Κλιματικοί πρόσφυγες: Αυξάνονται διαρκώς, αλλά δεν τους αναγνωρίζει ο κόσμος

Μπανγκλαντές: Πλημμυρισμένο χωριό εξαιτίας της κλιματικής αλλαγής |© Sjors737 | Dreamstime.com

Η κλιματική αλλαγή, ως συνέπεια της καύσης άνθρακα και αερίου, έχει προκαλέσει τεράστιες φυσικές καταστροφές, από τις πυρκαγιές στην Καλιφόρνια, την άνοδο της στάθμης της θάλασσας και τη διαρκώς διευρυνόμενη ξηρασία είναι ακόμη ένας παράγοντας προσφυγιάς, η επίπτωση του οποίου δεν έχει αναγνωριστεί σε όλη την έκτασή της.

Σύμφωνα με την Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες, κατά μέσο όρο, 21,5 εκατ. άνθρωποι αναγκάζονται να ξεριζωθούν από τους τόπους τους σε όλο τον κόσμο και οι αριθμοί αυτοί αναμένεται να αυξηθούν όσο οι θερμοκρασίες του πλανήτη θα αυξάνονται. Τα επόμενα 30 χρόνια υπολογίζεται ότι 143 εκατ. άνθρωποι μπορεί να αναγκαστούν να εγκαταλείψουν τη γη τους εξαιτίας κλιματολογικών καταστροφών, αναφέρει η ετήσια Έκθεση της Διακυβερνητικής Επιτροπής του ΟΗΕ για το Κλίμα. Και επισημαίνει ότι είναι απόλυτη ανάγκη να αναγνωριστούν οι κλιματικοί πρόσφυγες, ώστε να βρεθούν λύσεις στα προβλήματα που αντιμετωπίζουν και να καλυφθούν οι ανάγκες τους.

Τι σημαίνει «κλιματικός πρόσφυγας»

Οι περισσότεροι κλιματικοί πρόσφυγες μετακινούνται εντός των συνόρων της πατρίδας τους, συνήθως από αγροτικές περιοχές σε πόλεις αφού έχασαν το σπίτι ή τα προς το ζην λόγω ξηρασίας, ανόδου της στάθμης της θάλασσας ή άλλης φυσικής καταστροφής. Ωστόσο, καθώς και οι πόλεις αντιμετωπίζουν τα δικά τους προβλήματα που σχετίζονται με το κλίμα, όπως οι υψηλές θερμοκρασίες και η λειψυδρία, οι άνθρωποι αναγκάζονται όλο και πιο συχνά να φεύγουν πέρα από τα διεθνή σύνορα για να αναζητήσουν ασφαλές καταφύγιο.

Ωστόσο, στους κλιματικούς πρόσφυγες δεν παρέχεται καθεστώς πρόσφυγα σύμφωνα με τη Σύμβαση του 1951 για τους Πρόσφυγες, η οποία παρέχει νομική προστασία μόνο σε άτομα που διαφεύγουν από διώξεις λόγω φυλής, θρησκείας, εθνικότητας, πολιτικών πεποιθήσεων ή συγκεκριμένης κοινωνικής ομάδας.

Ορίζοντας την κλιματική προσφυγιά

Ο εντοπισμός των κλιματικών προσφύγων δεν είναι εύκολος, ειδικά σε περιοχές όπου επικρατούν συνθήκες φτώχειας, βία και συγκρούσεις. Και παρά το γεγονός ότι η επιδείνωση των καιρικών συνθηκών οδηγεί με τη σειρά της σε χειροτέρευση της φτώχειας, της εγκληματικότητας και της πολιτικής αστάθειας, τροφοδοτώντας εντάσεις που σχετίζονται με τη μείωση των φυσικών πόρων, συχνά η κλιματική αλλαγή παραβλέπεται ως παράγοντας που συμβάλλει στη φυγή των ανθρώπων από τις πατρίδες τους. Σύμφωνα με την Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες, το 90% των προσφύγων που παρακολουθεί προέρχονται από χώρες «στην πρώτη γραμμή της κλιματικής έκτακτης ανάγκης».

Στο Ελ Σαλβαδόρ, για παράδειγμα, πολλοί εγκαταλείπουν τα χωριά τους καθώς καταστρέφονται ή αποτυγχάνουν οι καλλιέργειές τους εξαιτίας πλημμυρών ή ξηρασίας, και καταλήγουν σε πόλεις όπου πέφτουν θύματα της βίας συμμοριών. Τελικά εγκαταλείπουν τις χώρες τους εξαιτίας αυτών των επιθέσεων.

«Είναι δύσκολο να πει κανείς ότι κάποιος μετακινείται μόνο λόγω της κλιματικής αλλαγής. Είναι όλοι όσοι εγκαταλείπουν την Ονδούρα μετά από έναν τυφώνα κλιματικοί πρόσφυγες;» επισήμανε η Ελίζαμπεθ Φέρις, ερευνήτρια καθηγήτρια στο Ινστιτούτο για τη Μελέτη της Διεθνούς Μετανάστευσης στο Πανεπιστήμιο Τζορτζτάουν, μιλώντας στο Associated Press. «Και τότε υπάρχουν περιβαλλοντικοί κίνδυνοι που δεν σχετίζονται με το κλίμα - οι άνθρωποι φεύγουν από σεισμούς, ηφαιστειακές εκρήξεις και τσουνάμι - θα έπρεπε να αντιμετωπίζονται διαφορετικά από αυτούς που εκτοπίζονται από φαινόμενα που σχετίζονται με τις καιρικές συνθήκες;»

Παρά τις προκλήσεις, είναι ζωτικής σημασίας οι κυβερνήσεις να εντοπίζουν τους εκτοπισμένους εξαιτίας κλιματικών συνθηκών, πρόσθεσε η Φέρις, που σημείωσε ότι το όλο ζήτημα του ορισμού του περιβαλλοντικού πρόσφυγα «δεν είναι μια τετριμμένη ερώτηση - πώς μπορούμε να αναπτύξετε μια πολιτική για τους ανθρώπους εάν δεν είμαστε ξεκάθαροι ποιους αφορά;».

Οδηγίες για την προστασία των προσφύγων

Παρά το γεγονός ότι καμία χώρα δεν προσφέρει άσυλο σε κλιματικούς πρόσφυγες, η Ύπατη Αρμοστεία των Ηνωμένων Εθνών για τους Πρόσφυγες δημοσίευσε νομικές οδηγίες τον Οκτώβριο του 2020, με τις οποίες ανοίγει τον δρόμο για την παροχή προστασίας σε άτομα που έχουν εκτοπιστεί λόγω των επιπτώσεων της υπερθέρμανσης του πλανήτη. Επισημαίνει ότι η κλιματική αλλαγή θα πρέπει να λαμβάνεται υπόψη σε ορισμένα σενάρια, όταν εμφανίζεται παράλληλα με τη βία.

Η Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ αναγνωρίζει ότι η παροχή προσωρινής προστασίας μπορεί να είναι ανεπαρκής εάν μια χώρα δεν μπορεί να επανορθώσει τις ζημιές που προκαλούν οι φυσικές καταστροφές, όπως η άνοδος της στάθμης της θάλασσας, σημειώνοντας ότι ορισμένοι εκτοπισμένοι εξαιτίας της κλιματικής αλλαγής θα μπορούσαν να είναι επιλέξιμοι για επανεγκατάσταση εάν ο τόπος καταγωγής τους θεωρείται μη κατοικήσιμος.

Επίσης, σταδιακά αυξάνεται ο αριθμός των χωρών που θέτουν τις βάσεις για να γίνουν ασφαλή καταφύγια για τους κλιματικούς πρόσφυγες. Τον περασμένο Μάιο, η Αργεντινή δημιούργησε μια ειδική ανθρωπιστική βίζα για άτομα από το Μεξικό, την Κεντρική Αμερική και την Καραϊβική που εκτοπίστηκαν λόγω φυσικών καταστροφών, επιτρέποντάς τους να ζήσουν εκεί για τρία χρόνια.

Ο Τζο Μπάιντεν, λίγο μετά την ανάληψη των καθηκόντων του ως προέδρου των ΗΠΑ, διέταξε τον σύμβουλό του για την εθνική ασφάλεια να διεξαγάγει μια πολύμηνη μελέτη που περιελάμβανε την εξέταση «των επιλογών προστασίας και επανεγκατάστασης ατόμων που εκτοπίστηκαν άμεσα ή έμμεσα από την κλιματική αλλαγή». Έχει συσταθεί μια ομάδα εργασίας, ωστόσο ακόμη δεν έχει υιοθετηθεί κάποιο πρόγραμμα.

Στο Μπαγκλαντές, το οποίο είναι εξαιρετικά ευάλωτο στις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής, ήταν μεταξύ των πρώτων που προσπάθησαν να προσαρμοστούν στη νέα πραγματικότητα της κλιματικής προσφυγιάς. Γίνονται προσπάθειες για τον εντοπισμό πόλεων ανθεκτικών στις κλιματικές αλλαγές, ώστε να μετακινηθούν εκεί άνθρωποι που εκτοπίστηκαν λόγω της ανόδου της στάθμης της θάλασσας, των κυκλώνων και της διείσδυσης αλμυρού νερού σε καλλιεργήσιμες εκτάσεις.

Αλλαγή του κλίματος όσον αφορά τη μετανάστευση

Μπορεί οι συζητήσεις πολιτικής για την αντιμετώπιση του μεταναστευτικού να επικεντρώνονται εδώ και πολύ καιρό στο «κλείδωμα» των συνόρων, αλλά η κλιματική αλλαγή αλλάζει σταδιακά τα δεδομένα.

Καθώς εκατοντάδες εκατομμύρια άνθρωποι αναμένεται να ξεριζωθούν εξαιτίας φυσικών καταστροφών, υπάρχει αυξανόμενη συζήτηση για το πώς θα διαχειριστούν οι χώρες τις προσφυγικές και μεταναστευτικές ροές αντί να τις σταματήσουν, καθώς για πολλούς ανθρώπους η αναγκαστική προσφυγιά και μετανάστευση θα γίνει εργαλείο επιβίωσης.

Σύμφωνα με την Άμαλι Τάουερ, ιδρύτρια και εκτελεστική διευθύντρια της Climate Refugees, ομάδας υπεράσπισης των δικαιωμάτων των ανθρώπων που έχουν εκτοπιστεί λόγω της κλιματικής αλλαγής, σημαντικό πρόβλημα είναι «η πλήρης έλλειψη κατανόησης του τρόπου με τον οποίο το κλίμα αναγκάζει τους ανθρώπους να μετακινηθούν».

Και προσθέτει: «Εξακολουθεί να επικρατεί η ιδέα στον βιομηχανικό Βορρά ότι οι άνθρωποι έρχονται εδώ επειδή θέλουν να ξεφύγουν από τη φτώχεια και αναζητούν μια καλύτερη ζωή, το αμερικανικό όνειρο. Αλλά πρέπει να καταλάβουμε ότι κανείς δεν θέλει να φύγει από την εστία του. Πρέπει να προσεγγίσουμε τον εκτοπισμό λόγω κλίματος ως ζήτημα ανθρώπινης ασφάλειας και όχι ως ζήτημα ασφάλειας των συνόρων».

ΠΗΓΗ