Ο Παλαμάς Φθιώτιδας είναι ένα χωριό περίπου 200 κατοίκων στο εύφορο οροπέδιο του Δομοκού, κοντά στην -αποξηραμένη πια λίμνη- Ξυνιάδα. Είναι η περιοχή που κάθε καλοκαίρι τροφοδοτεί την Κεντρική Λαχαναγορά της Αθήνας, με ντομάτες, πιπεριές, φασολάκια και άλλα κηπευτικά. 

Στα μισά της άνοιξης, οι αγρότες στον Παλαμά προετοιμάζουν τα χωράφια τους για να βάλουν τα φυτά. Ωστόσο, τελευταία αφιερώνουν επίσης χρόνο να συντάσσουν εξώδικα και αναφορές με τους δικηγόρους τους, θορυβημένοι από τη δέσμευση εκατοντάδων στρεμμάτων γης στην περιοχή τους για την εγκατάσταση πάρκων με φωτοβολταϊκά. 

«Τον τελευταίο καιρό βλέπουμε συνεχώς να έρχονται και να φυτεύουν πασσάλους σε χωράφια, τα οποία βγαίνουν από την παραγωγή για να μπουν φωτοβολταϊκά. Αυτά τα χωράφια εμείς τα νοικιάζαμε και σε λίγο δε θα βρίσκουμε να καλλιεργήσουμε, ενώ και τα δικά μας τα χωράφια θα είναι περιτριγυρισμένα από πάνελ και δεν ξέρουμε τι συνέπειες θα έχει αυτό», τονίζει στο Solomon και την Earthbound media ο Γιώργος Σταυρογιάννης, κατά κύριο επάγγελμα αγρότης, κάτοικος Παλαμά. 

Όπως εξηγεί ο κ. Σταυρογιάννης, η απουσία οποιασδήποτε επίσημης ενημέρωσης προς τους αγρότες εντείνει την ανησυχία τους, πόσο μάλλον που η γη τους είναι υψηλής παραγωγικότητας (ΓΥΠ), καθώς έχουν γίνει αναδασμοί και όλα τα χωράφια είναι αρδεύσιμα. Γι’ αυτό αποφάσισαν να κινηθούν νομικά. 

Μηνυτήρια αναφορά στην Εισαγγελία Λάρισας

Στις 15 Μαρτίου 2024, ο κ. Σταυρογιάννης, μαζί με έναν συντοπίτη του από τον Παλαμά Φθιώτιδας και δύο ακόμη από το Καλαμάκι Λαμίας, υπέβαλαν μηνυτήρια αναφορά στην Εισαγγελία Πρωτοδικών Λάρισας, κατά παντός υπευθύνου, διοικητικού στελέχους και υπαλλήλου, της Αποκεντρωμένης Διοίκησης Θεσσαλίας – Στερεάς Ελλάδος, του ΔΕΔΔΗΕ, του ΑΔΜΗΕ και της Περιφέρειας Στερεάς Ελλάδας. 

Οι μηνυτές ζητούν να ελεγχθούν και να αξιολογηθούν ποινικά όλοι οι φάκελοι αδειοδότησης φωτοβολταϊκών σταθμών σε γη υψηλής παραγωγικότητας στην Περιφερειακή Ενότητα Φθιώτιδας, από τις 9 Αυγούστου 2020. 

Σημειώνεται ότι το 2020 είναι η χρονιά που ξεκινά το δεύτερο και μεγαλύτερο κύμα εξάπλωσης των φωτοβολταϊκών στην ελληνική επικράτεια, ενώ η 9η Αυγούστου 2020 είναι η ημερομηνία κατά την οποία τίθεται σε ισχύ η πρώτη Κοινή Υπουργική Απόφαση η οποία προβλέπει το όριο ανά Περιφέρεια για την εγκατάσταση φωτοβολταϊκών σταθμών σε ΓΥΠ.

Συγκεκριμένα, προβλέπεται ότι φωτοβολταϊκοί σταθμοί ισχύος έως 1MW μπορούν να εγκατασταθούν σε γη υψηλής παραγωγικότητας, υπό την προϋπόθεση ότι οι εκτάσεις ΓΥΠ που θα καλυφθούν δε θα υπερβαίνουν το 1% του συνόλου των καλλιεργούμενων εκτάσεων κάθε Περιφερειακής Ενότητας. Ειδικά για την Αττική και τα νησιά, το όριο τίθεται στο 0,5%. 

Με επακόλουθη ΚΥΑ, τον Οκτώβριο του 2022, το σχετικό όριο περιορίστηκε στο 0,8%, ενώ παρέμεινε στο 0,5% για την Αττική και τα νησιά. 

Ειδικά για την Περιφερειακή Ενότητα Φθιώτιδας, η νέα ΚΥΑ προβλέπει ότι μπορούν να καλυφθούν από φωτοβολταϊκά έως και 10.875 στρέμματα γης υψηλής παραγωγικότητας, με μέγιστο όριο συνολικά εγκατεστημένης ισχύος τα 776,78 ΜW. 

«Εμείς εκτιμούμε ότι το όριο αυτό έχει ήδη ξεπεραστεί, παρ’ όλ’ αυτά βλέπουμε συνεχώς να δεσμεύεται γη για φωτοβολταϊκά στην περιοχή μας», σημειώνει ο κ. Σταυρογιάννης. 

Στη μηνυτήρια αναφορά τους, που είδαν το Solomon και η Earthbound media, οι αγρότες τονίζουν πως η αφαίρεση χιλιάδων στρεμμάτων γης υψηλής παραγωγικότητας από την καλλιέργεια –με αυξητική μάλιστα τάση– τους έχει φέρει σε απόγνωση.

Όπως υπογραμμίζουν, ήδη δυσκολεύονται να βρουν γη υψηλής παραγωγικότητας για ενοικίαση ή αγορά με σκοπό την καλλιέργεια, καθώς έρχονται αντιμέτωποι με αθέμιτο ανταγωνισμό από τα επιχειρηματικά σχήματα που επενδύουν στην εγκατάσταση φωτοβολταϊκών, τα οποία –σημειώνουν στην αναφορά τους οι αγρότες– προσφέρουν υπέρογκα και εκτός πραγματικότητας ποσά στους ιδιοκτήτες γης. 

Προειδοποιούν δε πως η ανεξέλεγκτη ανάπτυξη των πάρκων φωτοβολταϊκών, με την ανοχή όλων των εμπλεκόμενων φορέων, θα προκαλέσει σε βάθος χρόνου την εξαφάνιση των ΓΥΠ από τη γραμμή παραγωγής, οδηγώντας σε εξαφάνιση του πρωτογενούς αγροτικού τομέα της χώρας.

ΓΥΠ: Ένας πολύτιμος φυσικός πόρος

Τις συνέπειες της ανεξέλεγκτης ανάπτυξης των φωτοβολταϊκών πάρκων στην αγροτική γη, οι οποίες μπορεί να αποδειχθούν οδυνηρές για την αγροτική ανάπτυξη και την επισιτιστική ασφάλεια της χώρας, ανέδειξε η πολύμηνη έρευνα «Γεωργική γη στη σκιά των ηλιακών πάνελ» του Solomon τον Ιούνιο 2023. Επίκεντρο της έρευνας τότε ήταν η Θεσσαλία, όπου οι αγρότες επίσης ανησυχούν για την χωρίς όριο επέκταση των φωτοβολταϊκών. 

Στην έρευνα γίνεται ειδική και εκτεταμένη μνεία στην ΓΥΠ ως έναν πολύτιμο φυσικό πόρο, μη ανανεώσιμο, που βρίσκεται ήδη σε ανεπάρκεια στη χώρα. 

Παράλληλα αναδεικνύεται πως σταδιακά, μέσα από την εξέλιξη της νομοθεσίας –και παρ’ ότι η ΓΥΠ προστατεύεται από το Σύνταγμα– αίρεται η καθολική προστασία της και δίνεται προτεραιότητα σε άλλα επενδυτικά συμφέροντα, που τα τελευταία χρόνια φορούν τον μανδύα της πράσινης ανάπτυξης.

Αρμοδιότητα των ΔΕΔΔΗΕ/ΑΔΜΗΕ ο έλεγχος και η ενημέρωση 

Η έρευνα του Solomon για τα φωτοβολταϊκά στην αγροτική γη ανέδειξε επίσης, ήδη από τον Ιούνιο του 2023, την αποτυχία των ΔΕΔΔΗΕ και ΑΔΜΗΕ να εκπληρώσουν μία βασική υποχρέωσή τους για τη διαφάνεια της ανάπτυξης των φωτοβολταϊκών σε γη υψηλής παραγωγικότητας. 

Υπενθυμίζεται ότι σύμφωνα με την ΚΥΑ ΥΠΕΝ/ΔΑΠΕΕΚ/74123/2971/2020 ο εκάστοτε Διαχειριστής, ΔΕΔΔΗΕ ή ΑΔΜΗΕ, έχει την αρμοδιότητα του ελέγχου προκειμένου να μην υπάρξει υπέρβαση του προβλεπόμενου ορίου εγκατάστασης φωτοβολταϊκών σε ΓΥΠ. Μάλιστα, προβλέπεται ότι οι υπηρεσίες των δύο Διαχειριστών οφείλουν να συνεργάζονται για τη συγκέντρωση όλων των απαραίτητων στοιχείων και να τα δημοσιοποιούν στους διαδικτυακούς τους τόπους ανά δύο μήνες. 

Η έρευνα του Solomon διαπίστωσε ότι οι αρμόδιοι Διαχειριστές, από τον Αύγουστο του 2020 που ξεκίνησε η υποχρέωσή τους, έως τον Ιούνιο του 2023, είχαν προχωρήσει σε μία και μόνη κοινή ανακοίνωση των στοιχείων στον ιστότοπο τους, τον Μάρτιο του 2022.   

Δύο χρόνια αργότερα, αυτή παραμένει και η μοναδική δημοσίευση στοιχείων στους ιστότοπους των δύο Διαχειριστών, έως την ώρα που γράφονται αυτές οι γραμμές.  

Ούτε με εξώδικο η γνωστοποίηση των στοιχείων 

Οι ΔΕΔΔΗΕ και ΑΔΜΗΕ δεν γνωστοποίησαν τα στοιχεία ούτε αφού έλαβαν σχετικό αίτημα με εξώδικο. 

Συγκεκριμένα, πριν προχωρήσουν στη μηνυτήρια αναφορά τους στην Εισαγγελία Πρωτοδικών Λάρισας, οι τέσσερις αγρότες από τον Παλαμά Φθιώτιδας και το Καλαμάκι Λαμίας, μαζί με άλλους εννέα συντοπίτες τους από κοντινά χωριά, είχαν αποστείλει εξώδικο προς τους ΔΕΔΔΗΕ και ΑΔΜΗΕ, με το οποίο ζητούσαν να ενημερωθούν εγγράφως, εντός πέντε ημερών, για την συνολική ισχύ των φ/σ που έχουν εγκατασταθεί και τελούν σε λειτουργία ή έχουν λάβει οριστικές και δεσμευτικές προσφορές σύνδεσης σε γη υψηλής παραγωγικότητας, γενικά στη Φθιώτιδα και ειδικά στους δήμους Δομοκού και Λαμίας.

Ζητούσαν επίσης να ενημερωθούν για το σύνολο των στρεμμάτων ΓΥΠ που έχουν δεσμευθεί στις ίδιες περιοχές για την εγκατάσταση φωτοβολταϊκών. 

Το εξώδικο των αγροτών επιδόθηκε στους ΔΕΔΔΗΕ και ΑΔΜΗΕ στις 9 Νοεμβρίου 2023. Όπως σημειώνουν στη μηνυτήρια αναφορά που κατέθεσαν στην Εισαγγελία Λάρισας τον Μάρτιου του 2024, ουδεμία απάντηση έλαβαν.

Στη μηνυτήρια αναφορά, οι αγρότες υποστηρίζουν πως οι εκτάσεις που έχουν παραχωρηθεί στα φωτοβολταϊκά «έχουν υπερβεί κατά πολύ το νομοθετημένο όριο».

Στο εξώδικό τους, που είδε το Solomon και η Earthbound media, οι αγρότες είχαν προειδοποιήσει πως σε περίπτωση που δε λάβουν απάντηση, θα το εκλάβουν ως παραδοχή υπέρβασης των ορίων που προβλέπει η ΚΥΑ και θα προσφύγουν στα Δικαστήρια. Σύμφωνα δε με πληροφορίες από τον πληρεξούσιο δικηγόρο των αγροτών κ. Κωνσταντίνο Μπουρτζάλα, σύντομα θα καταθέσουν και αίτηση ασφαλιστικών μέτρων ζητώντας την απαγόρευση της περαιτέρω αδειοδότησης φωτοβολταϊκών σε ΓΥΠ, έως ότου ξεκαθαρίσει η κατάσταση. 

Το Solomon απευθύνθηκε στους ΔΕΔΔΗΕ και ΑΔΜΗΕ, με ερωτήσεις σχετικά με το εξώδικο που έλαβαν και την υποχρέωσή τους να δημοσιοποιούν στοιχεία. Έως τη δημοσίευση του ρεπορτάζ δεν έχουμε λάβει απάντηση. 

Σύμφωνα πάντως με τα μόνα δημοσιευμένα στοιχεία, περίπου 8.500 στρέμματα γης υψηλής παραγωγικότητας είχαν ήδη καλυφθεί από φωτοβολταϊκά στην Περιφερειακή Ενότητα Φθιώτιδας, έως τον Μάρτιο του 2022.

Είναι εύλογη λοιπόν η ανησυχία των αγροτών της περιοχής ότι, δύο χρόνια μετά, το όριο των 10.875 στρεμμάτων έχει πιθανότατα ξεπεραστεί.

Σε εξέλιξη προανάκριση

Η μηνυτήρια αναφορά των αγροτών από το οροπέδιο Δομοκού δεν είναι η πρώτη περίπτωση κατά την οποία η Εισαγγελία Λάρισας ασχολήθηκε με το θέμα της ανεξέλεγκτης ανάπτυξης των φωτοβολταϊκών σε γεωργική γη.   

Νωρίτερα, στις 27 Νοεμβρίου 2023, ο πρόεδρος του Αγροτικού Συνεταιρισμού Αγίου Κωνσταντίνου Φαρσάλων κ. Κώστας Μπρέλλας είχε κοινοποιήσει στην Εισαγγελία Πρωτοδικών Λάρισας επιστολή του προς τα υπουργεία Αγροτικής Ανάπτυξης και Ενέργειας, με την οποία ζητούσε την ποινική διερεύνηση των αδειοδοτήσεων.

Στην επιστολή τόνιζε ότι, σύμφωνα με τις εκτιμήσεις των αγροτών, στον Άγιο Κωνσταντίνο Φαρσάλων έχει δεσμευτεί για την εγκατάσταση φωτοβολταϊκών σχεδόν το 20% της καλλιεργήσιμης γης. 

Σε επιστολή του Αγροτικού Συνεταιρισμού Φαρσάλων «Ο ΠΟΛΥΔΑΜΑΣ», υποστηρίζεται πως τα φωτοβολταϊκά καλύπτουν ήδη σχεδόν 20% της καλλιεργήσιμης γης της περιοχής.

Μετά την επιστολή-αναφορά του κ. Μπρέλλα, η Εισαγγελία Εφετών Λάρισας παρήγγειλε κατεπείγουσα προκαταρκτική εξέταση και πλέον έχει σχηματιστεί ποινική δικογραφία από την Εισαγγελία Πρωτοδικών Λάρισας, για την οποία ήδη διεξάγεται προανάκριση. Με αυτή την υπόθεση ζητούν οι αγρότες από το οροπέδιο Δομοκού να συσχετιστεί η μηνυτήρια αναφορά τους.

Τον Κώστα Μπρέλλα είχε συναντήσει το Solomon στη Θεσσαλία, στο πλαίσιο της έρευνας για την εγκατάσταση των φωτοβολταϊκών στην αγροτική γη. Εξέφραζε τότε τη μεγάλη του ανησυχία, για το μέλλον όσων αγροτών επιμένουν να παραμένουν στην ύπαιθρο και να καλλιεργούν τη γη. 

Έναν χρόνο μετά, σε κάθε συνομιλία, μια φράση του επανέρχεται συνεχώς: «Δε μπορούμε να αφήσουμε αυτή την υπόθεση, κάποια στιγμή θα απολογηθούμε στα παιδιά μας».  

* Το ρεπορτάζ αποτελεί μια συνεργασία του Solomon με την Earthbound media, που παράγει Δημοσιογραφία για την Περιβαλλοντική Δικαιοσύνη.