Καταστροφές στο όνομα της «ανάπτυξης και της προόδου» - Του Τάση Παπαϊωάννου*

Σπίτι στη Χώρα Φολεγάνδρου - Τ. Παπαϊωάννου

Στο όνομα της «ανάπτυξης», όπως την αντιλαμβάνεται σήμερα η νεοφιλελεύθερη κυβέρνηση της Ν.Δ., καταστρέφονται οριστικά, o ένας μετά τον άλλο, τόποι μοναδικής ομορφιάς. Τόποι απείραχτοι από ανθρώπου χέρι, τόποι που τους σεβάστηκαν όλες οι προηγούμενες γενιές και έφτασαν αλώβητοι και ακέραιοι από το πολύ μακρινό παρελθόν ώς εμάς σήμερα.

Τεράστια ξενοδοχειακά συγκροτήματα ξεφυτρώνουν δίπλα σε πανέμορφες ακρογιαλιές, στις κορφές αρχέγονων βράχων, μέσα σε δασικές εκτάσεις, σε περιοχές που έχουν χαρακτηριστεί –μάταια– προστατευόμενες περιοχές Natura. Στην Ιο, στη Φολέγανδρο, στη Σέριφο, στην Αστυπάλαια... ο κατάλογος δεν έχει τέλος. Οι αλλοιώσεις που συντελούνται τόσο στη νησιωτική όσο και στην ηπειρωτική χώρα είναι πρωτοφανείς, αφού οι διατάξεις που νομοθετήθηκαν πρόσφατα άνοιξαν κυριολεκτικά τον ασκό του Αιόλου.

Το κέρδος των ολίγων δυστυχώς νομοθετεί (και) στη χώρα μας, εις βάρος του δημοσίου συμφέροντος, με αδιαφορία για τα περιβαλλοντικά εγκλήματα που συντελούνται καθημερινά. Ο κακώς νοούμενος μαζικός τουρισμός επεκτείνεται επιθετικά και ανεξέλεγκτα παντού, σαν γάγγραινα. Η χώρα βρίσκεται απροστάτευτη μπροστά στην αρπαχτική βουλιμία των επιτήδειων «επενδυτών», οι οποίοι τάχατες ενισχύουν την ελληνική οικονομία, ενώ στην πραγματικότητα καταστρέφουν ό,τι πιο πολύτιμο διαθέτουμε ως χώρα: τα μοναδικά τοπία ιδιαίτερου φυσικού κάλλους, αλλά και ό,τι έχει απομείνει ακέραιο από το ιστορικό και πολιτιστικό περιβάλλον της.

Οι παραδοσιακοί οικισμοί, ανεκτίμητης αρχιτεκτονικής αξίας, αλλοιώνονται ο ένας μετά τον άλλο, από κακόγουστα νεόδμητα κτίρια, τα οποία κατά τα άλλα έχουν χτιστεί σύμφωνα με τους αρχιτεκτονικούς και πολεοδομικούς κανονισμούς που έχουν θεσπιστεί –τι ειρωνεία!– ειδικά για την προστασία τους. Θλιβερά κακέκτυπα στέκουν στο τοπίο, να πιστοποιούν μέσα στην απερίγραπτη ασχήμια τους την πρωτοφανή πολιτισμική ένδεια των ημερών μας. Φυσικά, η λύση δεν είναι να μένουμε προσκολλημένοι στο παρελθόν, εμφορούμενοι από μια άκαρπη νοσταλγία για το χθες και έναν στείρο ρομαντισμό. Πάντα η αρχιτεκτονική οφείλει να δίνει απαντήσεις στις προκλήσεις της κάθε εποχής, εκφράζοντας με σύγχρονο τρόπο τις ανάγκες του καιρού της.

Δεν καταφέραμε όμως να εντάξουμε οργανικά τη σύγχρονη αρχιτεκτονική,¹ δίπλα στους ιστορικούς οικισμούς και η έγνοια μας ήταν μόνο η φολκλορική μίμηση, η ψεύτικη και άτεχνη αντιγραφή του παραδοσιακού προτύπου. Μας ενδιέφερε μόνο η εικόνα και όχι η ουσία που πήγαζε μέσα από την πλούσια αρχιτεκτονική κληρονομιά του τόπου μας. Κρατήσαμε την εξωτερική σκηνογραφική μορφή και όχι την εσωτερική αλήθεια. Κρατήσαμε τον νεκρό τύπο και όχι το ζωντανό και ζωοποιό δίδαγμα της δομής του, τόσο απαραίτητο για να χτίσει κανείς σήμερα στα μοναδικά τοπία της χώρας μας. Πώς αλήθεια να χτίσεις σε τόσο ξεχωριστούς τόπους, αν δεν αφουγκραστείς βαθιά τη φωνή τους, για να νιώσεις το μέτρο που αυτοί υποδεικνύουν;

Τα άσπρα χτίσματα με τα γαλάζια παράθυρα, τις καμάρες και τα στρογγυλωμένα ακροδώματα πολλαπλασιάζονται, αφού όλα αυτά έχουν πια καθιερωθεί και επισήμως ως το πρότυπο της αιγαιοπελαγίτικης αρχιτεκτονικής, προς τέρψη των τουριστών που ξεχύνονται τα καλοκαίρια στα νησιά του Αιγαίου. Σοβατισμένα παραφουσκωμένα σπίτια απλώνονται πάνω σε κοφτερούς βράχους και σε πανάρχαιες σκληρές ξερολιθιές, σαν καμωμένα από πλαστικό, να αντανακλούν ενοχλητικά το φως του ήλιου πάνω στις μεγάλες τζαμαρίες τους και στις λείες κατάλευκες επιφάνειες των τοίχων τους. Τι κι αν αυτό αποτελεί μια ιστορική ανακρίβεια, τι κι αν, αντιθέτως, τα κυκλαδονήσια (και όχι μόνο) ήταν πλημμυρισμένα με γαιώδη χρώματα (ώχρες, χοντροκόκκινα), αλλά και πράσινα, καφετιά, μπλε, κόκκινα ή ότι άλλο χρώμα περίσσευε από το βάψιμο του ξύλινου καϊκιού ή της βάρκας. Σήμερα όλα υποτάσσονται στη fake εικόνα του στιλπνού λευκού, που έχει επιβληθεί και «πουλάει» στον αδαή τουρίστα που καταναλώνει με βουλιμία ό,τι αφειδώς του προσφέρεται.

Από την άλλη, στις εκτός σχεδίου περιοχές έχουν θεσπιστεί –τα τελευταία χρόνια– διάφορες διατάξεις, όπως εκείνες για τα περιβόητα (κατ’ όνομα) «υπόσκαφα χτίσματα» που με πρόσχημα την ένταξή τους στο φυσικό περιβάλλον αυξάνουν τα συνολικά τετραγωνικά κατά 50% της επιτρεπόμενης δόμησης, επιφέροντας ακόμη μεγαλύτερες αλλοιώσεις στο φυσικό τοπίο. Τεράστιες εκσκαφές καταστρέφουν μια για πάντα αρχέγονες πλαγιές, προκειμένου να κρυφτεί μέσα τους το παχύσαρκο «υπόσκαφο». Σαν τα ενοχλητικά σκουπίδια που τα σπρώχνουμε όπως όπως κάτω από το χαλί για να μην τα βλέπουμε.

Καταμεσής του Αιγαίου (και όχι μόνο) χρόνια τώρα ανθούν οι πολεοδομικές παραβάσεις, η καταστρατήγηση όλων των νόμων, η λογική της ανεξέλεγκτης αρπαχτής. Κτηματολόγιο, δασολόγιο, ορισμός γραμμής αιγιαλού, αλλά και οριστικός χαρακτηρισμός επαρχιακών ή αγροτικών δρόμων, είναι απ’ ό,τι φαίνεται κάτι άγνωστο και «ακατόρθωτο» να ολοκληρωθεί στη χώρα μας. Κανονισμοί θεσπίζονται και μετά από λίγο χρονικό διάστημα αναστέλλονται επειδή κρίθηκαν αντισυνταγματικοί, δημιουργώντας μια τραγελαφική κατάσταση στις κατά τόπους πολεοδομικές υπηρεσίες, κρατώντας σε ομηρία χιλιάδες ιδιοκτήτες που δεν ξέρουν αν η ιδιοκτησία που αγόρασαν είναι οικοδομήσιμη ή όχι.

Τόποι άγριοι, δύσκολοι, κακοτράχαλοι που οι προβιομηχανικές κοινωνίες με τον τιτάνιο αγώνα τους κατάφεραν να τους μετατρέψουν μέσα στους αιώνες σε καλλιεργήσιμη γη. Μια γη που σήμερα έχει οριστικά εγκαταλειφθεί στη μοίρα της και σταδιακά ξαναπαίρνει την πρότερη μορφή της, ξαναγίνεται άγονη και άνυδρη, όπως ήταν πριν από χιλιετίες. Τα ανεμοδαρμένα νησιά της χώρας μας αντιμετωπίζονται όπως όλα τα δημόσια αγαθά στη χώρα μας: ως εμπορευματοποιημένα καταναλωτικά προϊόντα που τα εκμεταλλευόμαστε απλώς ως άψυχα σκηνικά, (σκηνικά) δίχως ζωή, αγνοώντας τις τοπικές κοινωνίες και τα τεράστια προβλήματα που αντιμετωπίζουν. Μεταλλάσσονται το ένα μετά το άλλο, χρόνο με τον χρόνο, σε ξενοδοχεία καλοκαιρινών διακοπών, ενώ εγκαταλείπονται και ερημώνουν τον χειμώνα, ακόμη και από τους μόνιμους κατοίκους τους.

Η πλήρης μετάλλαξη της χώρας μας σ’ ένα απέραντο και θλιβερό ξενοδοχείο θα αποφευχθεί μόνο αν συνειδητοποιήσουμε το μέγα κακό που συντελείται και αντιδράσουμε συλλογικά απέναντι στη συνεχιζόμενη και ανεξέλεγκτη καταστροφή.

1. Εκτός ελαχίστων περιπτώσεων, όπως η υποδειγματική ανοικοδόμηση της Σαντορίνης, μετά τους καταστρεπτικούς σεισμούς του 1956, υπό τη διεύθυνση του αείμνηστου καθηγητή Κωνσταντίνου Δεκαβάλλα

*Αρχιτέκτων-ομότιμος καθηγητής Σχολής Αρχιτεκτόνων ΕΜΠ

ΠΗΓΗ