«Το “έξυπνο” τηλέφωνο είναι πιθανώς η πιο αξιόπιστη συσκευή επιτήρησης που εφευρέθηκε ποτέ [...] Ετσι γίνεται το πρώτο κρίσιμο βήμα για τον καπιταλισμό της επιτήρησης […] Τίποτα πλέον δεν μπορεί να μείνει μυστικό. Τίποτα δεν είναι ασφαλές. Δεν υπάρχουν πλέον όρια». Με τα λόγια αυτά μου είχε περιγράψει την κατάσταση που επικρατεί σήμερα με τα κράτη και τις ιδιωτικές εταιρείες υψηλής τεχνολογίας η κοινωνική ψυχολόγος Σοσάνα Ζούμπουφ, η οποία αναπτύσσει τις ιδέες της στο εξαιρετικά ενδιαφέρον για το θέμα βιβλίο της «Η εποχή του κατασκοπευτικού καπιταλισμού: ο αγώνας για ένα ανθρώπινο μέλλον στο μεταίχμιο της νέας εξουσίας» (Εκδόσεις Καστανιώτη, 2019).
Οι δυνατότητες που προσφέρουν σήμερα εταιρείες όπως η Google, η Facebook (Meta), το twitter και άλλες είναι τεράστιες. Η Ζούμποφ λέει ότι πρόκειται για συσσώρευση μέσω της απόσπασης, όπως έγινε και στην περίοδο της πρωταρχικής συσσώρευσης του καπιταλισμού που ανέλυσε ο Μαρξ. Συσσώρευση σε τεράστιες Data Bases, μέσω της απόσπασης (προσωπικών) δεδομένων, τα οποία μεταφράζονται στη συνέχεια σε χρυσάφι, αφού πωλούνται πανάκριβα στους διαφημιστές και στους δημοσιοσχεσίτες.
Αλλη τάξη μεγέθους αποτελεί η συσσώρευση προσωπικών δεδομένων από τα κράτη, τα οποία μπορούν να «κρατούν» και να εκβιάζουν τους πολιτικούς τους αντιπάλους ή να γνωρίζουν ανά πάσα στιγμή τις προθέσεις, τα σχέδια και τις πιο μύχιες σκέψεις τους. Εδώ εμπίπτει και το χακάρισμα του τηλεφώνου του Νίκου Ανδρουλάκη, έγκλημα για το οποίο πιάστηκαν ο πρωθυπουργός και οι διορισμένοι συνεργάτες του με τη γίδα στην πλάτη. Και μπορεί ο Κυριάκος Μητσοτάκης να θεωρεί ότι απευθύνεται σε χαχόλους και να λέει ανερυθρίαστα ψέματα, όμως κάθε σκεπτόμενος πολίτης αντιλαμβάνεται ότι ανά πάσα στιγμή στη θέση του προέδρου του ΠΑΣΟΚ μπορεί να βρεθεί ο καθένας από εμάς. Και αντίστροφα: εάν δεν διστάζεις να «επισυνδέσεις» (οποία κομψότης!) το τηλέφωνο ενός πολιτικού αρχηγού, τι θα σε εμποδίσει να υποκλέψεις (παράνομα) τις συνομιλίες ενός τυχαίου ανθρώπου που για κάποιο λόγο έβαλες στο μάτι;
Τι γίνεται τότε; Η Ζούμποφ απαντά:
«Σε δεύτερο επίπεδο, τίθεται το θέμα τού ποιος έχει τα δεδομένα μου χωρίς την άδειά μου. Είμαι σύμφωνος μ’ αυτό; Αυτά φυσικά είναι πολύ σημαντικά ερωτήματα. Βέβαια, την απάντησή τους δεν μπορεί να τη δώσει το μεμονωμένο άτομο. Το ίδιο όπως ο ατομικός εργάτης δεν μπορούσε τις δεκαετίες του 1920 και του 1930 να καθορίσει τις εργασιακές του συνθήκες. Τα ζητήματα αυτά μπορούν να λυθούν μόνο με πολιτικό τρόπο και πολιτική δράση». Πολιτικός τρόπος και πολιτική δράση σημαίνουν όμως πολιτική συνειδητοποίηση ότι υπάρχει πρόβλημα με τις υποκλοπές και τα προσωπικά δεδομένα. Και εδώ γεννάται το ερώτημα: Και τι γίνεται όταν εμείς οι ίδιοι προσφέρουμε στο πιάτο όλα μας τα δεδομένα έναντι πινακίου φακής (δωρεάν χρήση της κάθε πλατφόρμας);Η απάντηση συνοψίζεται στον υπότιτλο του βιβλίου της Ζούμποφ: «Αγώνας για ένα ανθρώπινο μέλλον στο μεταίχμιο της νέας εξουσίας». Κλειδί η λέξη «ανθρώπινο»! Ενα μέλλον με τις πάσης φύσεως μηχανές υπό τον έλεγχό μας και όχι με εμάς υπόδουλους στις μηχανές και στους αλγόριθμους. Ο αγώνας του ανθρώπου ενάντια στην εξουσία δεν είναι μόνο αγώνας της μνήμης ενάντια στη λήθη (όπως έλεγε σωστά ο Μίλαν Κούντερα), αλλά και ο αγώνας ενάντια στη μηχανοποίηση του ίδιου του ανθρώπου και τη μετατροπή του σε ρομπότ!
*****
Οι προκλήσεις που θέτει στην ανθρωπότητα το ψηφιακό μέλλον, η πρώτη λεπτομερής ανάλυση μιας καινοφανούς μορφής εξουσίας, του «κατασκοπευτικού καπιταλισμού», και η εκστρατεία των ισχυρών εταιρειών να προβλέψουν και να ελέγξουν τη συμπεριφορά μας.
Σε αυτό το αριστοτεχνικό έργο, καρπό πρωτοποριακής σκέψης και έρευνας, η Σοσάνα Ζούμποφ καταθέτει μια διορατική και αφυπνιστική ματιά στο φαινόμενο που η ίδια αποκαλεί «κατασκοπευτικό καπιταλισμό». Το διακύβευμα είναι εξαιρετικά κρίσιμο: Στον 21ο αιώνα μια παγκόσμια αρχιτεκτονική συμπεριφορικής τροποποίησης απειλεί να αλλοιώσει την ανθρώπινη φύση με τον ίδιο τρόπο που κατά τον προηγούμενο αιώνα ο βιομηχανικός καπιταλισμός αλλοίωσε το φυσικό περιβάλλον. Η συγγραφέας περιγράφει γλαφυρά τον αντίκτυπο του κατασκοπευτικού καπιταλισμού καθώς αυτός προελαύνει από τη Σίλικον Βάλεϊ και διεισδύει σε κάθε πτυχή του οικονομικού τομέα. Νέες δυσοίωνες «αγορές συμπεριφορικής έκβασης» γίνονται σημεία συσσώρευσης ανυπολόγιστου πλούτου και εξουσίας. Στους κόλπους τους, προβλέψεις που αφορούν τη συμπεριφορά μας καθίστανται αντικείμενο αγοραπωλησίας ενώ η παραγωγή αγαθών και υπηρεσιών εντάσσεται στα νέα «μέσα συμπεριφορικής τροποποίησης».
Η απειλή έχει πλέον μετατοπιστεί από τον Μεγάλο Αδερφό του
ολοκληρωτικού κράτους σε μια διάχυτη ψηφιακή αρχιτεκτονική: σε έναν
«Μεγάλο Αλλότριο» που δρα με γνώμονα τα συμφέροντα του κατασκοπευτικού
κεφαλαίου. Βρισκόμαστε μπροστά σε μια πρωτοφανή μορφή εξουσίας η οποία
διακρίνεται από τη συσσώρευση γνώσης και λειτουργεί εκτός δικαιοδοσίας
της δημοκρατικής εποπτείας. Η ανάλυση της Σοσάνα Ζούμποφ, διεξοδική και
συγκινητική, εκθέτει τις απειλές που αντιμετωπίζει η κοινωνία του
σήμερα: Το φάσμα ενός απόλυτα διασυνδεδεμένου, ελεγχόμενου «μεθοδευτικού
χώρου», ο οποίος αποπλανά υποσχόμενος βέβαια εν-δεχόμενα και
μεγιστοποίηση του κέρδους – και όλα αυτά, εις βάρος της δημοκρατίας, της
ελευθερίας και του μέλλοντος της ανθρώπινης φύσης. Έχοντας συναντήσει
ελάχιστη αντίσταση από τον νόμο ή τους πολίτες, ο κατασκοπευτικός
καπιταλισμός βρίσκεται στο μεταίχμιο της κυριαρχίας του στο κοινωνικό
σύστημα, έτοιμος να διαμορφώσει το ψηφιακό μέλλον – αν του το
επιτρέψουμε.
«Αν το μέτρο της σπουδαιότητας ενός βιβλίου είναι η ευκρίνεια με την οποία περιγράφει τον κόσμο μας, καθώς και η δυναμική του ώστε να επιφέρει αλλαγή σε αυτόν, τότε, κατά την άποψή μου, αυτό το βιβλίο είναι με διαφορά το σημαντικότερο που έχει εκδοθεί στον αιώνα που διανύουμε. Η Ζούμποφ αγωνιά ενόψει του πιο εκτεταμένου εγχειρήματος καπιταλιστικού αποικισμού στην ιστορία, μόνο που τούτη τη φορά ο αποικισμός αφορά το μυαλό μας, τη συμπεριφορά μας, την ελεύθερη βούλησή μας, τον ίδιο μας τον εαυτό. Εδώ δεν έχουμε να κάνουμε με ένα βιβλίο κατά της τεχνολογίας, αλλά με ένα βιβλίο κατά του ανεξέλεγκτου καπιταλισμού, βαθύτατα, αταλάντευτα μαχητικό. Χωρίς υπερβολή, πρόκειται για Το Κεφάλαιο αυτής της γενιάς».
Zadie Smith
«Από την πρώτη κιόλας σελίδα καταλήφθηκα από την ακατανίκητη ανάγκη να πω ότι αυτό το βιβλίο πρέπει να το διαβάσουμε όλοι ως πράξη αυτοάμυνας στην ψηφιακή εποχή. Η Ζούμποφ, με εκπληκτική διαύγεια και ηθικό σθένος, όχι μόνο καταδεικνύει πώς ο εγκέφαλός μας έχει μετατραπεί σε δεξαμενή εξόρυξης δεδομένων, αλλά και πόσο ραγδαία και ριζικά μεταβάλλεται κατά τη διάρκεια αυτής της διαδικασίας. Έχουμε αργήσει, έχουμε χάσει ήδη πολλά, πλην όμως, όπως προκύπτει από αυτές τις επιτακτικές σελίδες, υπάρχει ακόμη ελπίδα για χειραφέτηση».
Naomi Klein
«Ευφυέστατο και απολύτως ουσιαστικό. Η Σοσάνα Ζούμποφ εκθέτει την πιο επικίνδυνη μετάβαση του καπιταλισμού με συγκλονιστική σαφήνεια: πρόκειται για τη νέα οικονομική τάξη του κατασκοπευτικού καπιταλισμού, ενός συστήματος βασισμένου στις ακραίες ανισότητες σε επίπεδο εξουσίας και γνώσης. Η διεξοδική της ανάλυση αναδεικνύει τους πρωτοφανείς κινδύνους που αυτός ο τύπος ασύδοτου καπιταλισμού εγκυμονεί για την ανθρώπινη αυτονομία, την κοινωνική αλληλεγγύη και τη δημοκρατία. Πρόκειται για ένα αριστούργημα σπάνιας στοχαστικής τόλμης, έξοχα γραμμένο και βαθιά επίκαιρο».
Robert B. Reich
Για τον καπιταλισμό της επιτήρησης
«Το “έξυπνο” τηλέφωνο είναι πιθανώς η πιο αξιόπιστη συσκευή επιτήρησης που εφευρέθηκε ποτέ [...] Ετσι γίνεται το πρώτο κρίσιμο βήμα για τον καπιταλισμό της επιτήρησης […] Τίποτα πλέον δεν μπορεί να μείνει μυστικό. Τίποτα δεν είναι ασφαλές. Δεν υπάρχουν πλέον όρια». Με τα λόγια αυτά μου είχε περιγράψει την κατάσταση που επικρατεί σήμερα με τα κράτη και τις ιδιωτικές εταιρείες υψηλής τεχνολογίας η κοινωνική ψυχολόγος Σοσάνα Ζούμπουφ, η οποία αναπτύσσει τις ιδέες της στο εξαιρετικά ενδιαφέρον για το θέμα βιβλίο της «Η εποχή του κατασκοπευτικού καπιταλισμού: ο αγώνας για ένα ανθρώπινο μέλλον στο μεταίχμιο της νέας εξουσίας» (Εκδόσεις Καστανιώτη, 2019).
Οι δυνατότητες που προσφέρουν σήμερα εταιρείες όπως η Google, η Facebook (Meta), το twitter και άλλες είναι τεράστιες. Η Ζούμποφ λέει ότι πρόκειται για συσσώρευση μέσω της απόσπασης, όπως έγινε και στην περίοδο της πρωταρχικής συσσώρευσης του καπιταλισμού που ανέλυσε ο Μαρξ. Συσσώρευση σε τεράστιες Data Bases, μέσω της απόσπασης (προσωπικών) δεδομένων, τα οποία μεταφράζονται στη συνέχεια σε χρυσάφι, αφού πωλούνται πανάκριβα στους διαφημιστές και στους δημοσιοσχεσίτες.
Αλλη τάξη μεγέθους αποτελεί η συσσώρευση προσωπικών δεδομένων από τα κράτη, τα οποία μπορούν να «κρατούν» και να εκβιάζουν τους πολιτικούς τους αντιπάλους ή να γνωρίζουν ανά πάσα στιγμή τις προθέσεις, τα σχέδια και τις πιο μύχιες σκέψεις τους. Εδώ εμπίπτει και το χακάρισμα του τηλεφώνου του Νίκου Ανδρουλάκη, έγκλημα για το οποίο πιάστηκαν ο πρωθυπουργός και οι διορισμένοι συνεργάτες του με τη γίδα στην πλάτη. Και μπορεί ο Κυριάκος Μητσοτάκης να θεωρεί ότι απευθύνεται σε χαχόλους και να λέει ανερυθρίαστα ψέματα, όμως κάθε σκεπτόμενος πολίτης αντιλαμβάνεται ότι ανά πάσα στιγμή στη θέση του προέδρου του ΠΑΣΟΚ μπορεί να βρεθεί ο καθένας από εμάς. Και αντίστροφα: εάν δεν διστάζεις να «επισυνδέσεις» (οποία κομψότης!) το τηλέφωνο ενός πολιτικού αρχηγού, τι θα σε εμποδίσει να υποκλέψεις (παράνομα) τις συνομιλίες ενός τυχαίου ανθρώπου που για κάποιο λόγο έβαλες στο μάτι;
Τι γίνεται τότε; Η Ζούμποφ απαντά: «Σε δεύτερο επίπεδο, τίθεται το θέμα τού ποιος έχει τα δεδομένα μου χωρίς την άδειά μου. Είμαι σύμφωνος μ’ αυτό; Αυτά φυσικά είναι πολύ σημαντικά ερωτήματα. Βέβαια, την απάντησή τους δεν μπορεί να τη δώσει το μεμονωμένο άτομο. Το ίδιο όπως ο ατομικός εργάτης δεν μπορούσε τις δεκαετίες του 1920 και του 1930 να καθορίσει τις εργασιακές του συνθήκες. Τα ζητήματα αυτά μπορούν να λυθούν μόνο με πολιτικό τρόπο και πολιτική δράση». Πολιτικός τρόπος και πολιτική δράση σημαίνουν όμως πολιτική συνειδητοποίηση ότι υπάρχει πρόβλημα με τις υποκλοπές και τα προσωπικά δεδομένα. Και εδώ γεννάται το ερώτημα: Και τι γίνεται όταν εμείς οι ίδιοι προσφέρουμε στο πιάτο όλα μας τα δεδομένα έναντι πινακίου φακής (δωρεάν χρήση της κάθε πλατφόρμας);
Η απάντηση συνοψίζεται στον υπότιτλο του βιβλίου της Ζούμποφ: «Αγώνας για ένα ανθρώπινο μέλλον στο μεταίχμιο της νέας εξουσίας». Κλειδί η λέξη «ανθρώπινο»! Ενα μέλλον με τις πάσης φύσεως μηχανές υπό τον έλεγχό μας και όχι με εμάς υπόδουλους στις μηχανές και στους αλγόριθμους. Ο αγώνας του ανθρώπου ενάντια στην εξουσία δεν είναι μόνο αγώνας της μνήμης ενάντια στη λήθη (όπως έλεγε σωστά ο Μίλαν Κούντερα), αλλά και ο αγώνας ενάντια στη μηχανοποίηση του ίδιου του ανθρώπου και τη μετατροπή του σε ρομπότ!
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου