Για τον γάμο ομόφυλων ζευγαριών: Μερικές αλήθειες πέρα από τα συνθήματα και τις αντιπαλότητες - Της Αθηνάς Κοτζάμπαση*

Dreamstime.com

 

Γάμος για όλους και τεκνοθεσία

Η κοινή υιοθεσία ή τεκνοθεσία των συντρόφων θα είναι επιτρεπτή σχεδόν αυτόματα με τη σύναψη του γάμου, εφόσον η υιοθέτηση ενός παιδιού από περισσότερους είναι επιτρεπτή μόνο αν αυτοί είναι σύζυγοι.

Μετά την καταδίκη της Ελλάδας από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (ΕΔΔΑ) επειδή είχαμε δύο θεσμούς, γάμο και σύμφωνο συμβίωσης μόνο για ετερόφυλα ζευγάρια -κατά ευρωπαϊκή πρωτοτυπία–, ψηφίστηκε από τη Βουλή επί κυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ ο νόμος 4356/2015, με ευρύτερη συναίνεση μεταξύ των κομμάτων.

Το σύμφωνο συμβίωσης, που ρυθμίστηκε με τον νόμο αυτό, εξομοίωσε πλήρως τη συμβίωση με σύμφωνο συμβίωσης τόσο για τα ετερόφυλα όσο και για τα ομόφυλα ζευγάρια, αλλά επιπλέον (κάτι που αγνοείται) εξομοίωσε και το σύμφωνο συμβίωσης με τον γάμο σε ό,τι αφορά τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις που απορρέουν από αυτό για τις σχέσεις των συμβιούντων, με εξαίρεση τα ζητήματα που αφορούν την απόκτηση τέκνου. Αυτό έγινε γιατί στο θέμα της συγγένειας χρειάζονται αρκετές νομοτεχνικές παρεμβάσεις στον Αστικό Κώδικα για την ίδρυση της συγγένειας (η μητέρα συγγενεύει με το παιδί με τον τοκετό και ο πατέρας με το τεκμήριο του γάμου) και επομένως οι ρυθμίσεις περιορίστηκαν μόνο στην επέκταση των ρυθμίσεων του Αστικού Κώδικα στα ετερόφυλα ζευγάρια.

Η μόνη διαφορά μεταξύ του γάμου και του συμφώνου συμβίωσης είναι ο τρόπος σύναψης και ο τρόπος λύσης του συμφώνου συμβίωσης. Το σύμφωνο συμβίωσης καταρτίζεται συμβολαιογραφικά ενώ ο γάμος, όπως όλοι ξέρουμε, τελείται στον δήμο με πολιτικό τύπο ή στην εκκλησία με θρησκευτικό τύπο. Τα έννομα αποτελέσματα όμως είναι τα ίδια και στον γάμο και στο σύμφωνο συμβίωσης. Κατηγορηθήκαμε (τότε) ότι τα ομόφυλα ζευγάρια δεν έχουν ορατότητα όταν καταρτίζουν το σύμφωνο συμβίωσης (κάτι που ισχύει βέβαια και για τα ετερόφυλα ζευγάρια), επειδή αυτό καταρτίζεται σε κάποιο συμβολαιογραφικό γραφείο. Ισως γι’ αυτό έχει ένα συμβολικό νόημα η ψήφιση του γάμου για όλους (κάτι άλλωστε που είναι και νομοτεχνικά εύκολο). Κατά τα άλλα, η αλλαγή αυτή δεν πρόκειται να προσθέσει τίποτα περισσότερο στα δικαιώματα των συντρόφων. Επομένως, μεγάλη συζήτηση για το φαίνεσθαι!

Υπάρχουν ωστόσο σε εκκρεμότητα τρία -νομίζω- μεγάλα ζητήματα:

(α) η κοινή υιοθεσία από ομόφυλα ζευγάρια, (β) η παρένθετη κυοφορία για ομόφυλα ζευγάρια, και (γ) το ζήτημα της διπλής γονεϊκότητας των ομόφυλων ζευγαριών που έχουν αποκτήσει παιδιά στο εξωτερικό ή πρόκειται για ομοφυλόφιλες γυναίκες στην Ελλάδα.

Η κοινή υιοθεσία ή τεκνοθεσία (όπως μάλλον θα λέγεται) των συντρόφων θα είναι επιτρεπτή σχεδόν αυτόματα με τη σύναψη του γάμου, εφόσον η υιοθέτηση ενός παιδιού από περισσότερους είναι επιτρεπτή μόνο αν αυτοί είναι σύζυγοι. Με τον γάμο για όλους αυτό θα ισχύει για όλους, ετερόφυλους και ομόφυλους. Βέβαια, θα πρέπει να επισημανθεί ότι η υιοθεσία είναι επιτρεπτή και σε μοναχικό (ανύπαντρο) άτομο, ενώ ο όρος υιοθεσία δεν απέτρεψε μέχρι σήμερα τα δικαστήρια από το να κάνουν πολλές πολλές υιοθεσίες κοριτσιών.

Εξάλλου, με τον νόμο 4538/2018 επιτρέπεται και η αναδοχή ανηλίκου από ομόφυλα ζευγάρια, ενώ πρόσφατα επιτρέπεται και η υιοθεσία ανάδοχου τέκνου μετά την ενηλικίωσή του. Αρα, μέσω της αναδοχής είναι δυνατή και η κοινή υιοθεσία ανάδοχου τέκνου (από ομόφυλα ζευγάρια) μετά την ενηλικίωση. Επομένως μένει χωρίς ρύθμιση μόνο η υιοθεσία ανήλικου τέκνου από ομόφυλα ζευγάρια και αυτό όχι μόνο δεν πρέπει να αποκλείεται, αλλά αντίθετα θα πρέπει να ενθαρρύνεται προκειμένου να μειώνεται η ιδρυματική φροντίδα των παιδιών (που είναι σε κάθε περίπτωση επιβαρυντική για το παιδί).

Επίσης το (γ) ζήτημα της διπλής γονεϊκότητας πρέπει να ρυθμιστεί γιατί είναι σε βάρος των παιδιών που βρέθηκαν σε μια εναλλακτική οικογένεια αλλά και μεγάλο βάρος για τους γονείς. Η κοινή γονική μέριμνα απαιτεί μια σχετικά απλή νομοθετική παρέμβαση (και είχε γίνει προσπάθεια να ρυθμιστεί), αλλά πριν από αυτό πρέπει να ρυθμιστεί και η συγγένεια του παιδιού με τους γονείς του (τους ομόφυλους). Αυτό είναι ένα πολύ σύνθετο νομοτεχνικό ζήτημα, ειδικά στα θέματα της ιατρικώς υποβοηθούμενης αναπαραγωγής (υπάρχει μάλιστα και μια ευρωπαϊκή πρωτοβουλία για το θέμα αυτό).

Και φυσικά το πιο ακανθώδες είναι το (β) ζήτημα της παρένθετης κυοφορίας για ομόφυλα ζευγάρια σε μια χώρα που έχει υποστηρίξει και θεσμοθετήσει την παρένθετη μητρότητα (για αλτρουιστικούς λόγους!) αλλά κινδυνεύει με τον αναπαραγωγικό τουρισμό να μετατραπεί σε κέντρο trafficking γυναικών (δεν είναι πια απαραίτητη η διαμονή της παρένθετης στην Ελλάδα, άρα έρχονται και από το εξωτερικό). Το ζήτημα αυτό θέλει όχι μόνο μελέτη αλλά και πρόσθετες παρεμβάσεις στον θεσμό του επιτρεπτού της παρένθετης κυοφορίας, κυρίως στις περιπτώσεις που το γεννητικό υλικό (σπέρμα, ωάριο) δεν ανήκει στους μελλοντικούς γονείς.

Επιπλέον θέτει το ζήτημα της ίδρυσης της συγγένειας η οποία δεν μπορεί να στηρίζεται διπλά σε τεκμήρια (και για τους δύο ομόφυλους άνδρες, από το τεκμήριο που προκύπτει με τη δικαστική απόφαση για τον έναν και από το τεκμήριο που προκύπτει από τον γάμο για τον άλλον). Θα πρέπει για τη δημιουργία της συγγένειας να υπάρχει η σαφής και ανεπιφύλακτη δήλωση της βούλησής τους πάνω στην οποία θα στηρίζεται η ίδρυση της συγγένειας (πιθανότατα συμβολαιογραφική πράξη).

Παράλληλα τίθεται και ένα ζήτημα με την εμπορευματοποίηση της αναπαραγωγικής ικανότητας της γυναίκας, που δεν είναι (καθόλου, μα καθόλου) αμελητέο. Αρα πρόκειται για μια συζήτηση πολύ σοβαρή για σύνθετα και σύγχρονα κοινωνικά θέματα, που δεν μπορεί να γίνει ούτε βιαστικά ούτε πρόχειρα - ούτε κάτω από έναν τίτλο «Γάμος για όλους» λύνονται πολλά από τα τρέχοντα κοινωνικά ζητήματα που ρυθμίζονται στο Οικογενειακό Δίκαιο!

* Ομ. καθηγήτρια Νομικής ΑΠΘ, μέλος της Εθνικής Αρχής ΙΥΑ, μέλος της (πάλαι ποτέ) Ομάδας Γυναικείων Σπουδών ΑΠΘ

ΠΗΓΗ