Η άλλη όψη του «γαλανόλευκου θαύματος» (ΠΙΝΑΚΑΣ)

 

 

Ντίνα Δασκαλοπούλου

 

 

Το Συμβούλιο της Ευρώπης, το Ευρωβαρόμετρο, η Eurostat και μια επιστημονική έρευνα δύο εταιρειών σε συνεργασία με το Τμήμα Ψυχολογίας του ΕΚΠΑ διαψεύδουν κατηγορηματικά το ελληνικό success story που προβάλλουν η γερμανική εφημερίδα Bild και ο Κυρ. Μητσοτάκης ● Ραγδαία επιδείνωση στους δείκτες ψυχικής υγείας των εργαζομένων την τελευταία διετία ● Πάνω από το 70% των Ελλήνων νιώθουν ότι είναι φτωχοί.

Η ντροπή της Ευρώπης

Στο χάος κοντά, γιατί δεν συμμορφώθηκε στις αγορές· κι Εσύ μακριά από τη Χώρα, που Σου χάρισε το λίκνο.
Οσα Εσύ με την ψυχή ζήτησες και νόμισες πως βρήκες, τώρα θα καταλυθούν, και θα εκτιμηθούν σαν σκουριασμένα παλιοσίδερα.
Σαν οφειλέτης διαπομπευμένος και γυμνός, υποφέρει μια Χώρα· κι Εσύ, αντί για το ευχαριστώ που της οφείλεις, προσφέρεις λόγια κενά.
Καταδικασμένη σε φτώχεια η Χώρα αυτή, που ο πλούτος της κοσμεί Μουσεία: η λεία που Εσύ φυλάττεις.
[...] Χώρα χωρίς δικαιώματα, που η ισχυρογνώμονη εξουσία ολοένα και περισσότερο της σφίγγει το ζωνάρι.

Γκίντερ Γκρας, 2012 | (Μετάφραση: Πατρίτσια Αδαμοπούλου)

Ενα θέμα είναι να δέχεσαι συγχαρητήρια. Ενα άλλο, ποιος και γιατί σε συγχαίρει. Κι ένα τρίτο είναι ο λόγος της απόστασης ανάμεσα στην πραγματικότητα και την περιγραφή της. Αλήθεια, πόσο μεγάλη τιμή πρέπει να μας περιποιεί το γεγονός ότι η Bild «γράφει διθυράμβους για τη χώρα μας» – όπως αναπαράγεται εδώ και μέρες το δημοσίευμα της γερμανικής εφημερίδας; Και πώς είναι στ’ αλήθεια η ζωή για τους εργαζόμενους στο «ελληνικό, γαλανόλευκο θαύμα», για το οποίο μιλάει η εφημερίδα, φιλοξενώντας συνέντευξη του πρωθυπουργού Κυριάκου Μητσοτάκη;

Το 2010, όταν η Ελλάδα βυθιζόταν για τα καλά στην κρίση χρέους, μια πρωτοφανής εκστρατεία μίσους κατά της χώρας και των κατοίκων της ξεδιπλωνόταν στη Γερμανία. Τα δημοσιεύματα ήταν αναρίθμητα και σφοδρά ώστε να πείσουν τους Γερμανούς, που γνώριζαν την Ελλάδα ως τόπο διακοπών και μάλλον την αγαπούσαν, πως η πολιτική του Βερολίνου ήταν όχι μόνο χρήσιμη σε οικονομικό επίπεδο, αλλά και ηθικά επιβεβλημένη απέναντι σε έναν λαό απατεώνων και τεμπέληδων.

Εκτοτε, ένα πλήθος επιστημονικών ερευνών έχει αναδείξει πώς χτίστηκε αυτή η καμπάνια, ποια μεταφορικά σχήματα χρησιμοποίησε, πώς εντέλει χειραγώγησε τη γερμανική κοινή γνώμη, έτσι ώστε να φτάσουν πολλοί Γερμανοί να επιθυμούν ακόμα και την άμεση έξοδο της Ελλάδας από την ευρωζώνη. Απολύτως ενδεικτικά αναφέρουμε το άρθρο των Hans Bickes, Tina Otten και Laura Chelsea Weymann από το Leibniz University του Ανόβερο, που υπογραμμίζει τον κρίσιμο ρόλο των ΜΜΕ στη διαμόρφωση της αρνητικής κοινής γνώμης: «Ο γερμανικός Τύπος είχε πραγματευτεί έντονα και αμφιλεγόμενα την ελληνική οικονομική κρίση.

Οι αναφορές της Bild

Η μεγαλύτερη καθημερινή εφημερίδα της Ευρώπης, Bild, δημοσίευσε πολυάριθμες αναφορές που κατασκεύαζαν σιωπηρά ή ρητά τον μύθο των διεφθαρμένων και τεμπέληδων Ελλήνων σε σύγκριση με τους εργατικούς Γερμανούς». Αυτή η εφημερίδα, λοιπόν, που κάποτε μας... συνιστούσε να πουλήσουμε τα νησιά μας, μαζί και την Ακρόπολη, πλέκει τον ύμνο της Ελλάδας σήμερα. Και, φυσικά, φιλοξενεί συνέντευξη του Ελληνα πρωθυπουργού για την πάρα πολύ πετυχημένη χώρα μας. Πώς νιώθουν, ωστόσο, οι εργαζόμενοι σε αυτήν ακριβώς τη χώρα, που κάποτε η κοινωνία της χρειάστηκε να εκτελεστεί εν ψυχρώ μέχρι να φτάσει η οικονομία της να παρουσιάζεται σαν το παιδί θαύμα της Ευρώπης;

Κατ’ αρχάς να μιλήσουμε θεσμικά και μάλιστα παραθέτοντας αυτά που λέει το Συμβούλιο της Ευρώπης. «Ψυχική υγεία και εργασία είναι στενά αλληλένδετες. Η ψυχική υγεία αποτελεί σημαντικό ζήτημα για την ικανότητα εργασίας και την παραγωγικότητα και, αντιστρόφως, οι ψυχοκοινωνικοί κίνδυνοι στην εργασία μπορεί να είναι επιζήμιοι για την ψυχική υγεία», μας λέει ο θεσμός, επιμένοντας μάλιστα ιδιαίτερα στην έννοια της επισφάλειας στην εργασία. Και πώς ακριβώς την ορίζει; Επισφαλής απασχόληση είναι η απασχόληση που είναι «ανεπαρκώς αμειβόμενη, αβέβαιη, απροστάτευτη και δεν μπορεί να στηρίξει ένα νοικοκυριό» και σχετίζεται με τα εργασιακά δικαιώματα, το περιεχόμενο, την οργάνωση και τις συνθήκες εργασίας, την επαγγελματική ασφάλεια και υγεία (περιλαμβανομένων των ψυχοκοινωνικών παραγόντων) και τις εργασιακές σχέσεις. Για να καταλήξει: «Επιστημονικά στοιχεία δείχνουν ότι οι επισφαλείς συνθήκες εργασίας δημιουργούν αρνητικές αντιδράσεις στρες που μπορούν να οδηγήσουν σε διαταραχές, όπως άγχος και κατάθλιψη».

Η έρευνα του ΕΚΠΑ

Ας δούμε τώρα πώς ακριβώς βιώνουν την εργασία τους οι άνθρωποι στο «γαλανόλευκο θαύμα». Φέτος παρουσιάστηκε η δεύτερη έρευνα που πραγματοποιήθηκε από τις εταιρείες ΕΥ Ελλάδος και Hellas EAP και το Εργαστήριο Πειραματικής Ψυχολογίας του Τμήματος Ψυχολογίας του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών.

Η έρευνα πραγματοποιήθηκε σε 3.129 εργαζόμενους όλων των ηλικιών από μικρούς και μεγάλους οργανισμούς του ιδιωτικού και δημόσιου τομέα και διερεύνησε εννέα παραμέτρους: άγχος, κατάθλιψη, σωματοποίηση, θυμό, μοναξιά, ποιότητα ζωής (wellbeing), εργασιακή ποιότητα ζωής, στάσεις απέναντι στην απομακρυσμένη εργασία και στάσεις απέναντι στην ψυχική υγεία. Η πρώτη είχε γίνει το 2021 και τότε τα ευρήματά της σχετίζονταν αναπόφευκτα και με την πανδημία. Τι γίνεται όμως τώρα, που όλοι, κατά πώς λέει ο πρωθυπουργός μας, μπορούμε να ατενίζουμε το μέλλον με αισιοδοξία;

ΠΗΓΗ: ΕΥ Ελλάδος, Hellas EAP και Εργαστήριο Πειραματικής Ψυχολογίας του Τμήματος Ψυχολογίας του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών

Απαισιοδοξία

Τέσσερις στους δέκα εργαζόμενους αισθάνονται μελαγχολία και 41% απαισιοδοξία για το μέλλον, έναντι 35% το 2021. Δύο στους δέκα, όπως και πριν από δύο χρόνια, έχουν αισθήματα αναξιότητας, ενώ το ποσοστό όσων έχουν σκεφτεί να δώσουν τέλος στη ζωή τους εμφανίζεται αυξημένο το 2023, φτάνοντας το 2% από 1,1% το 2021. Ακόμα περισσότεροι νιώθουν άγχος σε σχέση με δυο χρόνια πριν (75% από 68%), 44% (έναντι 40%) βρίσκονται σε υπερένταση, 16% (από 14%) βιώνουν έντονη και συνεχή ανησυχία και 10% (από 8%) βιώνουν κρίσεις πανικού. Τρεις στους τέσσερις (έναντι 70% το 2021) αισθάνονται εκνευρισμό, ενώ, όπως και πριν από δύο χρόνια, τρεις στους δέκα έχουν ανεξέλεγκτα ξεσπάσματα θυμού.

Παρόμοια, ζοφερή δηλαδή, αν και γαλανόλευκη, εικόνα παρουσιάζει το Ευρωβαρόμετρο που διεξήχθη μεταξύ 14 και 21 Ιουνίου της χρονιάς που τελειώνει αύριο. Συνολικά 26.501 ερωτηθέντες ηλικίας 15 ετών και άνω από 27 κράτη-μέλη της Ε.Ε. ερωτήθηκαν μέσω διαδικτυακής συνέντευξης με τη βοήθεια υπολογιστή για την ψυχική τους υγεία. Κι αν και είναι πραγματικά ανησυχητικό το γεγονός ότι σχεδόν οι μισοί Ευρωπαίοι δηλώνουν πως έχουν αντιμετωπίσει προβλήματα ψυχικής υγείας (και οι περισσότεροι από τους μισούς από αυτούς τους πολίτες δεν έχουν λάβει καμία επαγγελματική βοήθεια), τα στοιχεία είναι αποκαρδιωτικά για την Ελλάδα. Εξι στους 10 Ελληνες δηλώνουν πως τον τελευταίο χρόνο έχουν παρουσιάσει συναισθηματικά ή ψυχολογικά προβλήματα – όπως το νιώθουν καταθλιπτικά ή αγχωμένοι (46% είναι ο μέσος όρος στην Ευρώπη).

«Υποκειμενική φτώχεια»

Οσο για το ποιοι είναι οι παράγοντες που προάγουν την ψυχική υγεία, οι Ελληνες θέτουν πρώτες τις συνθήκες ζωής (55%), την οικονομική ασφάλεια (65%) και ακολουθούν οι κοινωνικές επαφές (44%) και η φυσική δραστηριότητα (34%).

Πώς ακριβώς αντιλαμβανόμαστε στη χώρα του success story την οικονομική και υλική μας κατάσταση, αυτό που ειδικοί αποκαλούν «υποκειμενική φτώχεια»; Ας δούμε τι λέει επ’ αυτού η Eurostat, βασιζόμενη σε αποτελέσματα από τις στατιστικές της Ε.Ε. για το εισόδημα και τις συνθήκες διαβίωσης (EU-SILC) και σε συλλογή δεδομένων από όλα τα κράτη-μέλη της. Ας ξεκινήσουμε από τα άτομα με χαμηλό μορφωτικό επίπεδο: 8 στους 10 θεωρούν ότι ζουν σε συνθήκες φτώχειας (ακολουθούν η Βουλγαρία με 67,9% και η Σλοβακία με 53,3%). Αλλά, μη νομίζετε πως και το «Μάθε παιδί μου γράμματα» απέδωσε κάτι θεαματικά καλύτερο: στην Ελλάδα καταγράφονται τα υψηλότερα ποσοστά στην Ε.Ε. ατόμων με μεσαίο και υψηλό μορφωτικό επίπεδο που «νιώθουν» φτωχά, με ποσοστά 70% και 49% αντιστοίχως.

Σε ψυχολογική πίεση οι εργαζόμενοι της Ε.Ε.

Από διακηρύξεις πάμε καλά. Η Συνθήκη για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ενωσης επιβεβαιώνει ως βασικό στόχο τις διαρκείς βελτιώσεις στις συνθήκες ζωής και εργασίας. Στον Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ενωσης ορίζεται το δικαίωμα στη σ ωματική και διανοητική ακεραιότητα του προσώπου και σε συνθήκες εργασίας που σέβονται την υγεία, την ασφάλεια και την αξιοπρέπεια των εργαζομένων. Ο δε ευρωπαϊκός πυλώνας κοινωνικών δικαιωμάτων ορίζει ότι «πρέπει να αποτρέπονται οι σχέσεις απασχόλησης που οδηγούν σε επισφαλείς συνθήκες εργασίας» και ότι «οι εργαζόμενοι έχουν δικαίωμα σε δίκαιους μισθούς που επιτρέπουν αξιοπρεπές επίπεδο διαβίωσης, όπως και σε υψηλού επιπέδου προστασία της υγείας και της ασφάλειάς τους στην εργασία».

Ωστόσο, το 2022 ένας στους τρεις εργαζόμενους στην Ευρωπαϊκή Ενωση ένιωσε ψυχολογική πίεση, κατάθλιψη και άγχος. Οι δε εργαζόμενοι που διατρέχουν ιδιαίτερο κίνδυνο να αναπτύξουν στρες που μπορεί να οδηγήσει μέχρι και σε κατάθλιψη είναι όσοι βρίσκονται σε επισφαλείς συνθήκες εργασίας κι αυτό γιατί, καταπώς τα λέει το Συμβούλιο της Ευρώπης, «οι εν λόγω θέσεις εργασίας είναι ανεπαρκώς αμειβόμενες, είναι αβέβαιες και δεν παρέχουν επαρκή προστασία στους εργαζομένους».