 |
Κατ’ ευφημισμόν χαρακτηρίζονται δημόσιες οι διαβουλεύσεις για το περιβάλλον | EUROKINISSI |
Αναποτελεσματικές, ανεπικοινώνητες, μικρής χρονικής διάρκειας, άνευ αιτιολογικών εκθέσεων και ελλειμματικές στη διαφάνεια και τη λογοδοσία του τρόπου λήψης αποφάσεων αποδεικνύεται ότι είναι οι δημόσιες διαβουλεύσεις που διενεργούνται για το περιβάλλον, όπως προκύπτει από έκθεση που υλοποιήθηκε από την περιβαλλοντική οργάνωση iSea και την ανεξάρτητη, μη κερδοσκοπική δεξαμενή σκέψης για το περιβάλλον Green Tank.
Η έκθεση επιβεβαιώνει τις επανειλημμένες και διαχρονικές καταγγελίες περιβαλλοντικών οργανώσεων και κινημάτων κατά της λεηλασίας της φύσης από τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας που έκαναν λόγο για προσχηματικές διαβουλεύσεις και ζητούσαν την παράτασή τους, αίτημα που σπάνια γινόταν -και εξακολουθεί να γίνεται- δεκτό.
Η έκθεση εστιάζει στις δημόσιες διαβουλεύσεις που διενεργούνται για το περιβάλλον, δηλαδή στη διαδικασία με βάση την οποία η πολιτεία ζητά τη γνώμη των πολιτών κατά τη χάραξη μιας πολιτικής και τη λήψη αποφάσεων και αξιολογεί τον τρόπο διεξαγωγής τους και τη συμμετοχή των πολιτών και ειδικά των νέων στην Ελλάδα την τελευταία δωδεκαετία (2012-2024), ουσιαστικά από τότε που διενεργούνται οι δημόσιες διαβουλεύσεις στο OpenGov.gr.
Η συστηματική ρύθμιση των διαβουλεύσεων επήλθε το 2012 με νόμο που προώθησε τη χρήση του διαδικτυακού τόπου OpenGov.gr, αλλά ο νόμος που ρυθμίζει τις διαδικασίες διαβουλεύσεων σήμερα («Επιτελικό Κράτος: οργάνωση, λειτουργία και διαφάνεια της κυβέρνησης, των κυβερνητικών οργάνων και της κεντρικής δημόσιας διοίκησης») ψηφίστηκε το 2019. Στο διάστημα των 12 ετών που εξέτασε η έκθεση περιλαμβάνονται 877 διαβουλεύσεις από τις οποίες οι 296 (33,8%) αφορούσαν το περιβάλλον.
Ο εντοπισμός των διαβουλεύσεων που αφορούσαν το περιβάλλον ήταν από προφανής, καθώς αφορούσαν άμεσα ή έμμεσα το περιβάλλον, έως πρακτικά δυσδιάκριτος. Στις προφανείς περιπτώσεις συγκαταλέγονται οι διαβουλεύσεις του υπουργείου Περιβάλλοντος και Ενέργειας και εκείνες στις οποίες ήταν εμφανές από τον τίτλο τους ότι αφορούσαν το περιβάλλον.
Απόκρυψη του περιβάλλοντος
Ωστόσο, δεν ήταν όλες οι περιπτώσεις προφανείς. Για παράδειγμα, δεν θα μπορούσε να υποτεθεί από τον τίτλο και μόνο ότι η διαβούλευση για την «Εθνική Στρατηγική για την Κοινωνική Ενταξη και Μείωση της Φτώχειας» που αναρτήθηκε από το υπουργείο Εργασίας αφορά το περιβάλλον. Κι όμως, όπως διαπιστώθηκε, περιείχε ρυθμίσεις σχετικά με την ενεργειακή φτώχεια, μια πτυχή που συνδέεται και με το περιβάλλον και το κλίμα.
Παρόμοια περίπτωση ήταν η διαβούλευση με τίτλο «Κωδικοποίηση Κανόνων Διακίνησης και Εμπορίας Προϊόντων και Παροχής Υπηρεσιών», μια απόφαση του υπουργείου Οικονομικών που αποδείχθηκε ότι αφορούσε το περιβάλλον, αφού εντός της ορίζονταν, μεταξύ άλλων, κανόνες σχετικά με τη μέγιστη επιτρεπτή ποσότητα πλαστικού σε περιτυλίγματα ή σακούλες, διατάξεις που σχετίζονται άμεσα με τη χρήση πλαστικού και, ως εκ τούτου, το μέγεθος της ρύπανσης από αυτό.
Πιο δύσκολες στην ανίχνευση της περιβαλλοντικής πτυχής (και άρα στον εντοπισμό τους από τους ενδιαφερόμενους) ήταν οι διαβουλεύσεις στις οποίες ο τίτλος περιλάμβανε μόνο ως στοιχείο τον διακριτικό αριθμό κάποιας άλλης νομοθεσίας, χωρίς αναφορά στο θέμα που καλύπτουν. Τέτοιες περιπτώσεις ήταν οι «Ενσωμάτωση στην ελληνική νομοθεσία των Οδηγιών 2016/797, 2016/798 και 2016/2370 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου και άλλες διατάξεις» και «Ενσωμάτωση στο ελληνικό δίκαιο αποφάσεων του Συμβουλίου», οι οποίες αφορούσαν αντίστοιχα σιδηροδρομικά συστήματα και την ποινική προστασία του περιβάλλοντος.
Αντίστοιχη έλλειψη στοιχείων συναντήθηκε και στην περίπτωση της διαβούλευσης για το «Σχέδιο Υπουργικής Απόφασης με το οποίο ρυθμίζονται οι διαδικασίες για την εφαρμογή του άρθρου 21 του νόμου 4321/2015», όπου ακόμα και ο νόμος 4321/2015 με τίτλο «Ρυθμίσεις για την επανεκκίνηση της οικονομίας», ως μέρος του 3ου Μνημονίου της χώρας, δεν είχε εμφανή στοιχεία που να δείχνουν ότι πρόκειται για μια διαβούλευση για το περιβάλλον. Ομως, προέκυψε ότι περιλάμβανε διάταξη που αφορά συναλλαγές «…εισαγωγής στην Ελλάδα ηλεκτρικής ενέργειας, νερού και φυσικού αερίου».
Οπως ήταν αναμενόμενο, στην έκθεση διαπιστώνεται ότι το υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας έχει αναρτήσει τις περισσότερες περιβαλλοντικές διαβουλεύσεις και συγκεκριμένα 131 από τις 296 διαβουλεύσεις (44,3%). Περισσότερες από τις μισές διαβουλεύσεις για το περιβάλλον (55,7%) έχουν αναρτηθεί από 26 άλλους φορείς της πολιτείας. Δεύτερο σε πλήθος διαβουλεύσεων για το περιβάλλον είναι το υπουργείο Ανάπτυξης με 23 και ακολουθούν το υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων και το υπουργείο Εσωτερικών με 18 διαβουλεύσεις έκαστο. Το υπουργείο Κλιματικής Κρίσης και Πολιτικής Προστασίας που ιδρύθηκε το 2021 έχει αναρτήσει μόλις 2 δημόσιες διαβουλεύσεις, μία εκ των οποίων περιβαλλοντική.
Η διάρκεια των δημόσιων διαβουλεύσεων για το περιβάλλον κυμαίνεται από μία ημέρα έως 68 ημέρες, με το 57,4% (170 από τις 296) να έχει διάρκεια έως 14 ημέρες. Διαχρονικά οι διαβουλεύσεις για το περιβάλλον είχαν μεγαλύτερη μέση διάρκεια ανά έτος, συγκριτικά με την αντίστοιχη του συνόλου των διαβουλεύσεων. Η μικρότερη μέση διάρκεια των περιβαλλοντικών διαβουλεύσεων (13 ημέρες) παρατηρείται το 2023, έτος κατά το οποίο παρατηρήθηκε και η μικρότερη μέση διάρκεια του συνόλου των διαβουλεύσεων (12 ημέρες). Περισσότερες από τις μισές διαβουλεύσεις στο διάστημα ενδιαφέροντος διήρκεσαν λιγότερο από 14 ημέρες. Συγκεκριμένα, 67,8% (595 από τις 877) του συνόλου των διαβουλεύσεων και 57,4% (170 από τις 296) των διαβουλεύσεων για το περιβάλλον διήρκεσαν έως 14 ημέρες. Οι περισσότερες από αυτές (124 από τις 170 ή 72,9%) διήρκεσαν από 8 έως 14 ημέρες. Ακριβώς 14 ημέρες διήρκεσαν 49 διαβουλεύσεις για το περιβάλλον.
Η διαβούλευση με τη μικρότερη διάρκεια στο σύνολο των διαβουλεύσεων ήταν εκείνη με τίτλο «Επείγουσες ρυθμίσεις του υπουργείου Περιβάλλοντος, Ενέργειας και Κλιματικής Αλλαγής και άλλες 31 διατάξεις» του 2013, η οποία διήρκεσε λιγότερο από μία ημέρα, καθώς η συνολική διάρκειά της ήταν μόλις 4 ώρες! Από τις 296 διαβουλεύσεις για το περιβάλλον οι 115 (38,9%) συνοδεύονται από αιτιολογική έκθεση ή ανάλυση συνεπειών ρύθμισης ως προς τη σχέση κόστους-οφέλους και τις πιθανές διακινδυνεύσεις, ιδίως στην οικονομία, την κοινωνία, το περιβάλλον και την καθημερινότητα του πολίτη. Οι περισσότερες από τις αναλύσεις συνεπειών ρύθμισης βρέθηκαν σε σχέδια νόμου (99 από τις 115 ή 86,1%).
Για τα νομοσχέδια ισχύει υποχρέωση κατάρτισης και στη συνέχεια υποβολής στη Βουλή αναλύσεων συνεπειών ρύθμισης. Ομως και σε αυτή την περίπτωση λιγότερα από τα δύο τρίτα των σχεδίων νόμου για το περιβάλλον που τέθηκαν σε διαβουλεύσεις (99 από τις 162 ή 61,1%) συνοδεύονται από το τυπικό υποστηρικτικό υλικό.
Σε ό,τι αφορά τα 64.386 σχόλια που έχουν κατατεθεί σε διαβουλεύσεις για το περιβάλλον, αποτελούν το 22,8% των σχολίων για το σύνολο των διαβουλεύσεων (282.963 σχόλια). Ωστόσο, η πλειονότητα των διαβουλεύσεων για το περιβάλλον (87,9%) παρουσίασε χαμηλή (0 έως 100 σχόλια) και μέτρια (100 έως 500 σχόλια) συμμετοχή. Το μέσο πλήθος σχολίων ανά διαβούλευση για το περιβάλλον είναι 217 σχόλια, δηλαδή σημαντικά μικρότερο από το μέσο πλήθος σχολίων (323 σχόλια) για το σύνολο των 877 διαβουλεύσεων που έχουν αναρτηθεί στο OpenGov.gr. Συγκριτικά με το πλήθος των σχολίων για το σύνολο των διαβουλεύσεων, το ΥΠΕΝ κατατάσσεται στην τέταρτη θέση μετά τα υπουργεία Παιδείας, Θρησκευμάτων και Αθλητισμού (72.855 σχόλια), Εσωτερικών (56.773) και Δικαιοσύνης (29.929).
Συμπεράσματα
Σε ό,τι αφορά την αξιολόγηση των δημόσιων διαβουλεύσεων για το περιβάλλον, από τα συμπεράσματα της έρευνας ξεχωρίζουν τα εξής:
● Η αποτελεσματικότητα των δημόσιων διαβουλεύσεων μειώνεται από το γεγονός ότι το 68,6% των δημόσιων διαβουλεύσεων για το περιβάλλον, που έχουν αναρτηθεί στο OpenGov.gr, οργανώνεται στο τελικό στάδιο χάραξης μιας πολιτικής, δηλαδή επί σχεδίων νόμου ή υπουργικών αποφάσεων, όταν τα περιθώρια αλλαγής είναι μικρά.
● Διαπιστώνεται έλλειψη έγκαιρης και ευρείας επικοινωνίας για επικείμενες διαβουλεύσεις και για την έναρξη μιας διαβούλευσης.
● Παρ’ όλο που η μέση διάρκεια των δημόσιων διαβουλεύσεων για το περιβάλλον σχεδόν σε όλα τα έτη είναι μεγαλύτερη από εκείνη του συνόλου των διαβουλεύσεων, η χρονική διάρκεια των διαβουλεύσεων είναι ασυνεπής και μικρή.
● Το 61,1% των δημόσιων διαβουλεύσεων για το περιβάλλον (181 από τις 296) δεν συνοδεύεται από αιτιολογική έκθεση ή ανάλυση συνεπειών ρύθμισης, ενώ το περιεχόμενο είναι συχνά τεχνικό ή εξειδικευμένο. Η ανεπαρκής παροχή υποστηρικτικού υλικού μειώνει τη δυνατότητα των πολιτών να συμμετέχουν σε διαβουλεύσεις.
● Εντοπίζονται λειτουργικές δυσκολίες στη δομή και στον τρόπο περιήγησης στο OpenGov.gr που μειώνουν την προσβασιμότητα στις δημόσιες διαβουλεύσεις.
● Για το 91,6% των δημόσιων διαβουλεύσεων για το περιβάλλον δεν έχει αναρτηθεί έκθεση διαβούλευσης στο OpenGov.gr, με αποτέλεσμα να δημιουργείται έλλειμμα στη διαφάνεια και τη λογοδοσία του τρόπου λήψης αποφάσεων.
● Η χρονικότητα και ο τρόπος ανακοίνωσης μιας διαβούλευσης, η ασταθής και μικρή διάρκεια και η απουσία υποστηρικτικού υλικού, η ανεπαρκής ανατροφοδότηση αποτελούν παράγοντες δυσαρέσκειας των νέων που δυσχεραίνει τη συμμετοχή τους.
Η χαμηλή συμμετοχή, το ενδιαφέρον και η δυσπιστία των νέων
Σε ό,τι αφορά τη συμμετοχή των νέων στις δημόσιες διαβουλεύσεις, ορισμένα από τα ευρήματα της έρευνας είναι τα εξής:
● Μόνο 8% των νέων δηλώνει ότι έχει συμμετάσχει μέχρι σήμερα σε οποιαδήποτε δημόσια διαβούλευση και 3% των νέων σε διαβούλευση για το περιβάλλον.
● Οι νέοι αναγνωρίζουν τον πολύπλευρο ρόλο και τη συμβολή των δημόσιων διαβουλεύσεων, με το 69% να θεωρεί ότι η οργάνωση μιας δημόσιας διαβούλευσης είναι σημαντική για την ποιότητα της δημοκρατίας.
● Την ίδια στιγμή, μεγάλο μέρος των νέων εκφράζει δυσπιστία για την εφαρμογή τους στην πράξη, καθώς λιγότερο από το 10% πιστεύει ότι τα σχόλια και οι απαντήσεις που κατατίθενται σε μια δημόσια διαβούλευση λαμβάνονται «πολύ» υπόψη στην τελική διαμόρφωση πολιτικών, με το ποσοστό να φτάνει στο 30% αν προστεθούν και όσοι πιστεύουν ότι λαμβάνονται «αρκετά» υπόψη.
● Μόνο 24% των νέων, ανεξάρτητα της προηγούμενης συμμετοχής του σε δημόσιες διαβουλεύσεις, κατανοεί σε βάθος τι είναι οι δημόσιες διαβουλεύσεις και πώς λειτουργούν.
● Το 39% όσων δεν έχουν συμμετάσχει σε δημόσιες διαβουλεύσεις δήλωσε λόγους σχετικούς με την έλλειψη πληροφόρησης τόσο ως προς το ότι είναι ανοιχτές στους πολίτες όσο και ως προς τον τρόπο διεξαγωγής τους.
● Το 77% των νέων κρίνει ότι η συμμετοχή πολιτών σε περιβαλλοντικές αποφάσεις είναι πολύ και αρκετά σημαντική και ένας/μία στους/στις τρεις νέους/νέες, ανεξάρτητα από το αν έχει συμμετάσχει προηγουμένως σε δημόσιες διαβουλεύσεις, θα ήταν θετικά διακείμενος/η να το πράξει για θέματα περιβάλλοντος.
* Η έρευνα πραγματοποιήθηκε στο πλαίσιο του έργου «Γνωρίζω-Συμμετέχω-Προστατεύω το περιβάλλον» που υλοποιείται στο πλαίσιο του προγράμματος Active citizens fund, με φορέα υλοποίησης την iSea και εταίρο το The Green Tank.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου