Το καλοκαίρι του 2023, η φονική πυρκαγιά που ξέσπασε στην Αλεξανδρούπολη, έγινε η μεγαλύτερη πυρκαγιά που έχει καταγραφεί ποτέ στην ΕΕ. Η φωτιά, η οποία έκαιγε επί 17 συνεχόμενες ημέρες, κυρίως εντός του Εθνικού Πάρκου Δαδιάς και του δικτύου Natura 2000, προκάλεσε τον θάνατο 20 μεταναστών και έκαψε πάνω από 120.000 ελαιόδεντρα.
Ενώ ο αριθμός των πυρκαγιών έχει μειωθεί από το 2023, σύμφωνα με το ευρωπαϊκό σύστημα πληροφόρησης για τις δασικές πυρκαγιές, οι καύσωνες έχουν ωθήσει τις θερμοκρασίες πάνω από τους 40ºC. Σε διάστημα μόλις μιας ημέρας μεταξύ 25-26 Ιουνίου 2024, εντοπίστηκαν συνολικά 55 πυρκαγιές, από τις οποίες οι 46 κατασβέστηκαν αμέσως.
Ψάχνοντας τα αίτια
Στην Ελλάδα, όπου η πόλωση της κοινωνίας είναι συνηθισμένη, είναι δύσκολο να δημιουργηθεί ένας ειλικρινής διάλογος γύρω από ένα θέμα. Ωστόσο, όταν πρόκειται για τις πυρκαγιές, το κύριο χάσμα βρίσκεται μεταξύ της ελληνικής κοινωνίας από τη μία πλευρά και της Ελληνικής κυβέρνησης από την άλλη. Πολλοί πολίτες πιστεύουν ότι οι πυρκαγιές προκαλούνται από εμπρησμό από πρόθεση, ενώ η κυβέρνηση συχνά ρίχνει την ευθύνη στην κλιματική αλλαγή.
Τα στοιχεία σχετικά με τις αιτίες των πυρκαγιών στην Ελλάδα είναι ελάχιστα. Σύμφωνα με έρευνα του Solomon, υπολογίζεται ότι το 2018, 8 στις 10 πυρκαγιές ξεκίνησαν από χρήση γυμνής φλόγας, όπως αναπτήρες ή σπίρτα. Συγκεκριμένα, το 50% των δασικών πυρκαγιών και το 45% των αγροτικών πυρκαγιών ξεκίνησαν σκόπιμα. Φυσικά αίτια αποδόθηκαν στο 12% και σε λιγότερο από το 1%, αντίστοιχα.
Ο Ηλίας Τζηρίτης, συντονιστής δράσεων για τις δασικές πυρκαγιές στο WWF Ελλάς, δηλώνει στο REVOLVE σε συνέντευξή του ότι τα τελευταία 20 χρόνια «το 95% των πυρκαγιών στη χώρα μας προκαλείται από τους ανθρώπους, είτε από αμέλεια είτε από πρόθεση και το 5% από φυσικά αίτια - για παράδειγμα, από κεραυνούς. [...] Το πρόβλημα είναι ότι τα στοιχεία δεν είναι δημόσια διαθέσιμα και δεν γίνεται σε βάθος ανάλυση των αιτιών».
Πράγματι, το Πυροσβεστικό Σώμα Ελλάδας διαθέτει ανοικτά δεδομένα μόνο για τα αίτια των αστικών πυρκαγιών, αλλά όχι για τις δασικές πυρκαγιές. Το 2023, 82% των αστικών πυρκαγιών αποδόθηκαν σε άγνωστα αίτια, ενώ μόνο το 3% καταγράφηκε ως εμπρησμός από πρόθεση. Σύμφωνα με τον ειδικό του WWF, «από τις 10.000 πυρκαγιές που εκδηλώνονται, πολύ λίγες αναλύονται και μελετώνται - μερικές εκατοντάδες περιστατικά».
Γιατί μια πυρκαγιά εξαπλώνεται ανεξέλεγκτα;
Για να διερευνήσουμε περαιτέρω τους λόγους της ανεξέλεγκτης εξάπλωσης των πυρκαγιών, μπορούμε να πάρουμε ως παράδειγμα τη μεγα-πυρκαγιά στον Έβρο.
Ο εθνοβοτανολόγος Παύλος Γεωργιάδης σημείωσε σε ένα blogpost του Σεπτεμβρίου 2023 με τίτλο «Μαθαίνοντας από τη μεγαλύτερη πυρκαγιά που έχει καταγραφεί στην Ευρώπη» ότι υπήρχαν πολλοί παράγοντες που οδήγησαν αυτή την πυρκαγιά να γίνει η μεγαλύτερη που έχει καταγραφεί ποτέ στην ΕΕ. Ο κ. Γεωργιάδης επεσήμανε ότι οι ισχυροί άνεμοι, οι ξηρές συνθήκες και τα εύφλεκτα υλικά στο δάσος επέτρεψαν την ταχεία εξάπλωση της μεγα-πυρκαγιάς και ανέδειξαν τα κενά στη στρατηγική πρόληψης των πυρκαγιών.
«Το ελληνικό κράτος δεν είχε προσλάβει ούτε έναν δασολόγο εδώ και χρόνια. Το Δασαρχείο Σουφλίου, υπεύθυνο για τη διαχείριση του Εθνικού Πάρκου Δάσους Δαδιάς, δεν έχει δασολόγους, αλλά μόνο τέσσερις δασοτεχνίτες με μέσο όρο ηλικίας τα 60 έτη», έγραψε.
Οι πυροσβέστες είναι συχνά κακοπληρωμένοι και εργάζονται εποχιακά. Ένας νεαρός εθελοντής πυροσβέστης, ο Βαγγέλης Ίσαρης, δήλωσε στο REVOLVE σε συνέντευξή του τον Αύγουστο ότι: «Σίγουρα είναι λίγος ο μισθός μπροστά σε αυτά που κάνουνε. Για παράδειγμα, ένας πυροσβέστης μπορεί να κληθεί να σβήσει μια φωτιά στη Ναύπακτο που έχει ξεκινήσει στις 12:00 και τελειώνει στις 17:00 ή μπορεί να πάρει και παραπάνω. Μετά, αν τον καλέσουνε, μπορεί να φύγει από τη Ναύπακτο και να πάει σε φωτιά στην Αθήνα. Οπότε δεν υπάρχει κάποιο συγκεκριμένο ωράριο. Δηλαδή όπως καταλαβαίνεις, οι άνθρωποι αυτοί κουράζονται».
Η έλλειψη σχεδιασμού πρόληψης είναι εμφανής. Το σχέδιο «Ιόλαος 2», το οποίο είναι το Γενικό Σχέδιο της Γενικής Γραμματείας Πολιτικής Προστασίας για την αντιμετώπιση εκτάκτων αναγκών που προκαλούνται από δασικές πυρκαγιές, προβλέπει μέτρα μόνο μετά την εκδήλωση πυρκαγιάς. Ως εκ τούτου, παραμελεί τις δράσεις πρόληψης που μπορούν να εφαρμοστούν σε τοπικό επίπεδο. Επιπλέον, στερείται αναλύσεων τόσο για τις απειλές και τα αίτια των δασικών πυρκαγιών, όσο και για τα σενάρια που μπορούν να οδηγήσουν στην εκδήλωση πυρκαγιάς.
Συνεπώς, το σχέδιο «Ιόλαος 2» δεν παρέχει τη δυνατότητα στους δήμους να καταγράψουν τις ανάγκες πρόληψης και να σχεδιάσουν μακροπρόθεσμες στρατηγικές. Ο Παναγιώτης Δημόπουλος, καθηγητής βιολογίας στο Πανεπιστήμιο Πατρών, δήλωσε σε άρθρο του ότι το νέο μοντέλο πρόληψης και προστασίας που θέτει το Γενικό Σχέδιο της Γενικής Γραμματείας Πολιτικής Προστασίας είναι παρωχημένο και ότι επενδύει σε εξοπλισμό, αλλά παραβλέπει τη χρηματοδότηση για την πρόληψη και καταστολή των πυρκαγιών.
Ο Ίσαρης πρόσθεσε: «Κατά τη γνώμη μου, θα έπρεπε να υπήρχαν καλύτεροι δασικοί δρόμοι. Ένα ή δύο μήνες πριν από κάθε καλοκαίρι, το δασαρχείο θα έπρεπε να κάνει κάποιο καθαρισμό, για να δημιουργηθούν αντιπυρικές ζώνες. Αυτά είναι τα βασικά πράγματα που πρέπει να φροντίζουμε στην Ελλάδα γενικότερα».
Οι δηλώσεις της κεντροδεξιάς κυβέρνησης για το θέμα της πρόληψης των πυρκαγιών είναι συχνά ηττοπαθείς. Ο Βασίλης Κικίλιας, Υπουργός Κλιματικής Κρίσης και Πολιτικής Προστασίας, έδωσε συνέντευξη στη Real News τον Ιούλιο στην οποία δήλωσε: «κάποιες φορές ό,τι και να κάνεις είναι αδύνατο να τα βάλεις με τα στοιχεία της φύσης, η κλιματική κρίση προκαλεί πρωτόγνωρες συνθήκες και ανυπέρβλητες καταστροφές σε όλο τον πλανήτη. Επομένως, πάμε μέρα- μέρα, κάνοντας τα πάντα, ό,τι είναι ανθρωπίνως δυνατό για να προστατέψουμε τους συμπολίτες μας και την πατρίδα μας».
Τέτοιου είδους σχόλια είναι ιδιαίτερα ενοχλητικά για την ελληνική κοινωνία.
Το 2021, οι διαμαρτυρίες των πυροσβεστών που ζητούσαν περισσότερες προσλήψεις και μονιμοποιήσεις, αντιμετωπίστηκαν με καταστολή από την αστυνομία έξω από τη Γενική Γραμματεία Πολιτικής Προστασίας. Τον Οκτώβριο του 2023, το WWF Ελλάς, μαζί με το Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών, κατέθεσαν μια ολοκληρωμένη πρόταση στο Υπουργείο Κλιματικής Κρίσης και Πολιτικής Προστασίας για την πρόληψη των δασικών πυρκαγιών. Μέχρι τον Ιούνιο του 2024, δεν είχαν λάβει καμία απάντηση. Παρά την έλλειψη συνεργασίας από την ελληνική κυβέρνηση, το WWF συνέχισε τις προσπάθειές του και ανέπτυξε έναν δωρεάν πρακτικό οδηγό για την προστασία από τις δασικές πυρκαγιές, ο οποίος θα σταλεί σε όλους τους ελληνικούς δήμους για την εκπαίδευση των στελεχών των δήμων.
Οι φήμες εξαπλώνονται σαν τις πυρκαγιές
Όταν πρόκειται για την ευαισθητοποίηση του κοινού γύρω από τις πυρκαγιές, η παραπληροφόρηση αποτελεί εμπόδιο. Μια κοινή πεποίθηση μεταξύ ορισμένων Ελλήνων είναι ότι οι πυρκαγιές προκαλούνται σκόπιμα, προκειμένου να δημιουργηθούν αιολικά πάρκα. Ο Ηλίας Τζηρίτης χαρακτηρίζει αυτή την πεποίθηση ως θεωρία συνωμοσίας, αν και εγείρει κάποια ερωτήματα γύρω από τη δράση των εταιρειών ενέργειας.
«Αυτός νομίζω είναι ένας από τους αστικούς μύθους που υπάρχουν στη χώρα. [...] Η σύνδεση λοιπόν των ανεμογεννητριών με τις καμένες εκτάσεις δε γίνεται, διότι όταν κάποιος θέλει να κάψει μια έκταση για να αλλάξει χρήση γης, αυτό έχει να κάνει συνήθως με παράνομες αλλαγές χρήσεις γης. [...] Υπάρχουν περιπτώσεις που γίνεται κι αυτό. Δε λέμε ότι δε γίνεται.».
Ο δικηγόρος και συνταξιούχος αναπληρωτής καθηγητής στο Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο, Γιώργος Μπάλιας, έχει άλλη άποψη. Πιστεύει ότι ο νόμος που επιτρέπει την εκμετάλλευση καμένων εκτάσεων, χωρίς να αφήσει το δάσος να ανακάμψει, ευνοεί τις εταιρείες ΑΠΕ. Για παράδειγμα, περίπου 3 εβδομάδες μετά την κατάσβεση της πυρκαγιάς στον Έβρο, αδειοδοτήθηκε αιολικός σταθμός (ΑΣΠΗΕ) εντός της προστατευόμενης περιοχής Natura. Την ίδια περίοδο, η πολυεθνική εταιρεία ENEL Green Power Hellas υπέβαλε φάκελο αδειοδότησης για αιολικό πάρκο μόλις 1,5 χλμ. μακριά από το Εθνικό Πάρκο Δαδιάς. Ο φάκελος αδειοδότησης δεν περιελάμβανε την Ειδική Οικολογική Αξιολόγηση (ΕΟΑ), η οποία είναι υποχρεωτική βάση νομοθεσίας.
Ο Ηλίας Τζηρίτης, από την άλλη πλευρά, λέει ότι η καμένη γη δεν διευκολύνει την εγκατάσταση ανεμογεννητριών. «Όταν καίγονται τα δάση, δεν εξαφανίζονται. Μένουνε κορμοί εκεί. Έχεις καμένα δέντρα. Επίσης, όποιος βάζει φωτιά, δεν ξέρει αν θα καεί σε μικρή ή σε μεγάλη ένταση. [...] Επομένως, δεν γίνεται ευκολότερη η δουλειά κάποιου. Πάντα πρέπει να μπει ένα μηχάνημα, να ανοίξει έναν δρόμο, να ανοίξει μια πλατφόρμα, για να γίνει ένα αιολικό πάρκο. Επομένως, αυτό δεν ισχύει». Ο ίδιος προσθέτει: «Το άλλο ζήτημα είναι, πώς εξηγείται όταν σε περιοχές που υπάρχουν ήδη αιολικά πάρκα, συμβαίνουν δασικές πυρκαγιές».
Συχνά, όταν γίνεται αντιληπτή η πραγματική αιτία μιας πυρκαγιάς, είναι πολύ αργά. Ο ειδικός του WWF δίνει ένα παράδειγμα μιας φωτιάς που εκδηλώθηκε στα Στύρα Εύβοιας, τον Αύγουστο του 2023, και αποδόθηκε λανθασμένα σε εταιρείες ΑΠΕ. «Όλοι στα social media λέγανε ότι η φωτιά ξεκίνησε από εκείνους που βάζουν αιολικά. Μετά από δυο μέρες, συνελήφθη ένας αγρότης, από τον οποίο ξεκίνησε η φωτιά και το ομολόγησε και ο ίδιος. Έκανε κάποιες εργασίες στο χωράφι του και η εξάτμιση του τρακτέρ έβγαλε σπίθες, λόγω κακής συντήρησης. Παρόλα αυτά όμως, η θεωρία πυρκαγιές-αιολικά είχε εξαπλωθεί παντού. Το πραγματικό αίτιο όμως δεν αναπαράχθηκε παντού ή τουλάχιστον δε δόθηκε η ευκαιρία να ακουστεί».
Παρ' όλα αυτά, ο Ηλίας Τζηρίτης αναφέρει μια πιθανή συσχέτιση μεταξύ αιολικών πάρκων και πυρκαγιών. «Η συσχέτιση που μπορεί να υπάρχει μεταξύ αιολικών πάρκων και πυρκαγιών είναι η πύκνωση του δικτύου διανομής ενέργειας. [...] Κάποιες πυρκαγιές οφείλονται στο δίκτυο ηλεκτρικής ενέργειας. Επομένως, εκεί ίσως να υπάρχει εξήγηση για ποιο λόγο υπάρχουν πιο συχνά πυρκαγιές κοντά σε αιολικά πάρκα, απ’ ότι υπήρχαν στο παρελθόν».
Ανάγκη για αποτελεσματικές πολιτικές
Σύμφωνα με το WWF Ελλάς, δεν υπάρχει ούτε συστηματική καταγραφή της συμπεριφοράς των δασικών πυρκαγιών, ούτε επίσημη καταγραφή των δασικών πυρκαγιών. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα την έλλειψη ασφαλούς και συστηματικής στρατηγικής πρόληψης των πυρκαγιών. Ο κ. Τζηρίτης τονίζει: «Πρέπει να εξετάσουμε τις κινητήριες δυνάμεις προκειμένου να προσφέρουμε συγκεκριμένες λύσεις». Η έρευνα της ΜΚΟ αποκάλυψε επίσης την ανάγκη για επιστημονική υποστήριξη για την ανάλυση δεδομένων συμπεριφοράς της πυρκαγιάς σε πραγματικό χρόνο και την περαιτέρω λήψη επιχειρησιακών αποφάσεων.
Μια άλλη σύσταση είναι ο σχεδιασμός της διαχείρισης των πυρκαγιών σε επίπεδο δήμων, ο οποίος είναι πιο αποτελεσματικός και ως εκ τούτου κρίσιμος. Η αξιολόγηση των κινδύνων πυρκαγιάς σε τοπικό επίπεδο μπορεί να είναι πιο ακριβής και επιτρέπει την υψηλή χωρική ανάλυση μιας περιοχής. Ακόμη, ο σχεδιασμός των σχεδίων πρόληψης των πυρκαγιών μπορεί έτσι να είναι στοχευμένος για την καλύτερη διαχείριση των κινδύνων.
Μια θετική εξέλιξη είναι ότι η Ελλάδα σκοπεύει να επενδύσει 2,1 δισεκατομμύρια ευρώ για την προστασία από φυσικές καταστροφές που προκαλούνται από την κλιματική αλλαγή. Προβλέπεται χρηματοδότηση για αναβάθμιση υποδομών και εγκαταστάσεων, συστήματα ανίχνευσης και μέσα πρόληψης, αλλά κυρίως επένδυση σε επιχειρησιακό εξοπλισμό και μέσα αντιμετώπισης, με πάνω από 1.000 νέα πυροσβεστικά οχήματα. Ήδη, ο αριθμός των εκπαιδευμένων χειριστών μη επανδρωμένων αεροσκαφών (drones) έχει αυξηθεί από 104 σε 139. Ο κ. Τζηρίτης αναφέρει: «Οι πυρκαγιές είναι ένα πολυπαραγοντικό πρόβλημα. Υπάρχουν πάρα πολλοί παράγοντες που συναινούν στο να έχουμε μια δασική πυρκαγιά ή να έχουμε καταστροφές. [...] Πρέπει να δούμε συνολικά τι γίνεται. Πώς το drone θα πρέπει να συνδυαστεί με ένα πυροφύλακα; Πώς η ποσοτική αύξηση του προσωπικού θα συνδυαστεί με ποιοτική εκπαίδευση; ».
Επιπλέον, οι ποινές για εμπρησμό και οικολογική καταστροφή έχουν γίνει αυστηρότερες, με πρόστιμα που φτάνουν έως και 200.000 ευρώ και ποινές φυλάκισης έως και 20 χρόνια για τους εμπρηστές.
Σύμφωνα με τον Ηλία Τζηρίτη του WWF, «Η κατάρτιση και η εκπαίδευση θα σπάσουν ουσιαστικά και τους μύθους. Και θα δούμε πραγματικά τι συμβαίνει και ποια είναι η συμπεριφορά των πυρκαγιών και πως αντιμετωπίζονται».
-----------------
Το άρθρο δημοσιεύτηκε στην ιστοσελίδα Revolve
*Η Αρετή Βλαχοδήμου έχει ολοκληρώσει μεταπτυχιακές σπουδές στην Κλιματική Αλλαγή από το Πανεπιστήμιο της Κοπεγχάγης και εργάζεται ως επικοινωνιολόγος στο πρακτορείο επικοινωνίας REVOLVE, που ασχολείται με περιβαλλοντικά ζητήματα και συνεργάζεται με Ευρωπαϊκά πανεπιστήμια και ινστιτούτα.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου