Η γεννηµένη προ πεντηκονταετίας Μεταπολίτευση φαντάζει γρίφος. ∆ηµοσιολόγοι διαφωνούν για το πότε εξέπνευσε, αλλά και για το πόσο ζωντανά παραµένουν τα «καταπιστεύµατά» της. Πολιτικοί των δύο κοµµάτων (ΠΑΣΟΚ, Ν∆) τα οποία γεννήθηκαν µαζί της και κυριάρχησαν σε όλη –ή σχεδόν– τη διάρκειά της τη στηλιτεύουν, ως συνολικά επιζήµια περίοδο. Κάποτε αυτό το έκανε µόνον η Ακροδεξιά.
Στην πραγµατικότητα αφορίζουν τον ριζοσπαστισµό που αναπτύχθηκε στην κοινωνία κατά τη Μεταπολίτευση (κυρίως την πρώιµη) κι άσκησε πολλαπλές επιδράσεις. Ο αφορισµός αυτός λειτουργεί και ως φύλλο συκής, πίσω από το οποίο πασχίζουν να κρυφτούν οι συνέπειες των επιλογών της οικονοµικής ελίτ και τα αδιέξοδα του παραγωγικού µοντέλου της χώρας.
Ο ∆ιονύσης Ελευθεράτος ακτινογραφεί τις σηµαντικότερες πολιτικές-κοινωνικές συγκρούσεις της Μεταπολίτευσης, κυρίως από την πρώτη και ζωηρότερη περίοδό της. ∆ιαπιστώνει πώς επηρέασε ο ριζοσπαστισµός της τις ιδέες και την ψυχαγωγία. Εξετάζει τις κυκλοφορίες των εφηµερίδων παράλληλα µε τις πολιτικές εξελίξεις. Προσδιορίζει τη θέση που έδωσε το κλίµα της εποχής στο ποδόσφαιρο, το µπάσκετ, τη ροκ µουσική, το σινεµά. Τέλος, εστιάζει σε µερικά κλασικά κατηγορητήρια, σε βάρος της Μεταπολίτευσης, για την οικονοµία και τα εργασιακά.
Το βιβλίο τρυπώνει σε δικαστικές αίθουσες, πολιτικές συνεδριάσεις, «κονκλάβια», διαδηλώσεις, απεργίες, πεδία αστυνοµικών εφόδων· σε γήπεδα, κινηµατογράφους και χώρους συναυλιών. Οι «ήχοι» του είναι –και αυτοί– πολλαπλοί. Ακούγονται τα συνθήµατα των συλλαλητηρίων, τα επινίκια γέλια των απεργών της ΛΑΡΚΟ, τα soundtrack του Ζ και της Κατάστασης πολιορκίας, τα «σόλο» του Ρόρι Γκάλαχερ στη Νέα Φιλαδέλφεια και του Τζο Στράµερ στο Καλλιµάρµαρο.
Ο Διονύσης Ελευθεράτος γεννήθηκε στην Αθήνα το 1961 και σπούδασε Πολιτικές Επιστήµες στην Πάντειο. «Μυήθηκε» στην επαγγελµατική δηµοσιογραφία το 1986, όταν ασχολήθηκε µε το εκπαιδευτικό ρεπορτάζ της εφηµερίδας Πρώτη. Από τότε εργάστηκε σε αρκετές εφηµερίδες, κυρίως ως αρθρογράφος και σχολιογράφος επί πολιτικών, κοινωνικών αλλά και αθλητικών θεµάτων. Συνεργάστηκε επίσης µε τα περιοδικά «Έψιλον» της Κυριακάτικης Ελευθεροτυπίας και «Review» του Ελεύθερου Τύπου, καθώς και µε τους ραδιοφωνικούς σταθµούς «∆ίαυλος 10», «Ωχ FM», «Flash 9,61» και «Sport FM 94,6». Σήµερα εργάζεται ως ραδιοφωνικός παραγωγός στο «Κόκκινο 105,5».
Από τις εκδόσεις Τόπος κυκλοφορούν τα βιβλία του: Εξουσία, τι μπάλα παίζεις; (2010), Λαμόγια στο χακί (2015), Μια λοξή ματιά στην ιστορία: 200 χρόνια νεοελληνικού κλαυσίγελου (Τόπος 2020) και Μεταπολίτευση: Ένα βολικό «τέρας» (Τόπος 2024).
Συμμετέχει στο συλλογικό έργο Έξοδος Αδιέξοδος (Τόπος 2018).
***
 |
Ο Διονύσης Ελευθεράτος, συγγραφέας - δημοσιογράφος |
«Ο ριζοσπαστισμός είναι ο αληθινός πρωταγωνιστής της Μεταπολίτευσης»
Ενα πολύ φιλόδοξο εγχείρημα ανέλαβε ο δημοσιογράφος Διονύσης Ελευθεράτος με το 4ο κατά σειρά βιβλίο του, που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις «Τόπος». Το «Μεταπολίτευση - Ενα βολικό "τέρας"» είναι ένα πανόραμα 460 σελίδων στο οποίο ακτινογραφούνται ο ριζοσπαστισμός, οι κοινωνικές και πολιτικές συγκρούσεις, οι ιδέες και τα ιδεολογήματα, οι οικονομικές τάσεις, η κουλτούρα, τα μίντια, το σινεμά, τα αθλητικά θεάματα, ακόμη και το «σάουντρακ» της Μεταπολίτευσης από το 1974 μέχρι και το 1990 περίπου.
Ενας πραγματικά τεράστιος όγκος υλικού, που περιλαμβάνει από δημοσιεύματα και τοποθετήσεις πολιτικών προσώπων ή επιχειρηματικών παραγόντων μέχρι στατιστικά στοιχεία και... προγράμματα κινηματογράφου, ταξινομείται σε πέντε μέρη, 18 κεφάλαια και δεκάδες κείμενα, ψηφίδες ενός μεγάλου παζλ για μερικές πλευρές του οποίου ο συγγραφέας μιλάει στην «Εφ.Συν.».
● Ποιο είναι το «τέρας» που αναφέρεις στον υπότιτλο του βιβλίου; Για ποιους είναι «τέρας» ή «κακιά πεθερά» η Μεταπολίτευση;
«Τέρας» χαρακτήρισε τη Μεταπολίτευση και τα «καταπιστεύματά» της το 2008 ο νυν πρόεδρος της Βουλής, Κώστας Τασούλας. Επιπλέον την παραλλήλισε με «Μινώταυρο», κάτι που ενέπνευσε τον Soloup όταν σκεφτόταν πώς να φιλοτεχνήσει το εξώφυλλο του βιβλίου. Οπως είδες, στον πρόλογο σταχυολογούνται παραπλήσιοι αφορισμοί. Πρωτοστατούν αρθρογράφοι και πολιτικοί που ανήκουν -ή ανήκαν μέχρι πρότινος- στα δύο κόμματα, Ν.Δ. και ΠΑΣΟΚ, τα οποία ιδρύθηκαν στη χαραυγή της Μεταπολίτευσης και έκτοτε κυβέρνησαν επί δεκαετίες. Οξύμωρο μεν, αλλά εξηγείται: δεν κάνουν «χαρακίρι», στηλιτεύουν κατά βάση τον ριζοσπαστισμό που αναπτύχθηκε στην ελληνική κοινωνία, στην πρώιμη Μεταπολίτευση.
● Τελικά «πέθανε» η Μεταπολίτευση κι αν ναι, πότε; Εσύ επιλέγεις να ασχοληθείς με την περίοδο μέχρι και το 1990. Εκεί κλείνει τελικά ο κύκλος της;
Αυτή είναι μία από τις δύο ή τρεις επικρατέστερες εκδοχές. Αλλο... μεγάλο «φαβορί» είναι το 1985 λόγω της εφαρμογής του «σταθεροποιητικού» οικονομικού προγράμματος εκ μέρους της κυβέρνησης του ΠΑΣΟΚ. Την έννοια «Μεταπολίτευση» τη διαμορφώνουν πολλές παράμετροι. Κάποιες αφορούν κυβερνητικές επιλογές, άλλες κοινωνικές και πολιτικές δράσεις. Ορισμένες παραπέμπουν σε «ιδεολογικές ηγεμονίες». Με τόση ποικιλία αλληλένδετων στοιχείων φυσικό είναι να πρυτανεύουν διαφορετικά κριτήρια όταν πρέπει να προσδιοριστεί πότε έκλεισε ο κύκλος. Δεν μπορεί ν' αμφισβητηθεί ότι έχει κλείσει, αλλά διαρκούν ενδιαφέρουσες συζητήσεις για το πόσο ζωντανά παραμένουν τα μεταπολιτευτικά «κληροδοτήματα». Και πόσο θελκτικά φαντάζουν ή όχι τα «ασημικά» της «κακιάς πεθεράς», για ν' αναφερθώ σ' ένα συμπλήρωμα του χαρακτηρισμού που θύμισες. Κατά τ' άλλα, ναι, το βιβλίο επικεντρώνεται στα χρόνια έως το 1990, αλλά σε κάποια σημεία προχωρά κι άλλο. Ιδίως στο τελευταίο μέρος του όπου εξετάζονται ορισμένα διαχρονικά κατηγορητήρια σε βάρος του μεταπολιτευτικού «λαϊκισμού».
 |
Διονύσης Ελευθεράτος. Μεταπολίτευση - Ενα βολικό "τέρας". Eκδόσεις «Τόπος» |
● Επεξεργάζεσαι μεγάλο όγκο στοιχείων και δεδομένων, από δημοσιεύματα εφημερίδων μέχρι στοιχεία της ΕΛΣΤΑΤ. Προφανώς αυτό σημαίνει μια δουλειά «αρχείου» σε βάθος χρόνου. Πόσο χρόνο απαίτησε η έρευνα και η συγγραφή της «Μεταπολίτευσης»;
Συνολικά, περίπου 3,5 χρόνια. Ορισμένα στοιχεία ήταν σχετικά εύκολο να βρεθούν, άλλα όμως χρειάστηκαν αρκετό, επαναλαμβανόμενο ψάξιμο. Οπως π.χ. ισολογισμοί και οικονομικά στοιχεία εταιρειών την εποχή του μεγάλου απεργιακού κινήματος στα εργοστάσια.
● Το αποτέλεσμα, όσο πρόλαβα διαγώνια να διατρέξω τις 460 σελίδες του βιβλίου, είναι τελικά το «πανόραμα» μιας περίπου δεκαπενταετίας από την πτώση της χούντας και εντεύθεν. Εχει την πολιτική, τους πολιτικούς, τα κινήματα, τη μουσική, το ποδόσφαιρο, το σινεμά της εποχής. Αλλά απ' όλα αυτά ποιος είναι τελικά ο αληθινός «πρωταγωνιστής» της Μεταπολίτευσης;
Η Μεταπολίτευση διέθετε αρκετούς πρωταγωνιστές –φυσικά πρόσωπα. Αυτό όμως που ήθελα ν' αναδείξω στο βιβλίο ήταν η κεντρική θέση του ριζοσπαστισμού της εποχής. Από τι επηρεαζόταν και τι επηρέαζε. Πώς «πλάστηκε». Πώς πρόταξε τις κοινωνικές ανάγκες, πώς οδήγησε σε «κοινωνικά συμβόλαια» που απείχαν αρκετά απ' όσα ήταν διατεθειμένες αρχικά να παραχωρήσουν οι οικονομικές και πολιτικές ελίτ. Αυτό σήμερα θεωρείται σοβαρότατο... παράπτωμα.
● Στο τελευταίο μέρος του βιβλίου βάζεις στο επίκεντρο την εργασία, την οικονομία και ιδιαίτερα τους θεμελιώδεις «μύθους» της πρώτης δεκαπενταετίας για το ποιος φταίει για τη «βιομηχανική παρακμή» της χώρας, από τη «σοσιαλμανία» μέχρι τους απεργούς και τους συνδικαλιστές. Τελικά αυτή την περίοδο φυτεύτηκαν οι σπόροι του νεοφιλελευθερισμού;
Οι αιτιάσεις αυτές φούντωσαν αργότερα, αλλά οι σπόροι -και μάλιστα στο χωράφι της εφαρμοσμένης πολιτικής- είχαν πέσει νωρίτερα. Επί των «πρωτο-νεοφιλεύθερων» της χούντας, για να θυμηθώ τον όρο του καθηγητή Ηλία Νικολακόπουλου. Μεταπολιτευτικά μπορούμε να διακρίνουμε τη συνέχεια της σποράς στην επιχειρηματολογία όσων κατηγορούσαν για «σοσιαλμανία» τον Καραμανλή το 1976. Ο εκνευρισμός τους ήταν από την πλευρά τους απολύτως κατανοητός, δοθέντος ότι διεθνώς δεν γινόταν απλώς σπορά, αλλά είχε αρχίσει η συγκομιδή καρπών.
Ας θυμηθούμε τη Χιλή του Πινοσέτ μετά το 1973. Τα ανεμολόγια ήταν καθαρά: όπως καλά θυμάσαι, το 1974 και το 1976 είχε απονεμηθεί το Νόμπελ Οικονομίας σε δύο μεγάλους γκουρού αυτής της «σχολής σκέψης», τον Αυστριακό Χάγεκ και τον Αμερικανό Φρίντμαν αντίστοιχα. Πάντως, μιας και αναφέρθηκες στη βιομηχανία, ας επισημάνουμε κάτι: οι σχετικές αντιπαραθέσεις στη μεταπολιτευτική Ελλάδα έδειχναν πόσο αδηφάγα ήταν η εγχώρια βιομηχανική ελίτ. Ωρυόταν πως το κράτος την εχθρευόταν, ενώ οι πάσης φύσεως κρατικές επιδοτήσεις έφτασαν το 1978 να αντιστοιχούν στο 75% των καθαρών κερδών του βιομηχανικού τομέα!
● Ηλικιακά είσαι και εσύ γενιά της Μεταπολίτευσης. Μετείχες στα κινήματα της περιόδου, έχεις μια συναισθητική σχέση με τον ριζοσπαστισμό της εποχής. Θα μπορούσε να σε επικρίνει κανείς ότι η υπεράσπιση της εποχής έχει και ένα στοιχείο ναρκισσισμού της γενιάς. Τι θα απαντούσες;
Οτι δεν υπερασπίζομαι γενικά μια εποχή. Δεν υπάρχουν εποχές με μονοσήμαντα, «μονολιθικά» χαρακτηριστικά, όπως δεν υφίστανται και γενιές ομοιογενείς και μονοδιάστατες. Στην ίδια την όχθη του μεταπολιτευτικού ριζοσπαστισμού διέκρινε κανείς διαμάχες, όπως και αρκετές σχηματοποιήσεις και απλουστεύσεις. Αυτό όμως που φιλοδοξώ να φανεί μέσα από την προσεκτική εξέταση των δεδομένων είναι ότι η ζωντάνια και ο δυναμισμός που χαρακτήρισαν για αρκετά χρόνια ένα σημαντικό τμήμα της κοινωνίας υπήρξαν στοιχεία ευεργετικά.
Ας σκεφτούμε όμως κάτι: από το 1990 και μετά, με μικρά διαλείμματα, αίρονται ασταμάτητα σταθερές και κοινωνικά κεκτημένα της Μεταπολίτευσης. Τελικά αυτό το «μεταρρυθμιστικό» ξερίζωμα μας προσφέρει καλύτερη ζωή; Πόσοι το πιστεύουν; Σε πρόσφατη έρευνα του «Ετερον» οι ερωτώμενοι ανέδειξαν ως τη δεκαετία των περισσότερων και μεγαλύτερων λαθών το 2011-2020, όχι κάποια από το 1974 ώς το 1990.
Δυσκολεύομαι να υποθέσω ότι τους «αιχμαλώτισε» το παρελθόν, χωρίς να επενεργεί η ρέουσα πραγματικότητα. Σήμερα, διαβάζω, το 66% των ανθρώπων 17-27 ετών δηλώνει ότι ζει χειρότερα από τη γενιά των γονιών του. Γι' αυτό φταίει η Μεταπολίτευση ή μήπως οι... τομές της «αντι-μεταπολίτευσης», που μας έχουν κάνει κόσκινο τα τελευταία 35 χρόνια; Ας τα ξανασκεφτούμε όλα αυτά.
***
Ένα νέο βιβλίο του Δ. Ελευθεράτου για το «τέρας» της «Μεταπολίτευσης», του Θανάση Σκαμνάκη
Η μεταπολίτευση είναι κάτι σαν μήλο της έριδος. Τη διεκδικούν πολλοί και την αποποιούνται ακόμη περισσότεροι. Κυρίως την μεταφράζουν κατά προτίμηση και κατ’ επιλογή. Έτσι ώστε σήμερα, πενήντα ακριβώς χρόνια μετά από εκείνον τον Ιούλιο του 1974, οπότε και κατέρρευσε η χούντα και ξεκίνησε η μεταπολιτευτική περιπέτεια, να μην έχει αποτυπωθεί μια σαφής αντίληψη. Και κυρίως μια ενιαία αντίληψη. Προφανώς. Καθώς τα διαφορετικά ταξικά και πολιτικά συμφέροντα προσφέρουν το οπτικό τους πεδίο για τις διαφορετικές ματιές στην ιστορία. Και μάλιστα μια ιστορία που είναι ακόμη πολύ κοντά παρά τα πενήντα χρόνια που διανύθηκαν.
Το κυριότερο είναι πως η «μεταπολίτευση» δέχεται συχνά την επίθεση από τα κυρίαρχα επιτελεία του συστήματος, δημοσιογραφικά, ιδεολογικά, πολιτικά θεωρούμενη ως μια παρεκτροπή ριζοσπαστισμού η οποία πρέπει να κλείσει, αν δεν έχει κλείσει.
Έτσι ουσιαστικά σχηματίζονται δυο βασικά στρατόπεδα, πέρα από τις επί μέρους διαφορές εντός τους: το ένα που θέλει να κρατήσει το κεφάλαιο μεταπολίτευση ανοιχτό υπερασπιζόμενο τον ριζοσπαστισμό του και το άλλο που θέλει να τελειώνει μια για πάντα με τα ριζοσπαστικά φληναφλήματα»!
Η χρήση της λέξης μεταπολίτευση για να ονοματίσει την περίοδο που ακολούθησε την χούντα είναι καταχρηστική, καθώς δεν σημαίνει κατά κυριολεξία τίποτα περισσότερο από μια μικρή χρονική περίοδο, ή ακόμη στενότερα τη στιγμή που συντελείται το πέρασμα από την μια περίοδο, εν προκειμένω τη δικτατορία, σε μιαν επόμενη.
Αλλά σε αυτήν την «καταχρηστική» έννοια συμπυκνώνονται οι εντάσεις, οι συγκρούσεις, οι προσδοκίες, οι ματαιώσεις μιας ολόκληρης ιστορικής περιόδου.
Όλα αυτά δεν είναι παρά η εισαγωγή που δείχνει την ιδιαίτερη αξία ενός βιβλίου για τη συγκεκριμένη αυτή περίοδο.
Σ’ αυτό το βιβλίο δίνονται πλείστες απαντήσεις σε κρίσιμα ερωτήματα για την εποχή που περιλαμβάνει τη δεκαετία του 1970, μετά το 1974 και την πολιτική μεταβολή του Ιουλίου, και τη δεκαετία του 1980. Σχεδόν τα πιο κρίσιμα χρόνια της σύγχρονης πολιτικής ιστορίας. Αν και στο τελευταίο μέρος του εξετάζονται ορισμένα διαχρονικά ζητήματα, «κατηγορητήρια» τα αποκαλεί ο συγγραφέας, σχετικά με τον λεγόμενο μεταπολιτευτικό «λαϊκισμό».
Ο Δ. Ελευθεράτος είναι πολύ γνωστός ως συγγραφέας. Κυρίως ως ιδιαίτερα συστηματικός και επιμελής μελετητής των θεμάτων που διαπραγματεύεται.
Ψάχνει αρχεία, παλιές εφημερίδες, ισολογισμούς εταιρειών, στατιστικές της εποχής, μαρτυρίες και άλλα ντοκουμέντα, αναζητεί αυτόπτες και αφηγείται γλαφυρά τα προσκήνια αλλά και τα παρασκήνια που διαμόρφωσαν την εποχή.
Σε αυτό το βιβλίο υπάρχει η μεταπολίτευση σε όλες τις εκφράσεις της. Σε πέντε μέρη μοιράζει τα συμβάντα. Α΄μέρος: Η φάση της αποχουντοποίησης, τι έγινε και πως, οι δίκες των χουντικών που τιμωρήθηκαν για να μη τιμωρηθούν (οι πλείστοι).
Β΄μέρος: Ο «αριστεροχουντισμός» του Καραμανλή, η «σοσιαλμανία», οι μεγάλες απεργίες και οι άλλοι αγώνες της περιόδου, ο αυταρχισμός και η λογοκρισία.
Γ΄μέρος: Ποια ήταν η κατάσταση στον «τύπο», τον αθλητισμό και το μουσικό χώρο, κυρίως η σχέση της μεταπολίτευσης με το ροκ, μια σχέση έρωτα και ζήλειας και αρκετής επιφυλακτικότητας. Δ΄μέρος: Τι γινόταν με τον κινηματογράφο, ποιες ταινίες είδαν οι δεκαετίες και τι έγινε με την τηλεοπτική επέλαση. Ε΄μέρος: Η κατάσταση της οικονομίας και της εργασίας, ποιος έφταιγε για την αποβιομηχάνιση. Ποιοι τα «φάγανε».
Επέλεξα να παραθέσω κατά μέρη τα περιεχόμενα γιατί από μόνα τους δίνουν πειστική εικόνα του πως το βιβλίο αναπαριστά και μελετά την περίοδο, σε έκταση και βάθος.
Και ανατρέπει μερικούς μύθους που τροφοδότησαν το κοινωνικό θυμικό, ενισχυμένοι από την τηλεοπτική δημοσιογραφία που δεν ενδιαφέρεται για το ακριβές, αλλά για το εντυπωσιακό. Όπως για παράδειγμα πως μας κυβέρνησε η γενιά του Πολυτεχνείου και άρα αυτή ευθύνεται για τα όσα μας βρήκαν.
Είναι σημαντικό να υπογραμμιστεί πως ο Δ. Ελευθεράτος, συμμέτοχος του ριζοσπαστικού κινήματος από εκείνη τη δεκαετία του 1970 μέχρι και σήμερα, δεν φτιάχνει εξωρραϊσμένες εικόνες. Αναδεικνύει με ακρίβεια τις εντάσεις, τις απλουστεύσεις, τους δογματισμούς και τος ρομαντισμούς μιας εποχής και ενός ισχυρού κινήματος, τις αντιθέσεις που χαρακτήρισαν τα γεγονότα, τους πολιτικούς φορείς και τους ανθρώπους. Δεν είναι «αντικειμενικός», είναι ακριβής!
Μια γλαφυρή ιδέα του βιβλίου παίρνουμε ήδη από τις πρώτες γραμμές του προλόγου:
«Σε αστυνομικές και κατασκοπευτικές κινηματογραφικές ταινίες είναι συνηθισμένο το μυστήριο για το τι απέγινε ο «κακός». Σκοτώθηκε; Ζει αποτραβηγμένος; Έκανε πλαστική εγχείρηση κι ετοιμάζεται για νέες δράσεις; Ποιοι ξέρουν την αλήθεια; Όσοι παίρνουν όρκο ότι κάπου τον είδαν – αλλαγμένο μα ζωντανό; Όσοι βεβαιώνουν το θάνατό του; Και ποιον από αυτούς να πιστέψεις, αφού τοποθετούν το τέλος του «κακού τύπου» σε πέντε-δέκα χρονικέ περιόδους;
Ανάλογο μυστήριο περιβάλλει τον ιστορικό κύκλο της – κατά πολλούς επίσης κακής – Μεταπολίτευση, όρου που πριν από τον Ιούλιο του 1974 σήμαινε… άλλα πράγματα. Έναν κύκλο που τελικά υποχρέωσε τα ληξιαρχεία της πολιτικής έρευνας να σπαζοκεφαλιάζουν για να βρουν πότε ακριβώς έκλεισε».
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου