The Old Oak: Ένα σύμβολο αντοχής - Του Στιβ Μπέινμπριτζ*

Ο Κεν Λόουτς δίπλα στην αφίσα της τελευταίας του ταινίας

Στιβ Μπέινμπριτζ*

 

 

Στην ενδεχομένως τελευταία του ταινία, ο βετεράνος Βρετανός σκηνοθέτης Κεν Λόουτς υποστηρίζει ότι η ανθρώπινη καλοσύνη μπορεί να νικήσει τη σκληρότητα των ισχυρών. 

 

«Το σπίτι μας έχει γίνει χωματερή, παιδιά».  «Ήμασταν σε αυτό το χωριό όλη μας τη ζωή και τώρα μας ζητάνε να το μοιραστούμε με αυτούς τους ξένους, που ούτε καν ξέρουμε». Αυτός ο διάλογος έθεσε το σκηνικό για το The Old Oak, την πιο πρόσφατη και πιθανώς τελευταία ταινία του βετεράνου Βρετανού σκηνοθέτη Κεν Λόουτς. Η χωματερή είναι ένα πρώην χωριό εξόρυξης άνθρακα στη βορειοανατολική Αγγλία και «αυτοί οι ξένοι» είναι μια ομάδα Σύρων προσφύγων που έχουν εγκατασταθεί στο Ηνωμένο Βασίλειο αφού διέφυγαν τον πόλεμο που μαίνεται στη χώρα τους.

Η ταινία διαδραματίζεται το έτος 2016. Ένα χρόνο νωρίτερα, η κυβέρνηση του Ηνωμένου Βασιλείου είχε αποφασίσει να δεχτεί 20.000 Σύρους πρόσφυγες σε διάστημα πέντε ετών και μια ομάδα από αυτούς στάλθηκε να ζήσει στο εν λόγω χωριό. Οι κάτοικοι του χωριού είναι θυμωμένοι. Είναι αυτοί και όχι οι πολιτικοί στο μακρινό, πλούσιο Λονδίνο, που πρέπει να αντιμετωπίσουν τις συνέπειες αυτής της απόφασης. Η ζωή στο χωριό είναι ήδη δύσκολη. Οι άνθρωποι είναι φτωχοί και αγωνίζονται για τα προς το ζην. Οι δημόσιες υπηρεσίες κατακλύζονται. Ακόμα και το σχολείο του χωριού έχει κλείσει. Το μόνο μέρος όπου μπορούν πλέον να συναντηθούν οι άνθρωποι είναι η τοπική παμπ, The Old Oak.

Πολλοί χωρικοί είναι υποστηρικτές του Brexit (την έξοδο του Ηνωμένου Βασιλείου από την Ευρωπαϊκή Ένωση), επειδή πιστεύουν πως υπάρχουν πάρα πολλοί ξένοι στη χώρα. Τώρα πρέπει να δεχτούν ακόμη περισσότερους από αυτούς. Είναι το τελευταίο πράγμα που επιθυμεί το χωριό. «Δεν μπορούμε να φροντίσουμε καν τους δικούς μας», λέει ένας από τους κατοίκους. Οι κάτοικοι του χωριού νιώθουν ότι δεν έχουν τίποτα να προσφέρουν, ειδικά σε ανθρώπους που δεν γνωρίζουν, μετανάστες με τους οποίους δεν έχουν τίποτα κοινό.

Η κακοποίηση των απλών ανθρώπων από αυτούς που καταχρώνται την εξουσία έχει αποτελέσει το θέμα πολλών ταινιών του Κεν Λόουτς. Η αδικία που προκαλείται από αυτήν την κατάχρηση οδηγεί σε σύγκρουση αξιοπρεπείς καθημερινούς ανθρώπους. Τα θύματα επιτίθενται σε άλλα θύματα, με αποτέλεσμα οι αθώοι να πληγώνονται, ενώ οι ισχυροί παραμένουν σε μεγάλο βαθμό ανεπηρέαστοι και αδιάφοροι.

Στην ταινία, ενώ φαίνεται ότι χωρικοί και πρόσφυγες διαφέρουν πολύ, στην πραγματικότητα, έχουν πολλά κοινά. Και οι δύο ομάδες είναι θύματα της κατάχρησης εξουσίας από τις αρχές υπό τις οποίες ζούσαν. Και οι δύο έχουν χάσει τον τρόπο ζωής τους. Για τους Σύρους πρόσφυγες η απώλειά τους είναι ξεκάθαρη. Για να επιβιώσουν, διέφυγαν από μια εμπόλεμη ζώνη, αφήνοντας πίσω τους ανθρώπους, μέρη και υπάρχοντα που αγαπούσαν. Τώρα βρίσκονται σε μια ξένη χώρα. Τα χρώματα των προσώπων των ανθρώπων είναι διαφορετικά. Η γλώσσα είναι μεν οικεία, αλλά οι ντόπιοι μιλάνε με ταχύτητα και προφορά που την κάνει αγνώριστη, εντελώς διαφορετική από την γλώσσα που ακούγεται στην τηλεόραση, το ραδιόφωνο και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Επιπλέον, κάνει και κρύο. Ο ουρανός είναι σκοτεινός και ο ήλιος μονίμως κρυμμένος. Το μέλλον τους είναι αβέβαιο. Φοβούνται.

Οι κάτοικοι του χωριού μπορεί να μην έχουν μετακινήσει το βιός τους χιλιάδες χιλιόμετρα, αλλά έχουν χάσει και αυτοί τα προς το ζην. Δεν μαθαίνουμε ποτέ το όνομά του, αλλά το χωριό είναι ένα από τα πολλά σε ολόκληρο το Ηνωμένο Βασίλειο το οποίο δεν συνήλθε ποτέ από το βάναυσο κλείσιμο των ανθρακωρυχείων από τη Συντηρητική κυβέρνηση της Μάργκαρετ Θάτσερ τη δεκαετία του ‘80. Η απόφαση του Λόουτς να σκηνοθετήσει την ιστορία του σε ένα πρώην χωριό εξόρυξης είναι σκόπιμη. Το 2024 είναι η 40ή επέτειος από την έναρξη της πικρής μακροχρόνιας απεργίας των ανθρακωρύχων για να αντισταθούν στο κλείσιμο των ανθρακωρυχείων. Η απεργία απέτυχε. Τα ορυχεία έκλεισαν. Οι άνθρωποι έχασαν τις καλά αμειβόμενες δουλειές που τους διασφάλιζαν αξιοπρέπεια, σεβασμό και υπόσχεση για ένα καλύτερο μέλλον για τα παιδιά τους. Ο πόλεμος κατά των χωρικών δεν ήταν πόλεμος με βόμβες και σφαίρες. Πολέμησαν και έχασαν έναν οικονομικό πόλεμο. Οι Σύροι πρόσφυγες έφυγαν για να αναζητήσουν την ευημερία αλλού. Οι άνθρωποι του χωριού έμειναν πίσω όταν η ευημερία τους πήγε αλλού.

Η απεργία των ανθρακωρύχων του 1984-85 αποτυπώνεται σε φωτογραφίες στην παμπ Old Oak.Η φωτογραφία είναι όμως το πάθος της Yara, μίας νεαρής γυναίκας από τη Συρία. Οι φωτογραφίες του αγώνα των χωρικών να σώσουν τον τρόπο ζωής τους είναι ο συνδετικός κρίκος με τον αγώνα των Σύριων προσφύγων. Ενώ κάποιοι δεν μπορούν να ξεπεράσουν τους φόβους τους για εκείνους που είναι διαφορετικοί, η ταινία του Λόουτς δείχνει πίστη στην ανθρώπινη ανθεκτικότητα. Αρετές όπως η αντοχή, η δύναμη και η ειλικρίνεια, συμβολίζονται με το δέντρο της βελανιδιάς στην αγγλική μυθολογία, απ’ όπου πήρε το όνομά της η παμπ. Καθώς οι πρόσφυγες και οι χωρικοί μαθαίνουν περισσότερα ο ένας για τον άλλον, οι πρόσφυγες δεν είναι πλέον «αυτοί οι ξένοι» αλλά ανθρώπινα όντα που, όπως και οι χωρικοί, μοιράζονται την αποφασιστικότητα να επιβιώσουν.

Πολλές από τις ταινίες του Λόουτς προειδοποιούν για τις συνέπειες που επιφέρει η αδυναμία των ισχυρών να δουν τους ανθρώπους των οποίων τη μοίρα ελέγχουν ως ανθρώπινα όντα. Σε μια από τις πρώτες ταινίες του, Cathy Come Home (1966), μια μητέρα προσπαθεί να κρατήσει τα παιδιά της αφού έχασε το σπίτι της όταν ο σύζυγός της τραυματίστηκε στη δουλειά. Το συμφέρον των αρχών είναι να προστατεύσουν τα παιδιά, αλλά αντί να βοηθήσουν τη μητέρα να βρει κάπου να ζήσει, απομακρύνουν τα παιδιά από κοντά της. Περίπου 50 χρόνια αργότερα, στο I, Daniel Blake (2016), ο Λόουτς διερεύνησε πώς χρησιμοποιείται το σύστημα πρόνοιας του Ηνωμένου Βασιλείου για να τιμωρεί τους φτωχούς επειδή είναι φτωχοί. Για να «προστατευθούν» τα δημόσια οικονομικά από τεμπέληδες που εκμεταλλεύονται το σύστημα, δεν επιτρέπεται βοήθεια σε όσους τη χρειάζονται. Η ανάγκη για προστασία του συστήματος από τους τυχοδιώκτες μεταφράζεται σε σκληρότητα για τους άπορους.

Η έλλειψη ανθρωπιάς δεν είναι χαρακτηριστικό γνώρισμα μόνο των κυβερνήσεων. Στο The Rank and File (1971), η διοίκηση και τα συνδικάτα συνωμοτούν για να κρατήσουν τους απλούς εργάτες στη θέση τους.Πιο πρόσφατα, το Sorry we missed you (2019), δείχνει την ψευδή υπόσχεση ευέλικτης εργασίας που δίνεται από την οικονομία των συναυλιών και τα συμβόλαια «μηδενικών ωρών». Στην πραγματικότητα, οι συνέπειες του ανασφαλούς εισοδήματος, της απουσίας επιδομάτων ασθενείας ή διακοπών μπορεί να είναι η κατάρρευση της επαγγελματικής και οικογενειακής ζωής. Η αυστηρή θρησκεία μπορεί επίσης να είναι ένα σύστημα ελέγχου και ένα εμπόδιο στην ευτυχία, όπως δείχνει ο Λόουτς στο Ae Fond Kiss (2004), μια ιστορία για έναν γιο Πακιστανών μεταναστών που ερωτεύεται μια καθολική δασκάλα. Η οικογένεια, επίσης, είναι ένας θεσμός που μπορεί να είναι σκληρός για τον άνθρωπο. Αυτοί οι οποίοι απλώς δεν «ταιριάζουν» μπορεί να βρεθούν εκφοβισμένοι από τους δασκάλους και την οικογένεια, όπως έδειξε ο Λόουτς στο Kes (1969).

Ο Κεν Λόουτς, για σχεδόν 60 χρόνια, χρησιμοποιεί τις ταινίες του ως κοινωνικό σχόλιο. Αν το The Old Oak είναι η τελευταία του ταινία, η φωνή του θα λείψει. Έχει προειδοποιήσει πώς η φτώχεια, η ανασφάλεια και ο φόβος μπορούν να χρησιμοποιηθούν από τους ισχυρούς για να ελέγξουν τους αδύναμους. Το μήνυμά του είναι ότι μια τέτοια εκμετάλλευση συμβαίνει όταν ξεχνάμε ή αγνοούμε ότι αυτοί που υποφέρουν είναι πάντα οι απλοί άνθρωποι, που συχνά χωρίς δική τους υπαιτιότητα βρίσκουν τον εαυτό τους σε ευάλωτη θέση. Η λύση του είναι η ανθρώπινη αλληλεγγύη και ευγένεια. Άλλωστε, στο τέλος της ημέρας, έχουμε μόνο ο ένας τον άλλον.

* Βρετανός αναλυτής, γεννημένος στο Στόουκ, που ζει και εργάζεται στη Θεσσαλονίκη.