«Χώμα στο χώμα γίνονται τα σώματα»
Κ. Καρυωτάκης
Οι άνθρωποι είμαστε δεμένοι με τη γη. Η φενάκη ότι μπορούμε να αποδεσμευτούμε απ’ αυτήν, είναι μια χίμαιρα που χαρακτηρίζει ώρες- ώρες την εποχή μας. Αυτή η καταγωγική σχέση μας με το φυσικό περιβάλλον αν διαρραγεί, μόνο καταστροφικά αποτελέσματα θα επιφέρει. Ο τρόπος κατοίκησης των ανθρώπινων κοινωνιών αποτυπώνεται με ακρίβεια πάνω στο σώμα της γης, αφήνοντας ευδιάκριτα τα σημάδια της ύπαρξής τους μέσα στο χρόνο. Το ανθρωπογενές περιβάλλον είναι ρευστό, διαρκώς μεταβαλλόμενο, ασταθές, εύθραυστο, ευάλωτο απέναντι στις ανθρώπινες δραστηριότητες του παρόντος.
«Ο άνθρωπος και ο κόσμος συνδέονται όπως το σαλιγκάρι με το κέλυφός του: ο κόσμος αποτελεί μέρος του ανθρώπου, είναι η διάστασή του, και όσο αλλάζει ο κόσμος, αλλάζει και η ύπαρξη». [1] σημειώνει ο Μίλαν Κούντερα. Ο κόσμος ολόγυρά μας, στη μικρή διάρκεια της ζωής μας, μας δίνει την εντύπωση της σταθερότητας και της στασιμότητας, γνωρίζουμε όμως καλά, ότι σε μάκρος χρόνου όλα αλλάζουν. Η Γαία δεν μένει ποτέ ίδια, σαν ζωντανός οργανισμός κι αυτή, μεταλλάσσεται αδιαλείπτως μέσα στο χρόνο.
Παρατηρώ αντίκρυ μου το ασκητικό κυκλαδίτικο τοπίο. Τις πανάρχαιες ξερολιθιές, αυτό το τιτάνιο έργο των προηγούμενων γενεών, να διαμορφώνουν τις στενές επάλληλες λωρίδες γης, σχεδόν σε κάθε σημείο του νησιού. Μαζί με τα διάσπαρτα πετρόχτιστα αγροτικά κτίσματα, τα αλώνια, τις στέρνες, να στέκουν εγκαταλελειμμένα, μοναχικά, δίχως την ανθρώπινη παρουσία, δίχως τη συχνή φροντίδα που τα έκανε να διατηρούνται και να συνεχίζουν να υπάρχουν μέσα στο πέρασμα του χρόνου. Κι ολόγυρα στο μικρό νησί, «το πέλαγος το απλωμένον μαυρογάλανον και βαθύ» [2] όπως έλεγε ο Παπαδιαμάντης.
Τα χωράφια ξεράθηκαν, κιτρίνισαν και γέμισαν αγριόχορτα. Οι ξερολιθιές χρόνο το χρόνο καταρρέουν, οι πέτρες που με τόσο κόπο στήθηκαν όρθιες στο παρελθόν, τώρα σαρίζουν και διασκορπίζονται πάνω στις απότομες πλαγιές. Τον χειμώνα τα νερά της βροχής δεν συγκρατούνται πια, δεν ποτίζουν τη γη, αλλά κυλάνε ελεύθερα και χάνονται προς τη θάλασσα, παρασέρνοντας μαζί τους το λιγοστό και πολύτιμο χώμα. Τα πηγάδια στέρεψαν προ πολλού, το νερό είναι δυσεύρετο και το μεταφέρουν από μακριά, για να μπορέσει να ζήσει ο άνυδρος τόπος. Το φυσικό περιβάλλον ολοένα και περισσότερο ερημοποιείται. Οι άνθρωποι δεν φροντίζουν πια τη γη κι αυτή ξεραίνεται κι αργοπεθαίνει.
Κι ανάμεσα σ’ αυτά τα τοπία, ξεφυτρώνουν τεράστια ξενοδοχειακά συγκροτήματα και άσπρες βίλλες, που στέκουν σαν παράσιτα, εκεί στις απότομες πλαγιές, τόσο ξένες, τόσο παράταιρες. Κτίρια της πλεονεξίας που κατοικούνται λίγες μέρες το χρόνο, ενώ τους υπόλοιπους μήνες παραμένουν νεκρά μέσα στη θλιβερή σιωπή τους. Το μέτρο που πήγαζε κάποτε από την ανάγκη, σήμερα έχει χαθεί. Η λιτότητα και η εγκράτεια του βίου του παρελθόντος, πνίγηκε μέσα στις πισίνες και τα all inclusive του άμετρου παρόντος.
[Δειλινό στην Απάνω Μεριά – Λαδοπαστέλ σε χαρτί]
Αλλάζει η ζωή, αλλάζει κι ο τόπος. Φύγανε οι άνθρωποι, χάνονται σιγά-σιγά κι αυτά που δημιούργησαν. Τα χωράφια που κάποτε καλλιεργούνταν κι έτσι μπορούσαν να ζήσουν οι νησιώτες, σήμερα απέκτησαν άλλο νόημα, άλλη αξία. Έγιναν οικόπεδα προς εκμετάλλευση. Το σώμα της γης αλλάζει χαρακτήρα, ο σύγχρονος τρόπος ζωής επιφέρει πάνω του συγκλονιστικές αλλαγές. Αυτό που για αιώνες υπήρχε εκεί, καταμεσής του Αιγαίου, σήμερα ολοένα και περισσότερο αλλοιώνεται, μεταλλάσσεται, καταστρέφεται.
Βλέπεις ολοκάθαρα δύο διαφορετικούς κόσμους να συγκρούονται. Αυτόν, ενός παρελθόντος που ενώ δεν υφίσταται πια, εντούτοις βρίσκεται αποτυπωμένος ανάγλυφα πάνω στο έδαφος κι ενός νέου ο οποίος έρχεται με ορμή να πάρει βίαια τη θέση του. Ένας άλλος “πολιτισμός”, αυτός του άκρατου και αχαλίνωτου καταναλωτισμού, επικάθεται ως ανίατη αρρώστια πάνω στα αρχέγονα τοπία, ανατρέποντας πλήρως την οικολογική ισορροπία που τα διέκρινε. Μοιάζει σαν να γίνεται ένας αδυσώπητος αγώνας, όπου το παρόν σπρώχνει το παρελθόν αμετάκλητα στη λήθη, κόβει τις ρίζες που το συνδέουν με το χθες, βαδίζοντας ολόισια προς ένα επισφαλές και ζοφερό μέλλον.
Δεν υπάρχει μια συνέχεια, η ρήξη με το παρελθόν είναι τελεσίδικη, αλλοιώνοντας την προαιώνια ισορροπία των τόπων. Όλα είναι μια εικόνα, θέαμα προς κατανάλωση, ανούσιο, απονευρωμένο, θνησιγενές. Κρατάμε μόνο το φαίνεσθαι κι όχι την ουσία που βρίσκεται κάτω από την επιφάνεια, στο βάθος. Ένα ακόμη ειδυλλιακό σκηνικό για μια selfie στο instagram. Το πραγματικό εξαϋλώνεται μέσα στον ψηφιακό κόσμο της ανυπαρξίας και της ψευδαίσθησης. Η απομάκρυνση από τη γη –στο όνομα, μάλιστα, της “προόδου και της ανάπτυξης”- συντελείται με εκρηκτικούς ρυθμούς, με ότι αυτό συνεπάγεται για τη ζωή μας. Πουλάμε κι εκμεταλλευόμαστε αστόχαστα αυτό το σπάνιο και μοναδικό θησαυρό που μας κληροδοτήθηκε, δίχως να φροντίζουμε για τη διατήρηση και την προστασία του, από την άναρχη και ανεξέλεγκτη εκποίησή του.
Αυτούς τους άξενους και άγονους τόπους που κατάφεραν οι προηγούμενες γενιές να τους τιθασεύσουν, να τους κατοικήσουν και να μας τους παραδώσουν ζωντανούς, εμείς σήμερα τους μετατρέπουμε ξανά σε άγονη γη, σε τεράστια, άχρηστα, αβίωτα ξενοδοχεία. Η τάξη παραχωρεί τη θέση της στην αταξία. Στις μέρες μας παραβιάζονται όλοι οι κανόνες που δημιούργησαν και κράτησαν ζωντανά και κατοικήσιμα τα ανεμοδαρμένα Κυκλαδονήσια στη μέση του πελάγους. Ποιος ξέρει άραγε, μέχρι πότε αυτοί οι υπέροχοι τόποι θα “ανέχονται” τη φορτική και βάναυση παρουσία μας.
Μοναδική ελπίδα απέναντι στην ανεξέλεγκτη τουριστική λαίλαπα που σαρώνει τον ένα τόπο μετά τον άλλο, είναι οι τοπικές κοινωνίες. Κυρίως οι νέοι που μένουν στα νησιά τους και συναισθάνονται τον κίνδυνο της καταστροφής τους, πασχίζοντας να βρουν ένα τρόπο να σταθούν εμπόδιο στις ανιστόρητες και αλαζονικές επιλογές των κυβερνώντων που αποκλειστικό στόχο έχουν την ολοκληρωτική αφαίμαξή τους και το οικονομικό κέρδος των άπληστων και αδηφάγων “μεγαλο-επενδυτών” που ως πειρατές αλλοτινών καιρών, μαγαρίζουν τα νησιά τους. Θα καταφέρουν να μπολιάσουν τον σύγχρονο τρόπο ζωής, με ότι τους παρέδωσαν οι προηγούμενες γενιές, πορευόμενοι προς ένα ζωοποιό μέλλον; Θα καταφέρουν να πιάσουν τον μίτο για να προχωρήσουν, από εκεί που τον κόψαμε;
*Αρχιτέκτων, ομότιμος καθηγητής Σχολής Αρχιτεκτόνων ΕΜΠ
____________________________________________
[1] Μίλαν Κούντερα, Η τέχνη του μυθιστορήματος, Βιβλιοπωλείο της “Εστίας”, Αθήνα 2023.
[2] Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης, Τ’ αγνάντεμα, Άπαντα, Δόμος, Αθήνα 1989
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου