ΕΔΩ τους σχετικούς πίνακες της ονομαστικής χρηματοδότησης κομμάτων

Αναλυτικά για το διάστημα 2019-2021:

• Το ΚΚΕ μονοπωλεί τις πρώτες 40 θέσεις χρηματοδοτών, με μοναδικές εξαιρέσεις τους Δημήτρη Παπαδημούλη, ο οποίος το 2020 συνεισέφερε 47.000 ευρώ στον ΣΥΡΙΖΑ, και τον Γιάννη Βαρουφάκη, ο οποίος το 2019 συνεισέφερε 36.000 ευρώ στο ΜέΡΑ25. Σύμφωνα με προφορική απάντηση του ΚΚΕ σε σχετικό ερώτημα του Reporters United, το γεγονός αυτό οφείλεται στο ότι βάσει καταστατικού όλοι οι βουλευτές και ευρωβουλευτές επιστρέφουν στο κόμμα τη βουλευτική τους αποζημίωση και λαμβάνουν από αυτό ένα μισθό που ορίζεται από το κόμμα.

• Από την πλευρά των νυν και πρώην πολιτικών αρχηγών, ο Δημήτρης Κουτσούμπας φέρεται να έδωσε εισφορές άνω των 130.000 ευρώ στο ΚΚΕ μεταξύ 2019 – 2021, ενώ αντίστοιχα η Αλέκα Παπαρήγα πάνω από 140.000 ευρώ. Περισσότερα από 51.000 ευρώ έχει δώσει στον ΣΥΡΙΖΑ ο Αλέξης Τσίπρας, πάνω από 27.000 ευρώ στη ΝΔ ο πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης. Ο τέως πρωθυπουργός Γιώργος Παπανδρέου φέρεται να έδωσε περίπου 26.000 ευρώ στο ΠΑΣΟΚ-Κίνημα Αλλαγής, ο Αντώνης Σαμαράς περίπου 27.000 ευρώ στη ΝΔ. Σε χαμηλότερα ποσά κινήθηκαν οι εισφορές της Ζωής Κωνσταντοπούλου με 18.440 ευρώ στην Πλεύση Ελευθερίας το 2019, ενώ ο επικεφαλής της Ελληνικής Λύσης Κυριάκος Βελόπουλος κατέβαλε 6.000 ευρώ στο κόμμα του το 2019. Δεν υπάρχουν στοιχεία για τον Νίκο Ανδρουλάκη ή τον Στέφανο Κασσελάκη. 

• Στη ΝΔ ο μέσος όρος των εισφορών ήταν 9.200 ευρώ. Μεταξύ των ελάχιστων ποσών που ξεχωρίζουν ως υψηλότερα, είναι η χρηματοδότηση ύψους 20.000 ευρώ από τον πρώην διευθυντή του γραφείου του πρωθυπουργού Γρηγόρη Δημητριάδη προς το κόμμα το 2019. 

• Βουλευτές, ευρωβουλευτές και στελέχη του ΣΥΡΙΖΑ κατέβαλαν κατά μέσο όρο 12.700 ευρώ στην τριετία 2019-2021, ενώ 10.400 ευρώ ήταν ο μέσος όρος χρηματοδότησης βουλευτών του ΠΑΣΟΚ-ΚΙΝΑΛ, 12.000 ευρώ των στελεχών της Ελληνικής Λύσης, 9.200 ευρώ του ΜέΡΑ25. Για την Πλεύση Ελευθερίας υπάρχουν στοιχεία μόνο για το 2019, με μέσο όρο χρηματοδότησης τα 6.900 ευρώ.

• Απευθύναμε ερώτημα στο ΣΥΡΙΖΑ σχετικά με το ποσό των 75.000 ευρώ που καταχωρείται ετησίως ως «ανώνυμη χρηματοδότηση» και λάβαμε την απάντηση πως «προέρχεται από εισφορές μελών και φίλων με κουπόνια των 10 ευρώ». Αυτό είναι και το επιτρεπόμενο όριο από την ελληνική νομοθεσία σχετικά με τις εισφορές από κουπόνια. 

• Από την άλλη, το ΚΚΕ στους απολογισμούς του μεταξύ 2019 – 2022 περιλαμβάνει σημαντικά έσοδα ύψους 16,27 εκατ. ευρώ από «Συνδρομές-εισφορές μελών και λοιπών τρίτων». Πρόκειται για τα ποσά που το ΚΚΕ συγκεντρώνει μέσω κουπονιών. Η διαδικασία αυτή, ωστόσο, συμβαίνει χωρίς να τηρούνται οι προϋποθέσεις ιδιωτικής χρηματοδότησης που ορίζει ο νόμος, κάτι που πιστοποιούν οι ετήσιες εκθέσεις της Επιτροπής Ελέγχου της Βουλής, που αναφέρουν σταθερά πρόστιμα μερικών δεκάδων χιλιάδων ευρώ στο κόμμα για «Έσοδα από συνδρομές και εισφορές χωρίς τήρηση των προϋποθέσεων ιδιωτικής χρηματοδότησης». 

Σε σχετικό ερώτημα που απευθύναμε, λάβαμε από το Γραφείο Τύπου του ΚΚΕ την παρακάτω απάντηση: «Τα έσοδά μας από συνδρομές και εισφορές προέρχονται από χιλιάδες μέλη, φίλους και ψηφοφόρους του Κόμματος, με τα κουπόνια που εκδίδουμε. Όσον αφορά τα προσωπικά στοιχεία των χιλιάδων μικροενισχυτών μας, που αποτελούν προσωπικά δεδομένα, εκτιμούμε, όπως και κάθε άνθρωπος καλής θέλησης, αλλά και οι νομικοί που ασχολούνται με το δίκαιο που αναφέρεται στα δεδομένα προσωπικού χαρακτήρα, σωστά δεν τα συλλέγουμε για να δημοσιεύονται, όπως θέλει ο νόμος. Υπάρχει, άλλωστε, πολύ αρνητική και πρόσφατη πείρα απ’ το πως αξιοποιούνται τα προσωπικά δεδομένα από τις διάφορες κρατικές υπηρεσίες. Άλλωστε, όλα τα παραπάνω έσοδά μας καταχωρούνται στα λογιστικά μας βιβλία και δημοσιοποιούνται».

• Το ΚΚΕ είναι και το μόνο εκλεγμένο κόμμα που αναφέρεται ότι παραβιάζει τη νομοθεσία και σε άλλα σημεία, όπως «Παράλειψη δημοσιοποίησης των στοιχείων για έσοδα του Κόμματος από δωρεές – κληρονομιές» το 2020 – 2021 ή «Διακίνηση (άνω του προβλεπόμενου ορίου) δαπανών ύψους 16.391,38 € εκτός τραπεζικών λογαριασμών» το 2019, πρακτική για την οποία έχει ελεγχθεί την ίδια χρονιά και το ΜέΡΑ25. Σε ερώτηση του Reporters United, το ΚΚΕ απάντησε πως «Όλα τα στοιχεία που αφορούν τους κληρονομούμενους και τις κληρονομιές (κινητά και ακίνητα) γνωστοποιούνται στην ΑΑΔΕ και ελέγχονται από τους ορκωτούς λογιστές-ελεγκτές».

• Η Επιτροπή Ελέγχου δεν μοιάζει να εντοπίζει άλλες παραβάσεις από τα υπόλοιπα εκλεγμένα κόμματα.

Κενό διαφάνειας στην ιδιωτική χρηματοδότηση 

Στο πλαίσιο της έρευνας #TransparencyGap επιχειρήσαμε με το Follow the Money να υπολογίσουμε το κενό διαφάνειας στην ιδιωτική χρηματοδότηση των κομμάτων. Συγκρίναμε το ετήσιο σύνολο των εσόδων που αφορά απευθείας χρηματοδότηση από φυσικά ή νομικά πρόσωπα προς τα κόμματα, όπως αυτά δηλώνονται στον ετήσιο απολογισμό κάθε κόμματος (εξαιρέθηκε το ποσό των συνδρομών μελών του ΚΚΕ) με το ετήσιο σύνολο των ονομαστικών χρηματοδοτήσεων που γνωστοποιούν τελικά στην Επιτροπή τα κόμματα και το οποίο αναλύσαμε παραπάνω. 

ΔΕΙΤΕ ΕΔΩ τους σχετικούς πίνακες για το κενό διαφάνειας στην ιδιωτική χρηματοδότηση

Με αυτόν τον τρόπο μπορούμε να δούμε το μερίδιο της απευθείας χρηματοδότησης προς τα ελληνικά κόμματα για το οποίο δεν υπάρχουν διαθέσιμα στοιχεία χρηματοδοτών. Δηλαδή έσοδα από ιδιώτες των οποίων η επωνυμία δεν γνωστοποιείται από τα κόμματα. 

• Οι υψηλότερες αποκλίσεις εντοπίζονται στο ΚΚΕ με το κενό διαφάνειας να υπολογίζεται σε 68,46% το 2019, 35,12% το 2020 και 34,11% το 2021.

• Ακολουθεί η ΝΔ, όπου το κενό διαφάνειας είναι 56,84% το 2021, 19,48% το 2020 και 13,68% το 2019. 

• Στον ΣΥΡΙΖΑ το κενό διαφάνειας εκτιμάται σε 13,57% το 2019, 9,32% το 2020 και 6,29% το 2021.

• Για το ΠΑΣΟΚ-Κίνημα Αλλαγής δεν έγινε μέτρηση, αφού παρουσιάστηκε ένα παράδοξο στοιχείο: Το σύνολο των δηλωμένων εισφορών βουλευτών-μελών άνω των 5.000 ευρώ είναι κάθε έτος μεγαλύτερο από το σύνολο των εσόδων από ιδιώτες που δηλώνει το κόμμα στους οικονομικούς του απολογισμούς. Απευθύναμε ερώτημα στο κόμμα για αυτό το εύρημα, αλλά δεν λάβαμε ακόμη απάντηση. 

• Το ίδιο συνέβη και με την Πλεύση Ελευθερίας και το ΜέΡΑ25 το 2019. Το κόμμα της Ζωής Κωνσταντοπούλου δεν εμφάνισε κανένα κενό την επόμενη διετία. Αντίθετα, το 2020 το κενό διαφάνειας ήταν 5,54% και 19,73% το 2021.

• Στην περίπτωση της Ελληνικής Λύσης το κενό διαφάνειας υπολογίστηκε σε 12,15% το 2021, 14,34% το 2020 και μόλις 1,06% το 2019. 

Αυτό είναι το κενό διαφάνειας που βάσει στοιχείων μπορέσαμε να εκτιμήσουμε. Η σκιά του «μαύρου πολιτικού χρήματος», το ενδεχόμενο δηλαδή να υπάρχουν σημαντικές ενισχύσεις διαφόρων ειδών που δεν εμφανίζονται καν στους επίσημους απολογισμούς ή και στους τραπεζικούς λογαριασμούς των κομμάτων, παραμένει πάνω από την πολιτική σκηνή, ωστόσο διαφεύγει των δυνατοτήτων της συγκεκριμένης έρευνας.

Μπορεί κάτι να αλλάξει;

«Τίποτα δεν περιορίζει τα πολιτικά κόμματα να δώσουν στη δημοσιότητα περισσότερες πληροφορίες από όσες ορίζει ο νόμος σχετικά με τα ποσά των εισφορών και την ταυτότητα των χρηματοδοτών. Ωστόσο κανείς δεν το κάνει», εξηγεί ο Φερνάντο Κασάλ Μπερτόα, επίκουρος Καθηγητής Συγκριτικής Πολιτικής στο πανεπιστήμιο του Νότιγχαμ. Και προσθέτει πως είναι προβληματικό να λαμβάνει ένα κόμμα το 80% της χρηματοδότησής του από το κράτος. «Ποια είναι έπειτα τα κίνητρα για να ασχοληθεί με τους πολίτες;». 

Τα κενά σε όσα γνωρίζουμε στην ΕΕ για την προέλευση του πολιτικού χρήματος, αλλά και στην αξιοποίηση αυτού είναι σημαντικά. Η εικόνα διαφέρει από χώρα σε χώρα, αλλά το συμπέρασμα πριν τις Ευρωεκλογές είναι κρίσιμο. Η «διαφάνεια» και η «λογοδοσία» βρίσκονται συχνά στο λεξιλόγιο των πολιτικών, ωστόσο αγνοούνται επιλεκτικά όταν πρόκειται για τη διαχείριση των οικονομικών των πολιτικών κομμάτων.