Η υπόθεση του Εβρου χωρίς μυστικά και ψέματα

Δημήτρης Αγγελίδης 

Η κυβέρνηση επιχειρεί να παρουσιάσει την τραγική υπόθεση των εγκλωβισμένων προσφύγων στον Εβρο ως επεισόδιο ενός οιονεί υβριδικού πολέμου, παίζοντας το χαρτί της έντασης με την Τουρκία. Ο Τ. Θεοδωρικάκος παρουσίασε έγγραφο της 26ης Ιουλίου με το οποίο το ΓΕΣ τον ενημέρωνε ότι η νησίδα βρίσκεται στην τουρκική πλευρά. Ομως το αίτημα διάσωσης στην Τουρκία γίνεται δυόμισι μέρες μετά την καταγγελία για τον τραγικό θάνατο της πεντάχρονης Μαρίας από τσίμπημα σκορπιού και ενώ είχε ήδη διασυρθεί διεθνώς η χώρα ■ Η ενημέρωση του ΓΕΣ για την εδαφική κυριότητα της νησίδας στις 26 Ιουλίου έγινε κι αυτή με καθυστέρηση, έξι μέρες μετά την προσφυγή των οργανώσεων Ελληνικό Συμβούλιο για τους Πρόσφυγες και HumanRights360 προς το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου στις 20 Ιουλίου. Το Δικαστήριο έκανε αυθημερόν δεκτό το αίτημα, όμως η κυβέρνηση αγνόησε την απόφαση.

Με επιλεκτικές τηλεοπτικές εμφανίσεις των αρμόδιων υπουργών, αντί για την επιλογή μιας συνέντευξης Τύπου σε διαπιστευμένους δημοσιογράφους του ελληνικού και διεθνούς Τύπου, και στη συνέχεια με αξιοσημείωτης ομοιομορφίας δημοσιεύματα στον κυριακάτικο φιλοκυβερνητικό Τύπο, η κυβέρνηση επιχειρεί να παρουσιάσει την τραγική υπόθεση των εγκλωβισμένων προσφύγων στον Εβρο σαν επεισόδιο ενός οιονεί υβριδικού πολέμου, παίζοντας το χαρτί της έντασης.

Ο στόχος προφανής. Πίσω από το πέπλο της ελληνοτουρκικής έντασης και της ακραίας ρητορικής που παρουσιάζει τους πρόσφυγες είτε σαν εισβολείς είτε σαν πιόνια της Τουρκίας, η κυβέρνηση προσπαθεί να κρύψει τις τεράστιες ευθύνες της για το διεθνές φιάσκο στο οποίο οδήγησαν οι χειρισμοί και οι παλινωδίες της, όπως και για την καθυστέρησή της να κινητοποιηθεί αποτελεσματικά για να σώσει τους πρόσφυγες και να καταγράψει το αίτημά τους για άσυλο.

Η κυβέρνηση και τα φιλοκυβερνητικά μέσα δεν διστάζουν να στοχοποιήσουν δημοσιογράφους και οργανώσεις δικαιωμάτων που ανέδειξαν την υπόθεση, αναγκάζοντας τελικά και την ίδια την κυβέρνηση να παραδεχτεί όσα αρνούνταν μέχρι τότε. Δεν είναι βέβαια η πρώτη φορά που επιχειρούν να κατασκευάσουν εσωτερικούς εχθρούς και να επιτεθούν σε ανεξάρτητα μέσα ενημέρωσης και δημοσιογράφους.

Αυτές οι κυβερνητικές μέθοδοι έχουν οδηγήσει σε κατάρρευση τους δείκτες για το κράτος δικαίου στην Ελλάδα και σε διεθνή διασυρμό τη χώρα, με αποκορύφωμα το σκάνδαλο των παρακολουθήσεων και υποκλοπών και τη διεθνή κατακραυγή για τις εγκληματικές πολιτικές της στα σύνορα.

Εκθετος ο Θεοδωρικάκος

Αλλά η προσπάθεια της κυβέρνησης να υψώσει το λάβαρο του αντιτουρκισμού και να επικαλεστεί άλλη μία φορά την «εργαλειοποίηση» των προσφύγων από την Τουρκία, λέξη που επιστρατεύει άλλωστε η κυβέρνηση διά πάσαν νόσον, δημιουργεί περισσότερα κενά και αντιφάσεις και την εκθέτει, παρά δίνει απαντήσεις.

Το Σάββατο, ο υπουργός Προστασίας του Πολίτη Τάκης Θεοδωρικάκος εμφανίστηκε στον ΣΚΑΪ και αποκάλυψε επίσημο έγγραφο, όπως είπε, με υπογραφή του υπαρχηγού του ΓΕΣ και ημερομηνία 26 Ιουλίου, που λέει ότι «οι συντεταγμένες της συγκεκριμένης νησίδας βρίσκονται εκτός της ελληνικής επικράτειας και βρίσκονται σε τουρκικό έδαφος». Ο υπουργός επικαλέστηκε το έγγραφο για να πετάξει τάχα το μπαλάκι στην αντιπολίτευση, τις οργανώσεις και τα μέσα ενημέρωσης που ανέδειξαν την υπόθεση. Αλλά το μόνο που αναδεικνύει το έγγραφο που παρουσίασε ο κ. Θεοδωρικάκος είναι οι δικές του ευθύνες.

Εφόσον γνώριζε η κυβέρνηση από τις 26 Ιουλίου ότι δεν είναι ελληνική η νησίδα, γιατί περίμενε μέχρι τις 11 Αυγούστου μέσω του Τριμερούς Κέντρου Επαφής Καπιτάν Αντρέεβο από τις τουρκικές αρχές να δράσουν, και μάλιστα κατεπειγόντως; Η ανακοίνωση της ΕΛ.ΑΣ. στις 11 Αυγούστου απέφευγε εντέχνως να αναφέρει πότε γνώριζε σχετικά με την κυριότητα της νησίδας.

«Για τις αναφορές περί της παρουσίας ομάδας περίπου 40 ατόμων σε νησίδα του ποταμού Εβρου, τα οποία χρήζουν άμεσης ιατρικής περίθαλψης, ανακοινώνεται ότι διαβιβάστηκε σχετική ενημέρωση, μέσω του Τριμερούς Κέντρου Επαφής Καπιτάν Αντρέεβο, στις τουρκικές αρχές σήμερα, 11 Αυγούστου 2022, καθόσον από τις συντεταγμένες προκύπτει ότι η νησίδα βρίσκεται εκτός ελληνικής επικράτειας. Ζητήθηκε από τις τουρκικές αρχές να προβούν κατεπειγόντως σε όλες τις απαραίτητες ενέργειες για τον άμεσο απεγκλωβισμό όλων των ατόμων και την παροχή της αναγκαίας και κατάλληλης αρωγής», ανέφερε στις 11 Αυγούστου η ΕΛ.ΑΣ.

Το αίτημα διάσωσης στην Τουρκία μέσω του Καπιτάν Αντρέεβο γίνεται δυόμιση μέρες μετά την καταγγελία για τον τραγικό θάνατο της πεντάχρονης Μαρίας από τσίμπημα σκορπιού και ενώ είχε ήδη διασυρθεί διεθνώς η χώρα. Γιατί επέλεξε να κωλυσιεργήσει εμφανώς η κυβέρνηση τόσες μέρες, αφήνοντας μάλιστα τον φιλοκυβερνητικό Τύπο να αμφισβητεί και να σαρκάζει με τον πιο χυδαίο τρόπο την καταγγελία για το θάνατο του κοριτσιού, χάνοντας χρόνο που θα μπορούσε να αποδειχτεί πολύτιμος;

Σοβαρά ερωτήματα

Προκύπτουν και άλλα πολύ σοβαρά ερωτήματα για τους κυβερνητικούς χειρισμούς. Η ενημέρωση του ΓΕΣ για την εδαφική κυριότητα της νησίδας στις 26 Ιουλίου έγινε κι αυτή με καθυστέρηση, έξι μέρες μετά την προσφυγή των οργανώσεων Ελληνικό Συμβούλιο για τους Πρόσφυγες και HumanRights360 προς το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου στις 20 Ιουλίου. Το Δικαστήριο έκανε αυθημερόν δεκτό το αίτημα, δίνοντας εντολή στην κυβέρνηση να τους διασώσει και να τους εξασφαλίσει επειγόντως τροφή, νερό, ιατροφαρμακευτική περίθαλψη και πρόσβαση στη διαδικασία ασύλου.

Πότε ρώτησε η κυβέρνηση το ΓΕΣ; Γιατί πέρασαν έξι κρίσιμες ημέρες από την εντολή του Δικαστηρίου μέχρι να ενημερώσει το ΓΕΣ για την κυριότητα της νησίδας; Ποιες κινήσεις έκανε η κυβέρνηση τις προηγούμενες ημέρες για να ανταποκριθεί στην εντολή του Δικαστηρίου;

Η κυβέρνηση είχε προθεσμία να απαντήσει στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο ώς τις 27 Ιουλίου. Η απάντησή της, αν υπάρχει, δεν έχει γνωστοποιηθεί στις οργανώσεις που προσέφυγαν εκπροσωπώντας τους πρόσφυγες. Αλλά και μέχρι την ανακοίνωση της ΕΛ.ΑΣ. στις 11 Αυγούστου, η Αστυνομία δεν είχε ενημερώσει τις οργανώσεις για την κυριότητα της νησίδας, παρότι γνώριζε περισσότερο από δύο εβδομάδες νωρίτερα, αλλά αντιθέτως ισχυριζόταν ότι δεν μπορεί να εντοπίσει τους πρόσφυγες.

Ομως, παρ' όλο που η ΕΛ.ΑΣ. ισχυρίζεται ότι δεν μπορούσε να εντοπίσει τους πρόσφυγες, δημοσιοποιώντας μάλιστα μέσω διαρροών στον κυριακάτικο Τύπο φωτογραφία από ντρόουν των αρχών χωρίς ημερομηνία, οι πρόσφυγες είχαν εντοπίσει τους αστυνομικούς περισσότερες από μία φορά. Η «Εφ.Συν.» έχει δημοσιοποιήσει βίντεο με επικοινωνία των προσφύγων με ανθρώπους στην ελληνική όχθη που συστήνονται ως αστυνομικοί και ζητούν από τους πρόσφυγες να αποχωρήσουν. Στη διάθεση της εφημερίδας βρίσκεται επίσης οπτικό υλικό τραβηγμένο από τους πρόσφυγες, κρυμμένους από τον φόβο τους κάτω από τα φυλλώματα των δέντρων, που δείχνει ντρόουν να πετούν πάνω στον ουρανό.

Οι αποδείξεις για την παρουσία των προσφύγων στη νησίδα είναι αμέτρητες: στοιχεία από μεταδεδομένα φωτογραφιών και βίντεο, που αποδεικνύουν πότε και πού τραβήχτηκαν, το γεωγραφικό στίγμα που έστελναν οι πρόσφυγες μέσω της εφαρμογής live location του WhatsApp, ζωντανές συνδιαλέξεις, στοιχεία που συγκεντρώθηκαν χάρη στην ερευνητική δουλειά του γερμανικού περιοδικού Der Spiegel και των οργανώσεων Ελληνικό Συμβούλιο για τους Πρόσφυγες, HumanRights360 και Borders Violence Monitoring Network.

Υπάρχει και άλλη μία αδιαμφισβήτητη απόδειξη. Οπως έχουν γράψει η «Εφ.Συν.» και ο ανταποκριτής του Der Spiegel Γιώργος Χρηστίδης, στις 25 Ιουλίου λίγο μετά τις 2 το μεσημέρι, οι πρόσφυγες συγκεντρώθηκαν στην όχθη της νησίδας που βλέπει προς την ελληνική πλευρά και φώναξαν όλοι μαζί με μια φωνή, με την ελπίδα να ακουστούν από απέναντι και να υπάρξει κινητοποίηση.

Δύο άτομα, τα στοιχεία των οποίων βρίσκονται στη διάθεση της «Εφ.Συν.», που βρίσκονταν εκείνη την ώρα στην ελληνική όχθη απέναντι από τη νησίδα επιβεβαιώνουν ότι άκουσαν από την πλευρά της νησίδας δύο δυνατές κραυγές στις 2.04 μ.μ. και στις 2.06 μ.μ.. Βίντεο των προσφύγων από εκείνη τη στιγμή έχει δημοσιοποιήσει η «Εφ.Συν.», ενώ στη διάθεση του Der Spiegel βρίσκεται υλικό που αποδεικνύει το γεγονός.

Βία από την ΕΛ.ΑΣ.

Η ημερομηνία του εγγράφου του υπαρχηγού του ΓΕΣ από τις 26 Ιουλίου που αποκάλυψε το Σάββατο ο υπουργός Προστασίας του Πολίτη δημιουργεί επιπλέον ερωτήματα. Σύμφωνα με όσα έχει δημοσιοποιήσει η «Εφ.Συν.» μέσω καταγγελιών των προσφύγων, τις πρώτες πρωινές ώρες της 26ης Ιουλίου ισχυρή δύναμη αστυνομικών και αραβόφωνων συνεργατών τους αποβιβάστηκαν στη νησίδα και με τη χρήση βίας συνέλαβαν τους πρόσφυγες, τους μετέφεραν στην ελληνική όχθη και τους έκλεισαν σε χώρο κράτησης. Το επόμενο πρωί, τους ξαναπήγαν στην ελληνική όχθη, τους ανέβασαν σε βάρκες και τους μετέφεραν μέχρι τη μέση του ποταμού, όπου τους ανάγκασαν να πέσουν στο νερό και να προχωρήσουν μέχρι την τουρκική όχθη.

«Ημουν άρρωστη και προσπαθούσα να κοιμηθώ, όταν άκουσα δυνατές φωνές που μας φώναζαν “καθίστε κάτω”. Είδα πολλούς άνδρες που είχαν έρθει από την ελληνική πλευρά. Απ’ όσους μπορούσαν πήραν τα κινητά, μας πέρασαν απέναντι με βάρκα και μας οδήγησαν σε μια φυλακή, όπου μείναμε για λίγες ώρες. Την επομένη, μας ξαναπήγαν όλους στο ποτάμι, μας έβαλαν σε βάρκες και μας κατέβασαν πριν φτάσουμε στην τουρκική πλευρά. Είχαμε τρομοκρατηθεί. Οταν φτάσαμε στην τουρκική όχθη, μας συνέλαβαν Τούρκοι συνοροφύλακες», διηγούνταν στην «Εφ.Συν.» πρόσφυγας («Εξαφάνισαν τους πρόσφυγες, συγκαλύπτουν το έγκλημα», efsyn.gr, 27/7/2022).

Συγκλονιστική είναι και η μαρτυρία των προσφύγων για όσα υπέστησαν αργότερα από τις τουρκικές αρχές. Αφού τους κράτησαν σε κέντρο κράτησης για μέρες, στη συνέχεια τους οδήγησαν ξανά στα σύνορα του Εβρου, απειλώντας τους ότι σε διαφορετική περίπτωση θα τους επαναπροωθήσουν στη Συρία. Οι πρόσφυγες καταγγέλλουν επίσης ότι έγιναν μάρτυρες πυροβολισμών στον αέρα τόσο από την τουρκική όσο και από την ελληνική πλευρά. Οι πρόσφυγες χωρίστηκαν σε μικρότερες ομάδες, η μία από τις οποίες, η μεγαλύτερη, ξανακατέληξε την Κυριακή 7 Αυγούστου στην αρχική νησίδα ανατολικά του χωριού Κισσάρι. Τη νύχτα της Δευτέρας προς Τρίτη, η πεντάχρονη Μαρία άφησε την τελευταία της πνοή από τσίμπημα σκορπιού.

Δυόμισι μέρες μετά, ενώ ήδη είχε αρχίσει η διεθνής κατακραυγή για τη στάση της Ελλάδας, η ΕΛ.ΑΣ., που μέχρι τότε ισχυριζόταν ότι δεν μπορεί να εντοπίσει τους πρόσφυγες, ανακοίνωνε ότι η νησίδα δεν είναι ελληνική, κάτι που τώρα μαθαίνουμε ότι το γνώριζε πριν από 16 ημέρες, αλλά το απέκρυβε.

Τους λόγους οφείλει να τους εξηγήσει τώρα ο κ. Θεοδωρικάκος, όπως οφείλει η κυβέρνηση να αναλάβει τις δικές της ευθύνες για τις παλινωδίες, την κωλυσιεργία και την προκλητική αδιαφορία για τις αποφάσεις του Δικαστηρίου του Στρασβούργου, την οποία επέδειξε σε αυτήν και σε άλλες περιπτώσεις. Οφείλει επίσης να διερευνήσει με τρόπο πλήρη, αποτελεσματικό και ανεξάρτητο τις σοβαρές καταγγελίες των προσφύγων για αλλεπάλληλες βίαιες επαναπροωθήσεις εκ μέρους των ελληνικών αρχών, που στοίχισαν τη ζωή σε τουλάχιστον τρία άτομα, ένα στην ελληνική όχθη και δύο από πνιγμό κατά τη διάρκεια της βίαιης μεταφοράς τους στη νησίδα.

Συγκάλυψη ευθυνών

Οι ευθύνες της Τουρκίας είναι δεδομένες και τις επισήμαναν στην περίπτωση των εγκλωβισμένων προσφύγων του Εβρου από την πρώτη στιγμή η «Εφ.Συν.», οι οργανώσεις και τα ξένα μέσα ενημέρωσης που ανέδειξαν το θέμα. Αν μη τι άλλο, αποδεικνύουν ότι κάθε άλλο παρά αποτελεί η Τουρκία ασφαλή τρίτη χώρα για τους πρόσφυγες - αντίθετα δηλαδή από ό,τι ισχυρίζεται ο υπουργός Μετανάστευσης και Ασύλου Νότης Μηταράκης στην προσπάθειά του να απελάσει με συνοπτικές διαδικασίες τους πρόσφυγες στη γειτονική χώρα.

Είναι καιρός να σταματήσει η κυβέρνηση να καλύπτεται πίσω από τις ευθύνες της Τουρκίας και να αναλάβει τις ευθύνες των δικών της πολιτικών, που βάζουν τη ζωή των προσφύγων σε κίνδυνο, τους στερούν την πρόσβαση στη διαδικασία ασύλου και δοκιμάζουν με βάναυσο τρόπο την αξιοπρέπειά τους, όπως δοκιμάζουν τα όρια του κράτους δικαίου στην Ελλάδα.