«Eυέλικτη» ανατροπή του χρόνου εργασίας - Των Σάββα Γ. Ρομπόλη*, Βαιλείου Γ. Μπέτση**

Dreamstime.com

 

Oι ασκούμενες πολιτικές διαμορφώνουν τους όρους μετάβασης από την τρίτη στην τέταρτη βιομηχανική επανάσταση, στην κατεύθυνση της χειραγώγησης και της περιθωριοποίησης της εργασίας και όχι της δημοκρατίας και της απελευθέρωσης της εργασίας στους χώρους παραγωγής.

Οι ασκούμενες οικονομικές και κοινωνικές πολιτικές, κατά βάση νεοφιλελεύθερου χαρακτήρα, την περίοδο των τελευταίων τριών δεκαετιών έντασης του καθεστώτος της παγκοσμιοποίησης των οικονομιών επέφεραν, σε διεθνές και ευρωπαϊκό επίπεδο, σημαντικές αλλαγές τόσο στη σχέση εργασίας/τεχνολογίας με τη συρρίκνωση της «ζωντανής εργασίας» σε όφελος της «νεκρής εργασίας» (ψηφιακή τεχνολογία, τεχνητή νοημοσύνη κ.λπ.) όσο και στους κανόνες οργάνωσης της εργασίας και του θεσμικού πλαισίου της συλλογικής διαπραγμάτευσης.

Οι αλλαγές αυτές, όπως προκύπτει εκ του αποτελέσματος, συνδυάστηκαν τόσο με την υλοποίηση πολιτικών γενικευμένης ευελιξίας στην αγορά και στους χώρους εργασίας όσο και με την εφαρμογή αυτοματοποιημένων (αλγοριθμική διαχείριση) αυταρχικών μεθόδων και συστημάτων ελέγχου της εργασίας, περιορίζοντας την αυτόνομη και δημιουργική δραστηριότητα των εργαζομένων καθώς και τη δημοκρατική λειτουργία τους στους χώρους παραγωγής και εργασίας, σε βαθμό που να δημιουργούν συνθήκες καταναγκαστικής βελτίωσης του επιπέδου της παραγωγικότητας της εργασίας.

Πράγματι, οι συντελούμενες αυτές ανατροπές στην αγορά εργασίας και στους χώρους εργασίας ουσιαστικά μετατόπισαν στο άμεσο παρελθόν και θα επιδιώξουν να μετατοπίσουν στο μέλλον, υπό προϋποθέσεις, το κέντρο βάρους του κοινωνικο-οικονομικού και πολιτικού συσχετισμού δυνάμεων προς την κατεύθυνση νέων απορρυθμιστικών όρων στις συλλογικές συμβάσεις εργασίας, τους μισθούς, τον χρόνο εργασίας, τα εργασιακά και συνδικαλιστικά δικαιώματα κ.λπ., σε όφελος των συνθηκών συσσώρευσης και σε βάρος των κοινωνικο-οικονομικών συνθηκών του κόσμου της μισθωτής εργασίας.

Με άλλα λόγια, κατά τις τελευταίες τρεις δεκαετίες, δημιουργούνται σε πρώτη φάση σταδιακά από τις ασκούμενες πολιτικές των κρατών, σε διεθνές και ευρωπαϊκό επίπεδο, οι νομοθετικές προϋποθέσεις όλων των μορφών ευελιξίας και απορρύθμισης της αγοράς εργασίας και των εργασιακών σχέσεων και σε δεύτερη φάση, ιδιαίτερα κατά τη διάρκεια της πανδημίας και ύστερα απ’ αυτήν, συγκροτείται σταδιακά με τη χρήση των αυτοματοποιημένων, ρομποτικών και ψηφιακών τεχνολογιών η εγκαθίδρυση ενός ολιστικού απορρυθμιστικού μοντέλου εργασίας, αυταρχισμού, χειραγώγησης και όχι απελευθέρωσης της εργασίας. Στο πλαίσιο αυτών των εξελίξεων, που σε ευρωπαϊκό επίπεδο παρακολουθούνται επιμελώς ανενεργά και αμήχανα από την Ευρωπαϊκή Ενωση, οι ασκούμενες πολιτικές διαμορφώνουν, στις αρχές του 21ου αιώνα, τους όρους μετάβασης από την τρίτη στην τέταρτη βιομηχανική επανάσταση, στην κατεύθυνση της χειραγώγησης και της περιθωριοποίησης της εργασίας και όχι της δημοκρατίας και της απελευθέρωσης της εργασίας στους χώρους παραγωγής.

Ετσι, παρατηρούνται στις μέρες μας αποσπασματικές και δοκιμαστικές κατά επιχείρηση ή ομάδες επιχειρήσεων εφαρμογές ευελιξίας και ανατροπής των δικαιωμάτων που αναφέρονται στον χρόνο εργασίας σε ευρωπαϊκές ή μη χώρες. Για παράδειγμα, στο Βέλγιο θεσπίζεται η τετραήμερη εργασία διατηρώντας σταθερό τον σημερινό αριθμό των εβδομαδιαίων 40 ωρών εργασίας και οι εργαζόμενοι θα επιλέγουν εάν θα συμπληρώσουν τις εβδομαδιαίες ώρες εργασίας σε τέσσερις ή πέντε ημέρες.

Με άλλα λόγια η πρόταση αυτή του κυβερνητικού συνασπισμού του Βελγίου σημαίνει ότι η εξαγγελθείσα επιδίωξη της αύξησης της παραγωγικότητας της εργασίας και της βελτίωσης του επιπέδου ανταγωνιστικότητας της βελγικής οικονομίας θα επιτευχθεί με μείωση των εισοδημάτων των εργαζομένων, αφού στην τετραήμερη εβδομαδιαία εργασία των σαράντα ωρών, οι οκτώ περισσότερες ώρες πλέον του οκταώρου θα αμείβονται ως κανονικές και όχι προσαυξημένες ως υπερωριακές ώρες. Ετσι, με την ενοποίηση των κανονικών και των υπερωριακών ωρών εργασίας, ουσιαστικά θεσμοποιείται η κατάργηση του οκταώρου.

Αντίθετα, έπειτα από αίτημα του ισπανικού κόμματος (Mas Pais) η Ισπανία αποφάσισε να δοκιμάσει πιλοτικά για έναν χρόνο, χωρίς να έχει ανακοινώσει την έναρξη, την τετραήμερη εβδομαδιαία εργασία των τριάντα δύο ωρών χωρίς μείωση των αποδοχών. Θα συμμετέχουν έξι χιλιάδες εργαζόμενοι σε διακόσιες μικρομεσαίες επιχειρήσεις. Το κράτος θα καλύψει την επιπρόσθετη δαπάνη από πόρους ενός ειδικού ταμείου που ήδη δημιουργήθηκε γι’ αυτόν τον σκοπό.

Βέβαια, η επιλογή του ισπανικού μοντέλου μείωσης του εβδομαδιαίου τετραήμερου χρόνου εργασίας σε τριάντα δύο ώρες χωρίς μείωση των αποδοχών, προσδίδοντας στην ψηφιακή και αυτοματοποιημένη τεχνολογία εργασιο-παραγωγική και κοινωνικο-αναπτυξιακή σύζευξη, θα συμβάλει, μεταξύ των άλλων, στην αύξηση της παραγωγικότητας και του ελεύθερου χρόνου, την πραγματοποίηση δημόσιων και ιδιωτικών επενδύσεων ικανοποίησης των αναγκών του ελεύθερου χρόνου, τη βελτίωση της ευεξίας των εργαζομένων και της σχέσης εργασιακής και προσωπικής ή οικογενειακής ζωής καθώς και την καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής.

Παράλληλα, πειραματικές εφαρμογές στο πνεύμα και το περιεχόμενο του βελγικού μοντέλου παρατηρούνται σε πολυεθνικές ή μη επιχειρήσεις, όπως σε start up επιχειρήσεις στη Γερμανία, την πολυεθνική Unilever στη Νέα Ζηλανδία, την αυτοκινητoβιομηχανία Toyota στη Σουηδία, τη Microsoft στην Ιαπωνία κ.λπ., στοχεύοντας η μετάβασή τους προς την τέταρτη βιομηχανική επανάσταση να έχει χαρακτηριστικά απομείωσης, χειραγώγησης και περιθωριοποίησης της εργασίας.

*ομ. καθηγητής Παντείου Πανεπιστημίου
**δρ. Παντείου Πανεπιστημίου

ΠΗΓΗ