Η Αμαζονία κινδυνεύει άμεσα από την κλιματική αλλαγή

Γράφει ο Eduardo Robaina

Πηγή: Climatica (8.3.2022)  Μετάφραση: Α.Λ. |

Φωτογραφία: REUTERS/Bruno Kelly/File Photo

Περισσότερο από το 75% των τροπικών δασών έχει χάσει την ικανότητά του να αναγεννάται  από διαταραχές όπως ξηρασίες ή πυρκαγιές, τα τελευταία 20 χρόνια, αποκαλύπτει μια νέα μελέτη που δημοσιεύθηκε στο περιοδικό Nature Climate Change.

Η μεγάλη πρόκληση για τις επόμενες τρεις δεκαετίες είναι η σχεδόν πλήρης εξάλειψη των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου που προκαλούν την κλιματική αλλαγή. Για να συμβεί αυτό, το βασικό είναι η κατάργηση των ορυκτών καυσίμων και η μετάβαση σε καθαρές μορφές ενέργειας. Αλλά αυτό δεν αρκεί: πρέπει επίσης να εξαλειφθούν οι εκπομπές που ήδη παράγονται. Ενώ κυβερνήσεις, βιομηχανίες και λόμπι φαντασιώνονται την κατασκευή μιας (ουτοπικής) μηχανής που θα κάνει αυτή τη δουλειά, υπάρχουν ήδη πολλά οικοσυστήματα στη φύση που την κάνουν δωρεάν. Όμως οι ανθρώπινες δραστηριότητες καταστρέφουν αυτή την ικανότητα απορρόφησης και, ακόμα χειρότερο, οδηγούν στο να στραφούν εναντίον μας, απελευθερώνοντας αέρια και συμβάλλοντας έτσι στην υπερθέρμανση του πλανήτη.

Ένα από αυτά τα οικοσύστημα είναι η Αμαζονία. Μια μελέτη που δημοσιεύθηκε αυτή την εβδομάδα στο περιοδικό Nature Climate Change καταλήγει στο συμπέρασμα ότι, από τις αρχές της δεκαετίας του 2000, περισσότερα από τα τρία τέταρτα του τροπικού δάσους της Αμαζονίας έχουν χάσει την ανθεκτικότητά τους – δηλαδή την ικανότητα να αναγεννώνται από διαταραχές όπως ξηρασίες ή πυρκαγιές.

Οι απώλειες ανθεκτικότητας  είναι εντονότερες στις πιο ξηρές περιοχές και σε περιοχές που βρίσκονται σε απόσταση τουλάχιστον 200 χιλιομέτρων από ανθρώπινες δραστηριότητες στη χρήση της γης, όπως μεγάλες γεωργικές εκμεταλλεύσεις και οικισμούς. «Αυτό είναι ανησυχητικό, καθώς τα μοντέλα της IPCC* προβλέπουν γενική ξήρανση της περιοχής της Αμαζονίας ως αντίδραση στην ανθρωπογενή υπερθέρμανση του πλανήτη», σημειώνει ένας από τους συντάκτες της ανάλυσης, ο καθηγητής Niklas Boers του Τεχνικού Πανεπιστημίου του Μονάχου και του Ινστιτούτου Έρευνας Κλιματικών Επιπτώσεων του Πότσνταμ (Γερμανία).

Η Αμαζονία αντιπροσωπεύει σήμερα περισσότερο από το μισό των τροπικών δασών του κόσμου και φιλοξενεί μια τεράστια και μοναδική βιοποικιλότητα. Παίζει επίσης σημαντικό ρόλο ως αποθήκη άνθρακα και επηρεάζει σημαντικά τις βροχοπτώσεις σε ολόκληρη τη Νότια Αμερική. Επομένως, η «καλή υγεία» της έχει παγκόσμιες επιπτώσεις.

Όταν φτάσει το σημείο καμπής, θα είναι πολύ αργά για να δράσουμε

Ας φανταστούμε ένα άτομο που έχει πληγεί από ένα πρόσφατο σοβαρό γεγονός. Ακόμη και αν φαινομενικά είναι καλά, αν υποστεί μια άλλη δυσάρεστη κατάσταση, δεν θα είναι σε θέση να την αφομοιώσει και να την επεξεργαστεί τόσο καλά όσο θα το έκανε υπό κανονικές συνθήκες. Το ίδιο συμβαίνει και με την Αμαζονία. Ο καθηγητής Tim Lenton, διευθυντής του Ινστιτούτου Παγκόσμιων Συστημάτων του Έξετερ (Αγγλία), εξηγεί: «Ένα τροπικό δάσος μπορεί να μοιάζει λίγο-πολύ το ίδιο, ταυτόχρονα όμως να χάνει την ανθεκτικότητά του, με αποτέλεσμα να αναγεννάται πολύ πιο αργά από μια σοβαρή κατάσταση όπως μια ξηρασία». Σύμφωνα με τις αναλύσεις της ομάδας των ερευνητών, η αποσταθεροποίηση αυτή, φαίνεται να βρίσκεται ήδη σε εξέλιξη σε πολλές περιοχές.

«Η αποψίλωση των δασών και η κλιματική αλλαγή είναι πιθανώς οι κύριοι παράγοντες», λέει ο Niklas Boers. Αλληλένδετα φαινόμενα που θα μπορούσαν και να συνδιαστούν όπως η ξηρασία, οι πυρκαγιές και η υποβάθμιση του εδάφους, ευθύνονται επίσης για την κατάσταση στην οποία οδηγείται η Αμαζονία.

Οι συγγραφείς θεωρούν τα ευρήματα αυτά σαφές προειδοποιητικό σημάδι και μια ακόμα απόδειξη ότι το τροπικό δάσος της Αμαζονίας πλησιάζει σε σημείο καμπής, κατάσταση που είναι μη αναστρέψιμη σε ανθρώπινες χρονικές κλίμακες. Αν ξεπεραστεί αυτό το όριο, μεγάλο μέρος του τροπικού δάσους θα μετατραπεί σε βιότοπο που προσομοιάζει με σαβάνα, θα χαθεί μεγάλο  μέρος από τη βιοποικιλότητά του και η κλιματική αλλαγή θα αποκτήσει έναν σύμμαχο αντί για εχθρό. Αυτό, μπορούμε να πούμε ότι ήδη συμβαίνει: μια άλλη μελέτη, που δημοσιεύθηκε πριν από μισό χρόνο, επισήμαινε ότι το τροπικό δάσος της Αμαζονίας εκπέμπει πλέον περισσότερο διοξείδιο του άνθρακα από ό,τι μπορεί να απορροφήσει.

Για το αν και πότε θα έρθει αυτή η στιγμή, δεδομένης της πολυπλοκότητας αυτού του περιβάλλοντος, υπάρχουν περισσότερες αμφιβολίες παρά βεβαιότητες. Αυτό όμως που ο Boers, ο οποίος διεξήγαγε τη μελέτη μαζί με ερευνητές από το Πανεπιστήμιο του Έξετερ, έχει ξεκάθαρο, είναι ότι «όταν το φαινόμενο φτάσει σε επίπεδο να γίνει ορατό θα είναι μάλλον πολύ αργά για να το σταματήσουμε». Και καταλήγει εξηγώντας τη σοβαρότητα της κατάστασης: «Αν συμβεί μεγάλη απώλεια ανθεκτικότητας, η πορεία προς την καταστροφή ίσως είναι αναπόφευκτη, αλλά δεν θα γίνει εμφανής μέχρι να συμβεί ένα σημαντικό γεγονός που θα οδηγήσει το σύστημα σε κατάρρευση».

Η ελπίδα είναι περιορισμένη

Η μελέτη εξέτασε λεπτομερώς τις αλλαγές από μήνα σε μήνα στην αντίδραση του δάσους στις διακυμάνσεις των μετεωρολογικών συνθηκών. Η ανθεκτικότητα μειώθηκε κατά τη διάρκεια των μεγάλων ξηρασιών του 2005 και 2010, στο πλαίσιο μιας σταθερής μείωσης από τις αρχές της δεκαετίας του 2000 έως τα πιο πρόσφατα στοιχεία του 2016. «Η ανθεκτικότητα, στην πραγματικότητα αυξήθηκε από το 1991 μέχρι περίπου το 2000, αλλά η σταθερή μείωσής της από τότε την έχει οδηγήσει πολύ κάτω από τα επίπεδα του 1991», αναφέρουν οι συγγραφείς.

Η μελέτη αυτή αποτελεί μέρος ενός πλάνου που χρηματοδοτείται από το πρόγραμμα Ορίζοντας 2020 της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Συνολικά 18 ιδρύματα-εταίροι συνεργάζονται σε περισσότερες από 10 χώρες με στόχο να μελετήσουν τα σημεία καμπής στο επίγειο σύστημα. Για παράδειγμα, το στρώμα πάγου της Γροιλανδίας και την μεσημβρινή ανατρεπτική κυκλοφορία του Ατλαντικού (AMOC), δύο άλλα σημαντικά συστήματα που πλησιάζουν σε κατάσταση χωρίς επιστροφή.

Η βραζιλιάνικη Αμαζονία καταγράφει τη μεγαλύτερη αποψίλωση των τελευταίων 15 ετών

Παρά το ισχυρό πλήγμα που σημαίνουν αυτά τα ευρήματα, το καλό νέο είναι ότι υπάρχει ακόμη χρόνος να δράσουμε πριν την υπέρβαση αυτού του σημείου καμπής, αν και όσο περνάει ο καιρός οι πιθανότητες λιγοστεύουν. Ο Tim Lenton είναι σαφής σχετικά με τα βήματα που πρέπει άμεσα να ακολουθηθούν: «Για να προστατεύσουμε την Αμαζονία, είναι αναγκαίο να βάλουμε φρένο στην αποψίλωση και την υποβάθμιση των δασών και να περιορίσουμε τις παγκόσμιες εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου».

Αλλά αυτό δεν θα είναι εύκολο έργο με πρόεδρο της Βραζιλίας τον ακροδεξιό Μπολσονάρο. Στον ισολογισμό που παρουσίασε στο τέλος του 2021, το Εθνικό Ινστιτούτο Διαστημικών Ερευνών (INPE), η αποψίλωση του τροπικού δάσους της βραζιλιάνικης Αμαζονίας αυξήθηκε κατά 22% σε σύγκριση με το προηγούμενο έτος, με 13.235 τετραγωνικά χιλιόμετρα λιγότερη δασική κάλυψη μεταξύ της 1ης Αυγούστου 2020 και της 31ης Ιουλίου 2021.

• Η Διακυβερνητική Επιτροπή για την Κλιματική Αλλαγή (IPCC) είναι το όργανο των Ηνωμένων Εθνών για την αξιολόγηση της επιστήμης που σχετίζεται με την κλιματική αλλαγή.