Κλιματική κρίση, ερημοποίηση και αρδευτικό νερό: Ανάγκη για άμεσα μέτρα και παρεμβάσεις - Των Χρίστου Τσαντήλα*, Ροίκου Θανόπουλου**

φωτογραφία αρχείου | Eurokinissi

Χρίστος Τσαντήλας*, Ροίκος Θανόπουλος**

Τα μηνύματα είναι πολύ ανησυχητικά. Στον Πλατύκαμπο Λάρισας οι σιτοπαραγωγοί αναγκάστηκαν να αρδεύσουν το σιτάρι και θα είναι ευχαριστημένοι αν συγκεντρώσουν το μισό της κανονικής παραγωγής. Στη Σαντορίνη λόγω της ανομβρίας δεν μπόρεσαν καλά-καλά να σπείρουν, ενώ στην Αμοργό υπάρχουν χρονιές που μπορεί να σπείρανε το κατσούνι, την τοπική φάβα, αλλά η παραγωγή ήταν μικρή ή μηδενική. Καλλιέργειες που δεν αρδεύονταν, όπως οι ελιές, τώρα πρέπει να τους χορηγηθεί νερό για να συγκομιστεί μια ικανοποιητική παραγωγή. Οι αυξανόμενες ανάγκες σε αρδευτικό νερό οδηγούν στην υπεράντληση των υπογείων υδάτων, μέσω των γεωτρήσεων, στην ταπείνωση της στάθμης των υδροφόρων στρωμάτων και την υφαλμύρωση.

Η ξηρασία είναι χαρακτηριστικό του μεσογειακού κλίματος, όμως η κλιματική αλλαγή έχει αρνητική επίδραση στον κύκλο του νερού με αποτέλεσμα την αυξανόμενη έλλειψή του. Το μεσογειακό κλίμα σε μια τυπική δεκαετία περιλαμβάνει έτη ανομβρίας. Η κλιματική κρίση έχει αντιστρέψει αυτή την τυπικότητα με τα έτη ανομβρίας να επικρατούν. Η ετήσια κατανομή των λίγων πρώιμων ή όψιμων φθινοπωρινών και ανοιξιάτικων βροχοπτώσεων δεν συμβαδίζει με τις ανάγκες των χειμερινών καλλιεργειών και των οπωροφόρων δένδρων. Παράλληλα με την ξηρασία υπάρχει και το φαινόμενο της ερημοποίησης που δρα ανεξάρτητα και αθροιστικά. Η ερημοποίηση στην χώρα μας υπήρχε πολύ από πριν την εκδήλωση της κλιματικής κρίσης, αλλά η κλιματική κρίση την επιδεινώνει σοβαρά.

Οι επιπτώσεις της κλιματικής κρίσης και της ερημοποίησης δοκιμάζουν όχι μόνο τις καλλιέργειες, αλλά τελικά τις τοπικές κοινωνίες και την οικονομία τους και συνολικά τη χώρα. Γιατί το διακύβευμα είναι η γεωργία και ό,τι συνδέεται μαζί της:

Η παραγωγή και επάρκεια τροφίμων, η εργασία του πληθυσμού της περιφέρειας, η πληθυσμιακή ερημοποίηση περιοχών, ιδιαίτερα των νησιωτικών, η αρνητική επίδραση στη βιοτεχνία και τη βιομηχανία μεταποίησης των τροφίμων, η ακόμα μεγαλύτερη μείωση της συμμετοχής του γεωργικού τομέα στο ΑΕΠ της χώρας και η συντριπτική επικράτηση του τουριστικού τομέα της οικονομίας, ενός τομέα μη παραγωγικού και ευαίσθητου σε οικονομικές κρίσεις.

Δεν είναι λίγα τα παραπάνω για να υπάρξει ανησυχία, αλλά και επεξεργασία ενός πλαισίου αντιμετώπισης της έλλειψης αρδευτικού νερού μέσα από ένα μεγάλο πρόγραμμα δημοσίων επενδύσεων:

Για κάθε περιοχή και υδρολογική λεκάνη θα πρέπει να καταρτιστεί ένα ισοζύγιο αρδευτικών αναγκών που θα περιλαμβάνει πολλαπλές παραμέτρους, όπως μετεωρολογικές, εδαφικές, έκταση και είδη καλλιεργουμένων ειδών, την οικολογική ζωνοποίηση των καλλιεργειών. Κάθε νησί θα έχει το δικό του ισοζύγιο αρδευτικού νερού.

Με βάση αυτό το ισοζύγιο θα πρέπει να καταρτιστούν οι μεθοδολογίες, τα έργα και η ιεράρχησή τους που θα παρέχουν το απαιτούμενο αρδευτικό νερό, στα οποία μπορεί να περιλαμβάνονται:

● Σχεδιασμός και δημιουργία πολλών λιμνοδεξαμενών και μικρών ταμιευτήρων κοντά στα σημεία που υπάρχει ζήτηση αρδευτικού νερού, έτσι ώστε να έχουμε μειωμένο κόστος μεταφοράς. Στην ηπειρωτική χώρα μπορεί να λειτουργούν και για την ανάσχεση πλημμυρικών φαινομένων και αποθήκευσης νερού για άρδευση, αλλά και σε νησιά που έχουν επιφανειακές απορροές και βροχοπτώσεις που δικαιολογούν τέτοια έργα.

● Εμπλουτισμός των υπόγειων υδροφορέων.

● Δημιουργία ή/και συμπλήρωση δικτύου γεωργικής μετεωρολογίας για την εφαρμογή ορθολογικής άρδευσης και ελλειμματικής άρδευσης κατά καλλιέργεια.

● Ο εκσυγχρονισμός και η δημιουργία κλειστών αρδευτικών δικτύων.

● Ο σχεδιασμός και η αξιοποίηση των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, ώστε να επιτυγχάνεται ενεργειακό ισοζύγιο για την απαιτούμενη ενέργεια, και η ενίσχυση των αγροτών και των ενεργειακών κοινοτήτων.

● Η αξιοποίηση των τοπικών παραδοσιακών ποικιλιών που έχουν μικρότερες απαιτήσεις σε νερό (π.χ. τοπικές ποικιλίες κριθαριών, φάβες του Αιγαίου, άνυδρα κηπευτικά) και γενικότερα ποικιλιών ανθεκτικών στην ξηρασία.

● Ως τελευταία λύση, η κατάρτιση και υλοποίηση αφαλατώσεων θαλασσινού νερού στις περιοχές και τα νησιά της χώρας που δεν θα επαρκούν οι άλλες λύσεις. Η εμπειρία άλλων χωρών, όπως η Αυστραλία, η Ισπανία και το Ισραήλ, μπορεί να αξιοποιηθεί με ιδιαίτερη προσοχή στις περιβαλλοντικές επιπτώσεις (π.χ. η διαχείριση της άλμης που πρέπει να απορριφθεί).

Οι εμπειρίες που βιώνουν οι αγρότες λόγω της ξηρασίας είναι δραματικές και οι απόηχοί τους φτάνουν και στα αστικά κέντρα. Εχουμε καθυστερήσει να αντιμετωπίσουμε το πρόβλημα του αρδευτικού νερού. Δεν χρειάζεται να καθυστερήσουμε κι άλλο. Τώρα να σχεδιάσουμε και άμεσα να εκτελέσουμε.

* Εδαφολόγος, πρώην διευθυντής του Ινστιτούτου Βιομηχανικών και Κτηνοτροφικών Φυτών, ΕΛΓΟ ΔΗΜΗΤΡΑ

** Γεωπόνος, πρώην εργαζόμενος στην Τράπεζα Γενετικού Υλικού του Ινστιτούτου Γενετικής Βελτίωσης και Φυτογενετικών Πόρων, ΕΛΓΟ ΔΗΜΗΤΡΑ

ΠΗΓΗ