Τρεις σημαντικές δίκες για το Περιβάλλον

 

Γράφουν οι Άννα Βαφειάδου* και Θεοδότα Νάντσου**

Μετά από ένα πρωτοφανώς καυτό καλοκαίρι που δεν αφήνει πλέον καμία αμφιβολία για τη ζωτική αξία των φυσικών οικοσυστημάτων και την επείγουσα ανάγκη για αντιμετώπιση της κλιματικής κρίσης, έρχεται η εποχή να δικαστούν μέσα στο επόμενο διάστημα, τρεις υποθέσεις με καθοριστική σημασία για τα περιβαλλοντικά πράγματα στην Ελλάδα: α) βαριά υποβάθμιση προστατευόμενης ζώνης στο Εθνικό Θαλάσσιο Πάρκο Ζακύνθου (ΕΘΠΖ), β) το σύστημα υγροποιημένου αερίου (LNG) σε θαλάσσια περιοχή Natura της Αλεξανδρούπολης, και γ) η πετρελαιοκηλίδα στον Σαρωνικό από το ναυάγιο του τάνκερ Αγία Ζώνη ΙΙ. Κοινός παρονομαστής και των τριών σημαντικών υποθέσεων είναι η περιβαλλοντική δικαιοσύνη που διαβάλλεται συστηματικά.

Δικαιοσύνη για καταστροφή προστατευόμενου βιοτόπου: Τι τύχη έχει η αποτελεσματική προστασία των οικολογικών θησαυρών της χώρας μας, όταν πρόστιμα που αφορούν σε σοβαρές περιβαλλοντικές παραβάσεις εντός προστατευόμενων περιοχών μετατρέπονται σε ποινές-χάδια από πολιτικά πρόσωπα;

Στις 18 Σεπτεμβρίου 2024, δικάζεται σε δύο διαφορετικά διοικητικά δικαστήρια λόγω σύγχυσης της κατά τόπον αρμοδιότητας, η υπόθεση της σοβαρότατης υποβάθμισης σημαντικού τμήματος ενός από τα πιο εμβληματικά εθνικά πάρκα της χώρας, στη Ζάκυνθο. Ενώ στον υπαίτιο της διάνοιξης δρόμου που έγινε παράνομα εντός των ορίων του ΕΘΠΖ, υποβλήθηκε αρχικά το 2018 από τον Αντιπεριφερειάρχη Π.Ε. Ζακύνθου πρόστιμο ύψους 200.000 ευρώ για υπόθεση σημαντικής περιβαλλοντικής υποβάθμισης σε αυτή την μοναδική προστατευόμενη περιοχή, το πρόστιμο αυτό μειώθηκε δραματικά το 2022 από τον αρμόδιο θεματικό Αντιπεριφερειάρχη Περιβάλλοντος της Περιφέρειας Ιονίων Νήσων σε 10.000 ευρώ, οδηγώντας τον Οκτώβριο 2022 τις οργανώσεις MEDASSET ΕΛΛΑΣ και WWF Ελλάς σε προσφυγή κατά της νομιμότητας της απόφασης τροποποίησης του προστίμου. Η υπόθεση αφορά εκτεταμένες παράνομες αποψιλώσεις, διάνοιξη δρόμου, επιχωματώσεις και σοβαρή υποβάθμιση μεγάλης έκτασης εντός προστατευόμενης ζώνης του ΕΘΠΖ. Με απλά λόγια, ο ιδιώτης έχει γκρεμίσει ολόκληρη πλαγιά, απειλώντας σοβαρά κομμάτι του βιοτόπου της θαλάσσιας χελώνας και ευθέως παραβιάζοντας την προστατευτική νομοθεσία. Τα παραπάνω έχουν βεβαιωθεί με αμετάκλητη ποινική καταδίκη του από τον Άρειο Πάγο. Ωστόσο, το αναρμόδιο κατά τόπο διοικητικό δικαστήριο έκρινε ότι ο ιδιώτης δεν υπέπεσε στις παραβάσεις αυτές αγνοώντας την εκκρεμή κατά τον χρόνο εκείνο ποινική διαδικασία και τελικά μηδένισε το διοικητικό πρόστιμο. Τα διοικητικά όμως πρόστιμα συνδέονται κατά τρόπο άμεσο με το δημόσιο συμφέρον της αποτροπής της ρύπανσης και υποβάθμισης του περιβάλλοντος, και θα πρέπει να είναι εύλογα, προσήκοντα και να έχουν αποτρεπτικό χαρακτήρα.

Κλιματική δίκη κατά του συστήματος LNG στην Αλεξανδρούπολη: Μία εμβληματικής σημασίας «κλιματική δίκη» εκκρεμεί ενώπιον του Συμβουλίου της Επικρατείας, και αυτή έχει προσδιοριστεί να συζητηθεί στις 18 Σεπτεμβρίου 2024, και αφορά ένα σχέδιο που προβάλλεται πολιτικά ως στρατηγικής σημασίας ενεργειακή επένδυση: το ανεξάρτητο σύστημα αερίου (FSRU) Αλεξανδρούπολης. H δίκη αυτή έρχεται σε συνέχεια της προσφυγής 6 περιβαλλοντικών οργανώσεων, πριν από περίπου έναν χρόνο. Πρόκειται για κλιματική δίκη που αφορά σχέδιο ανάπτυξης ενεργειακής πηγής από υδρογονάνθρακες, οι οποίοι αναμφισβήτητα ευθύνονται για την κλιματική αλλαγή. Πρόκειται για βιομηχανική μονάδα που σχεδιάζεται να λειτουργεί σε θαλάσσιο και χερσαίο χώρο. Λόγω (κυρίως) της παρουσίας των δεξαμενών υγροποιημένου αερίου, η πλωτή µονάδα, αλλά όχι ο (υποθαλάσσιος και χερσαίος) αγωγός, εντασσόταν ήδη από τα πρώτα χρόνια σχεδιασμού στο ρυθμιστικό πλαίσιο της οδηγίας Seveso που αποσκοπεί στην πρόληψη μεγάλων βιομηχανικών ατυχημάτων. Πρόκειται δηλαδή, κατά τον ενωσιακό νομοθέτη, για μονάδα επικίνδυνη για εκδήλωση ατυχήματος λόγω διαρροών αερίου, πυρκαγιών, εκρήξεων ή διαρροών χημικών ουσιών. Δεδομένου ότι το συγκεκριμένο έργο βρίσκεται μέσα σε θαλάσσια προστατευόμενη περιοχή Natura 2000, στις οποίες η ελληνική νομοθεσία απαγορεύει τέτοιες εγκαταστάσεις, το έργο αυτό είναι παράνομο. Λόγω της «καύσης καυσίµων σε εγκαταστάσεις µε συνολική ονοµαστική θερµική ισχύ 50 MW ή µεγαλύτερη» και «αεριοποίησης άλλων καυσίµων σε εγκαταστάσεις µε συνολική ονοµαστική θερµική ισχύ 20 MW ή µεγαλύτερη», η πλωτή εγκατάσταση υπάγεται επίσης στην οδηγία 2010/75/ΕΕ για τις βιομηχανικές εκπομπές. Επίσης εξαιρετικά σημαντικό στοιχείο είναι ότι στη δίκη επισημαίνεται η απαράδεκτη έλλειψη περιβαλλοντικής εκτίμησης των εκπομπών μεθανίου από την εγκατάσταση και των επιπτώσεων στην αλιεία.

Σε αυτή τη σημαντική υπόθεση, οι ανώτατοι δικαστές καλούνται επίσης να κρίνουν αν ένα ορυκτό καύσιμο, όπως το υγροποιημένο ορυκτό αέριο (LNG), μπορεί να προβάλλεται και να προωθείται σαν «εναλλακτικός» τρόπος παραγωγής ενέργειας σε συνθήκες έντονης κλιματικής κρίσης και, μάλιστα, δίχως να έχει προηγηθεί εκτίμηση του κλιματικού του αποτυπώματος. Επισημαίνεται ότι αυτή η ιδιωτική επένδυση που θα βυθίσει τη χώρα σε βαθύτερη εξάρτηση από το ορυκτό αέριο επιδοτείται αδρότατα με δημόσιους πόρους που θα ήταν προτιμότερο να διοχετευθούν στη δίκαιη και περιβαλλοντικά ασφαλή μετάβαση προς την κλιματική ουδετερότητα.

Πετρελαιοκηλίδα στον Σαρωνικό: Επτά ολόκληρα χρόνια μετά το ναυάγιο του τάνκερ Αγία Ζώνη ΙΙ, κινήθηκε η δικαιοσύνη και παραπέμπεται σε δίκη η ποινική υπόθεση τον Οκτώβριο 2024. Έχοντας από την πρώτη στιγμή (18 Σεπτεμβρίου 2017) υποβάλει μήνυση κατά παντός υπευθύνου, το WWF Ελλάς παρακολούθησε την πορεία της υπόθεσης όλα αυτά τα χρόνια. Λόγω των καθυστερήσεων και της σοβαρής υπέρβασης των εύλογων χρονικών ορίων της ανάκρισης, χρειάστηκε να υποβάλουμε μέχρι και αναφορά στον εισαγγελέα του Αρείου Πάγου το 2020, ώστε να υπάρξει πρόοδος στη διερεύνηση των αδικημάτων και παραπομπή σε δίκη. Από τη στιγμή που συνέβη το περιβαλλοντικό έγκλημα της βύθισης του τάνκερ και της μεγάλης έκτασης ρύπανσης που προκλήθηκε, είναι απαραίτητο τουλάχιστον να διασφαλιστεί ότι οι ευθύνες θα αποδοθούν με παραδειγματικό τρόπο και ότι μέσα από την εξονυχιστική ανάλυση των αιτιών θα βγούμε καλύτερα προετοιμασμένοι για να προλάβουμε ή να ελέγξουμε αντίστοιχα ατυχήματα στο μέλλον. Η απόδοση των ευθυνών και η ποινική προστασία του περιβάλλοντος βρίσκεται στα χέρια της Δικαιοσύνης. Η Δικαιοσύνη καλείται να διασφαλίσει ότι οι θάλασσες δεν μπορούν πλέον να αντιμετωπίζονται σαν σκουπιδότοποι. Η κοινωνία και κάθε πολίτης ατομικά είναι απαραίτητο να συμβάλουμε με κάθε τρόπο στη διαλεύκανση των αιτιών κάθε περιβαλλοντικού εγκλήματος. Τα υγιή οικοσυστήματα είναι η καλύτερη ασπίδα προστασίας μας από τις κλιματικές καταστροφές.

Για το WWF Ελλάς, έναν περιβαλλοντικό οργανισμό που καταβάλλει μεγάλη προσπάθεια και θέτει ως προτεραιότητα τη διάπλαση των σωστών εκείνων θεσμών και νομοθεσίας που θα εγγυηθούν την προστασία του περιβάλλοντος ως κορυφαία μέριμνα της Πολιτείας, η καταφυγή στη δικαιοσύνη είναι ύστατο καταφύγιο εγγύησης της περιβαλλοντικής νομιμότητας. Και στις τρεις υποθέσεις, το ευρύτερο ζήτημα που οι δικαστές καλούνται να αναδείξουν είναι ότι η προστασία και η καλή κατάσταση των φυσικών οικοσυστημάτων και η αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής αποτελούν πρόταγμα επιβίωσης, υπέρτερο δημόσιο συμφέρον και αναφαίρετο ανθρώπινο δικαίωμα. Καλούνται επίσης να συμβάλλουν στον εκσυγχρονισμό του περιβαλλοντικού δικαίου της χώρας μας, με βάση τα διαρκώς επικαιροποιημένα επιστημονικά δεδομένα σχετικά με την εξέλιξη της κλιματικής κρίσης.

*Η Άννα Βαφειάδου είναι υπεύθυνη νομικού τομέα της WWF Ελλάς

**Η Θεοδότα Νάντσου είναι επικεφαλής πολιτικής της WWF Ελλάς

ΠΗΓΗ