Το κυκλοφοριακό χάος των Κυκλάδων (ΕΙΚΟΝΕΣ, ΓΡΑΦΗΜΑΤΑ & VIDEO)

 

Αναστασία Καραδημήτρη

 

Με τις υφιστάμενες υποδομές, τα νησιά δεν μπορούν αντέξουν τα οχήματα ενός υπερτουριστικού καλοκαιριού. Ποιες είναι οι βιώσιμες λύσεις που θα μπορούσαν να τα ανακουφίσουν;

Πούλμαν, ενοικιαζόμενα και ιδιωτικά ΙΧ, μηχανάκια, ταξί, φορτηγά και νταλίκες προκαλούν κυκλοφοριακή συμφόρηση σε επαρχιακούς δρόμους και σοκάκια. Ανεξέλεγκτα σταθμευμένα αμάξια σε πλατείες και παραλίες δυσκολεύουν την καθημερινότητα των ντόπιων και επιβαρύνουν το περιβάλλον. Στη Σαντορίνη, για να φτάσεις στην ώρα σου στο λιμάνι θα πρέπει να ξεκινήσεις ώρες πριν την αναχώρηση του πλοίου, στον περιφερειακό της Μυκόνου ο μέσος όρος αναμονής ξεπερνά τη μία ώρα ενώ τα διπλοπαρκαρισμένα αμάξια στα στενά της Νάξου είναι καθημερινή κατάσταση. Κατά τους καλοκαιρινούς μήνες, όταν ο πληθυσμός των νησιών πολλαπλασιάζεται έως και οκτώ φορές, η έλλειψη υποδομών είναι εμφανής.

Μποτιλιάρισμα στις Τρίποδες Νάξου. [cycladesopen]

Σύμφωνα με την Εθνική Τράπεζα, οι αφίξεις τουριστών φέτος θα ξεπεράσουν τα 35 εκατ. (έναντι 31 εκατ. του 2023, +7%), ενώ τα έσοδα υπολογίζονται στα €22 δισ. (από €20,5 πέρυσι, +10%). Μπορεί αυτό να αποτελεί θετική εξέλιξη με όρους οικονομίας, μιας και το ΑΕΠ στις Κυκλάδες συνήθως κινείται πάνω από τον εθνικό μέσο όρο, ωστόσο με όρους φέρουσας ικανότητας, τα νησιά δεν είναι προετοιμασμένα για να σηκώσουν το βάρος των αυξανόμενων τουριστικών ροών, μεταξύ άλλων και ως προς τους χωρικούς περιορισμούς και υποδομές κινητικότητας τους. Και ίσως μακροχρόνια το κόστος να είναι τελικά μεγαλύτερο από τα κέρδη.

Για να αντιληφθούμε το μέγεθος της επιβάρυνσης, η συχνότητα των διαδρομών και τα χιλιόμετρα που διανύει ένας επισκέπτης εξερευνώντας ένα μέρος, είναι τουλάχιστον τρεις φορές περισσότερα από αυτά που κάνει ένας μόνιμος κάτοικος: μελέτη έδειξε ότι αν ένας ντόπιος κάνει 11 χιλιόμετρα με το αμάξι, ο επισκέπτης θα κάνει 38,4.

Με έκταση 76 τ.χλμ. και οδικό δίκτυο 28 χλμ., η Σαντορίνη έχει 4.500 λεωφορεία transfer και 5.000 ενοικιαζόμενα αυτοκίνητα.

Κάποια νησιά είναι ήδη κορεσμένα σε αναλογία μεταξύ πληθυσμού και έκτασης. Για παράδειγμα, με υψηλή πυκνότητα μόνιμου πληθυσμού και διπλάσιες τουριστικές κλίνες από τις ιδιωτικές, η Σαντορίνη το καλοκαίρι ξεπερνά τους 1.000 κατοίκους ανά τ.χλμ. (ακολουθούν η Μύκονος με 683 και η Σύρος με 611). Επιπλέον, η διασπορά της δόμησης παραθεριστικών κατοικιών εκτός οικισμών οδηγεί στην ανεξέλεγκτη επέκταση του οδικού δικτύου και την αύξηση της ανάγκης χρήσης ΙΧ.

ΔΕΙΤΕ ΕΔΩ το ΒΙΝΤΕΟ της εικόνας

Ο τουρισμός αλλάζει τις ανάγκες

Το οδικό δίκτυο και οι χερσαίες μεταφορές με μηχανοκίνητα μέσα αναπτύχθηκαν με σημαντική καθυστέρηση στα νησιά. Λόγω της αγροτικής ζωής που κυριαρχούσε, οι ανάγκες των ντόπιων για καθημερινές μετακινήσεις ήταν περιορισμένες και γίνονταν συνήθως πεζή ή με ζώα μέσω του δικτύου μονοπατιών που συνέδεε τους οικισμούς. Πολλά νησιά μέχρι τη δεκαετία του ‘70 δεν είχαν καν λιμάνια και η αποβίβαση γινόταν με βάρκες.

Αρκετά από αυτά μέχρι σήμερα δεν διαθέτουν επαρκές δίκτυο κινητικότητας και ο περιορισμένος χώρος αποτρέπει την κατασκευή υπογείων ή υπέργειων έργων μεγάλης κλίμακας για μεταφορές και στάθμευση.

Στον Πύργο της Σαντορίνης. [Τάσος Τέλλογλου]

Η μονοκαλλιέργεια του τουρισμού είχε ως αποτέλεσμα αφενός την εκτίναξη της οικοδομικής δραστηριότητας και αφετέρου τη σταδιακή εγκατάλειψη της αγροτικής παραγωγής. Παράλληλα, η ραγδαία εποχική αύξηση του πληθυσμού συνεπάγεται αύξηση της ζήτησης σε προϊόντα και υπηρεσίες. Αν λοιπόν κάποτε η τοπική παραγωγή καθιστούσε τα νησιά αυτάρκη, σήμερα είναι ζωτική η ανάγκη για εισαγωγές τροφίμων, εμπορευμάτων, και οικοδομικών υλικών. Έτσι, δρόμοι που κατασκευάστηκαν για να εξυπηρετήσουν τον αγροτοκτηνοτροφικό τομέα, σήμερα χρησιμοποιούνται κατά κύριο λόγω για τον τριτογενή.

Το πλήθος φορτηγών και νταλικών που θα χρειαστεί να διασχίσουν τους παλιούς –και συχνά– στενούς δρόμους των χωριών για να τροφοδοτήσουν χωρίς καθορισμένους χώρους και ωράρια τα καταστήματα, δημιουργούν πολλαπλά προβλήματα στην κυκλοφορία.

Όλα αυτά αποτυπώνονται και σε δυσάρεστες στατιστικές: Σύμφωνα με την ΕΛΣΤΑΤ, το 45% των ατυχημάτων του 2021 συνέβησαν μέσα στους τρεις μήνες του καλοκαιριού. Στην Πάρο το ποσοστό αυτό ανέρχεται στο 60%.

Εικόνα από δημοσίευμα του 2014 για την άφιξη 18 εκατ. τουριστών. [greekreporter]

Μετακινήσεις σε συνθήκες ακραίας ανισορροπίας

Εναλλακτικές που μπορούν να βελτιώσουν τη συνολική ποιότητα ζωής των νησιωτών αντιμετωπίζοντας προκλήσεις που σχετίζονται με την κυκλοφοριακή συμφόρηση, την ατμοσφαιρική ρύπανση και τον θόρυβο, την οδική ασφάλεια και την στάθμευση, αναδεικνύει ο οδηγός Βιώσιμης Νησιωτικής Κινητικότητας που συνέταξε το δίκτυο CIVINET Greece-Cyprus σε συνεργασία με το Πανεπιστήμιο Αιγαίου. Τα Σχέδια Βιώσιμης Νησιωτικής Κινητικότητας (ΣΒΝΚ), όπως παρουσιάστηκαν στο 2nd CIVINET Forum, αποτελούν προσαρμογή της ευρωπαϊκής μεθοδολογίας των Σχεδίων Βιώσιμης Αστικής Κινητικότητας (ΣΒΑΚ) στις ιδιαιτερότητες που σχετίζονται με την εποχικότητα και το ευαίσθητο φυσικό και πολιτιστικό περιβάλλον των νησιών.

Tο 2nd CIVINET Forum στο INNOVATHENS της Τεχνόπολης. [Αναστασία Καραδημήτρη]

Σύμφωνα με τον επικεφαλής του δικτύου CIVINET Greece-Cyprus Κοσμά Αναγνωστόπουλο, βασικός στόχος είναι ο περιορισμός της χρήσης των ΙΧ. «Δεν υπάρχει ανάγκη για διανοίξεις νέων δρόμων και ακόμη πιο εκτεταμένα οδικά δίκτυα από αυτά που ήδη έχουμε, είναι στην ταυτότητα των νησιών να υπάρχουν κάποια απομονωμένα χωριά και παραλίες όπου δεν φτάνει δρόμος και αυτό το θεωρούμε κληρονομία του νησιού. Άλλα υπάρχουν και λύσεις για να κάνουμε ασφαλή έναν δρόμο που συνδέει τη χώρα με το λιμάνι, χωρίς να καταστρέψουμε το τοπίο».

Οι προτάσεις Βιώσιμης Νησιωτικής Κινητικότητας περιλαμβάνουν:

Κυκλοφοριακές ρυθμίσεις

Συνήθης πρακτική αποφόρτισης των νησιωτικών οικισμών από τα αυτοκίνητα είναι η προσωρινή ή εκ περιτροπής εφαρμογή κυκλοφοριακών ρυθμίσεων σε συγκεκριμένους δρόμους και για συγκεκριμένες ώρες της ημέρας. Για παράδειγμα, με τη λήξη των δρομολογίων των πλοίων, σε Σίφνο, Κύθνο και Τζια το λιμάνι και η παραλιακή οδός αποδίδονται πλήρως στους πεζούς και τους ποδηλάτες.

Στην Ερμούπολη της Σύρου και τη Χώρα της Νάξου το καλοκαίρι εφαρμόζονται ανάλογα με την ώρα της ημέρας ή την άφιξη των πλοίων μονοδρομήσεις, αντιδρομήσεις και πεζοδρομήσεις για την καλύτερη κυκλοφορία μηχανοκίνητων οχημάτων και πεζών.

Η πρόσφατη περιοδική πεζοδρόμηση στην Παροικία, παράδειγμα διαχείρισης της κινητικότητας. [Φωνή της Πάρου]

Στο θέμα της στάθμευσης, αποτελεσματική είναι η προσωρινή χρήση δημόσιων εγκαταστάσεων. Για παράδειγμα, στην Κύθνο κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού οι προαύλιοι χώροι κάποιων σχολείων αξιοποιούνται ως πάρκινγκ. 

Αξιοποίηση των παραδοσιακών μονοπατιών

Πριν την έλευση του αυτοκινήτου, τα παραδοσιακά λιθόστρωτα μονοπάτια ήταν το κύριο δίκτυο μετακίνησης για τις καθημερινές ανάγκες. Σήμερα αποτελούν στοιχεία πολιτιστικής κληρονομιάς και όλο και περισσότερες τοπικές κοινότητες στις Κυκλάδες οργανώνουν εθελοντικές δράσεις καθαρισμού και αποκατάστασης για τη διατήρηση τους. Καθώς δεν υπάρχει επαρκής θεσμική προστασία των διαδρομών αυτών, με την έξαρση της οικοδομικής δραστηριότητας δεν είναι λίγες οι φορές που καταστρέφονται. 

Η ανάδειξη αυτών των μονοπατιών μέσα από σηματοδοτημένες πεζοπορικές διαδρομές αναπτύσσει διαφορετικές μορφές τουρισμού (πεζοπορικού, περιβαλλοντικού, αναρριχητικού, πολιτιστικού) διευρύνοντας την τουριστική σεζόν και μπορεί να συμβάλλει σημαντικά στην προστασία του φυσικού τοπίου περιορίζοντας τη χρήση ΙΧ.

Οργανωμένες προσπάθειες ανάδειξης και καταγραφής του πεζοπορικού δικτύου συναντάμε σε Αμοργό, Άνδρο, Ανάφη, Αντίπαρο, Κίμωλο, Κύθνο, Νάξο & Μικρές Κυκλάδες, Πάρο, Σέριφο, Σίφνο, Σύρο, Τήνο, Φολέγανδρο. [TinosTrails]

Ποδηλατώντας στο Αιγαίο 

Αν και οι Κυκλάδες διαθέτουν όλα τα χαρακτηριστικά ώστε να γίνουν πόλος έλξης για όσους αγαπούν το ποδήλατο, δεν διαθέτουν ακόμη υποδομές φιλικές προς τους ποδηλάτες, ενώ οι επιχειρήσεις που δραστηριοποιούνται στις ενοικιάσεις ή παρέχουν ποδηλατικές περιηγήσεις είναι σχετικά λίγες. Σταθμοί κοινόχρηστων ποδηλάτων με κάποιο συμβολικό αντίτιμο θα μπορούσαν να συμβάλλουν αποτελεσματικά στην ανάπτυξη του ποδηλατικού τουρισμού, ο οποίος είναι μια περιβαλλοντικά βιώσιμη και έξυπνη επιλογή για τη μείωση των ΙΧ και την επέκταση της τουριστικής περιόδου. Όπως επισημαίνει ο κ. Αναγνωστόπουλος, «με το ηλεκτρικό ποδήλατο δεν είναι πλέον πρόβλημα οι ανηφόρες των νησιών και πρέπει να το δούμε πια ως μέσο μεταφοράς και όχι μόνο ψυχαγωγίας».

[CIVINET Greece-Cyprus]

Για πεζοδρομημένους οικισμούς με σκαλιά

Λύσεις που μπορούν να εφαρμοστούν επίσης είναι η τοποθέτηση κινητών ραμπών ή ηλεκτροκίνητων καροτσιών και οχημάτων μικρο-κινητικότητας, η εγκατάσταση σταθερών μηχανικών συστημάτων ανέλκυσης μικρής κλίμακας κ.α.

Το ιδιαίτερο ανάγλυφο της Σαντορίνης καθιστά παραδοσιακούς τρόπους μεταφοράς όπως το περπάτημα ή το ποδήλατο, εξαιρετικά δύσκολους. Για να αντιμετωπιστεί το πρόβλημα, ιδιαίτερα στην εξυπηρέτηση των επιβατών κρουαζιέρας που επισκέπτονται μαζικά το νησί, το 1982 κατασκευάστηκε το Τελεφερίκ Σαντορίνης, που μπορεί να μεταφέρει 1.200 άτομα/ώρα από το λιμάνι προς τα Φηρά. Η διαδρομή διαρκεί τρία λεπτά. Το 2023 οι επιβάτες κρουαζιέρας έφτασαν το 1,3 εκατ. ενώ για φέτος αναμένεται να ξεπεράσουν τα 1,5 εκατομμύρια.

Carpooling

Η συνοδήγηση, είτε συνεννοημένη είτε με το παραδοσιακό τρόπο του οτοστόπ, μειώνει το περιβαλλοντικό αποτύπωμα και συμβάλει στην ελαχιστοποίηση της κίνησης. Είναι πράγματι απαραίτητο κάθε επισκέπτης να έχει το δικό του ενοικιαζόμενο ΙΧ;

Ηλεκτροκίνηση

Η Κύθνος (Kythnos Smart Island), η Τήλος (Tilos Project), η Αστυπάλαια και η Χάλκη είναι μερικά από τα νησιά που προχωρούν σε εφαρμογές ηλεκτροκίνησης, με παρεμβάσεις όπως τον εξηλεκτρισμό του στόλου του Δήμου, την αντικατάσταση παλαιών οχημάτων με ηλεκτρικά μηδενικού αποτυπώματος και τη δημιουργία σταθμών φόρτισης που τροφοδοτούνται από ΑΠΕ.

Αν και η ηλεκτροκίνηση μπορεί να συμβάλει σημαντικά στη μείωση του θορύβου και των ρύπων θα πρέπει να είμαστε επιφυλακτικοί για νησιά τα οποία ακόμη δεν έχουν διασυνδεθεί με το ηπειρωτικό δίκτυο.

Στην Τήνο έχει αναπτυχθεί από ιδιώτη υπηρεσία τουριστικής περιήγησης με ηλεκτροκίνητα Tuk Τuk. Το ίδιο συμβαίνει και στη Μύκονο. [CIVINET Greece-Cyprus]

Δημόσια συγκοινωνία κατ’ απαίτηση

Σύμφωνα με τον Γιάννη Σπιλάνη, καθηγητή στο Εργαστήριο Τοπικής και Νησιωτικής Ανάπτυξης (ΕΤΝΑ) του Πανεπιστημίου Αιγαίου, «η μελέτη για τη Σέριφο ανέδειξε ότι ένα από τα κύρια προβλήματα των κατοίκων του νησιού είναι η μετακίνηση κατά τους χειμερινούς μήνες, που καθίσταται αδύνατη χωρίς κάποιο ιδιωτικό μέσο», ενώ για ηλικιωμένους και άτομα με ειδικές ανάγκες, η προσβασιμότητα σε ορισμένες περιοχές είναι απλά απαγορευτική. Η δημόσια συγκοινωνία κατ’ απαίτηση (on demand), με ευέλικτα δρομολόγια που καθορίζονται από τη ζήτηση, όπως γίνεται ήδη στην Αστυπάλαια, δύναται να εξυπηρετήσει τις ανάγκες των κατοίκων με μικρότερο κόστος από τη χρήση ταξί.

Δημόσιες θαλάσσιες μετακινήσεις

Οι δημόσιες θαλάσσιες μετακινήσεις περιμετρικά του νησιού θα ήταν μια αποτελεσματική λύση, καθώς τα θαλάσσια ταξί και τα ταχύπλοα εκδρομών είναι σήμερα κατά κύριο λόγο ιδιωτικά με υψηλό κόστος μετακίνησης (ιδιωτικά καταμαράν στη Σαντορίνη παραλαμβάνουν τουρίστες απευθείας από το λιμάνι). Οι δημόσιες θαλάσσιες μεταφορές θα έβρισκαν ιδανική εφαρμογή στην Αμοργό, όπου υπάρχουν παραπάνω από ένα λιμάνια στα οποία φτάνει πλοίο.

Apps σε smartphone

Εφαρμογές μπορούν να δώσουν στους χρήστες τη δυνατότητα να ενημερώνονται σε πραγματικό χρόνο π.χ. για τους διαθέσιμους χώρους στάθμευσης, ώστε να μην εισέρχονται οι οδηγοί στους οικισμούς εάν δεν υπάρχουν θέσεις.

Απαιτείται βούληση

Αν και οι δημοτικές αρχές στις τουριστικές περιοχές εισπράττουν πολλά τέλη από τις επιχειρήσεις του κλάδου, δεν επενδύουν επαρκώς στον τομέα. Ο Κοσμάς Αναγνωστόπουλος σημειώνει ότι οι δημοτικές αρχές με τις οποίες συνεργάστηκε το δίκτυο CIVINET (Τζια, Σίφνος, Νάξος, Ρόδος, Κύθνος) «δεν ήταν τόσο θαρραλέες και αποφασιστικές, γιατί όταν συνειδητοποίησαν ότι πρέπει να καταβάλουν κάποια χρήματα για να ολοκληρωθούν ολιστικά τα σχέδια, έκαναν τελικά πίσω. Πρέπει να καταλάβουν ότι είναι προτεραιότητα το ασφαλές δίκτυο μεταφορών, που είναι εξαιρετικά σημαντικό σε μια κατάσταση εκτάκτου ανάγκης, όπως είναι π.χ. μια πυρκαγιά. Αντί να πετάνε χρήματα σε φαραωνικά έργα που προωθούν τον υπερτουρισμό, καλύτερα να επενδύσουν σε παρεμβάσεις βιώσιμης κινητικότητας διεκδικώντας ευρωπαϊκές χρηματοδοτήσεις».