 |
Ο Συνήγορος του Πολίτη, Ανδρέας Ποττάκης. [ΓΙΩΡΓΟΣ ΚΟΝΤΑΡΙΝΗΣ/EUROKINISSI] |
Σε λίγες εβδομάδες, ο Ανδρέας Ποττάκης θα συμπληρώσει οκτώ χρόνια στη θέση του Συνηγόρου του Πολίτη (δύο περισσότερα από την εξαετή θητεία του, που δεν έχει ανανεωθεί). Μιλά στις «Βιώσιμες Κυκλάδες» με αφορμή την ειδική έκθεση «Βιώσιμη Τουριστική Ανάπτυξη: Πλαίσιο-Υποδομές-Πόροι» που η ανεξάρτητη αρχή μόλις δημοσίευσε. Στις 168 σελίδες της μπορεί να βρει κανείς όλες τις πτυχές του διογκούμενου προβλήματος του υπερτουρισμού – και προτάσεις για την αντιμετώπισή του.
«Το κυριότερο πρόβλημα είναι η έλλειψη ολιστικού σχεδιασμού και οράματος για το τουριστικό προϊόν και τους όρους και τους κανόνες βάσει των οποίων θα οργανωθεί, ώστε να παρέχεται με σεβασμό στις τοπικές κοινωνίες και στο περιβάλλον», λέει ο Ποττάκης, που είναι πτυχιούχος Νομικής από τα Πανεπιστήμια Αθηνών και Οξφόρδης και που έχει υπηρετήσει τη διοίκηση ως νομικός σύμβουλος γενικής γραμματείας της κυβέρνησης (2011-5) και προϊστάμενος της νομικής υπηρεσίας της κυβέρνησης (2015-6). «Αυτή η απουσία σχεδιασμού οδηγεί στη λήψη αποσπασματικών μέτρων», τα οποία ενίοτε έχουν «πολύ σοβαρή επίδραση» όπου εφαρμόζονται.
Η μελέτη για το νέο Ειδικό Χωροταξικό Πλαίσιο για τον Τουρισμό (το προηγούμενο είχε ακυρωθεί από το Συμβούλιο της Επικρατείας), υπενθυμίζει ο Συνήγορος του Πολίτη, εκπονήθηκε το 2017. «Επτά χρόνια αργότερα, ακόμα περιμένουμε να βγει στη διαβούλευση». Αντ’ αυτού, υποτίθεται ότι η τουριστική ανάπτυξη «θα βασίζεται στα περιφερειακά και στα τοπικά χωροταξικά πλαίσια. Αλλά ούτε αυτά υπάρχουν!». Ειδικά το Περιφερειακό Πλαίσιο για το Νότιο Αιγαίο «έχει να επικαιροποιηθεί από το 2003. Οι προβλέψεις του αφορούν μια άλλη εποχή, όταν τα πράγματα ήταν πολύ διαφορετικά».
Η έκθεση αναδεικνύει ως καίρια ζητήματα τη «μη ολοκλήρωση του πλαισίου χωρικού σχεδιασμού», την «υπέρβαση των ορίων της φέρουσας ικανότητας» και την «εντατική δόμηση που οδηγεί σε «υποβάθμιση του δημοσίου χώρου». Πόσο αισιόδοξος είναι ότι, ακόμα και με τις σημαντικές θεσμικές παρεμβάσεις που έχουν δρομολογηθεί, όπως το πρόγραμμα «Κωνσταντίνος Δοξιάδης» (με χρηματοδότηση από το Ταμείο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας) για την κατάρτιση Ειδικών και Τοπικών Πολεοδομικών Σχεδίων για το μεγαλύτερο μέρος της χώρας, τα αμέτρητα μικρά και μεγάλα συμφέροντα που πιέζουν για παραθυράκια, παρεκκλίσεις και ειδικές διατάξεις για τη δόμηση δεν θα συνεχίσουν να παίρνουν αυτό που θέλουν;
«Είμαι απαισιόδοξος», απαντά ευθέως. Η κατάρτιση των ΕΠΣ και τον ΤΠΣ, παρατηρεί, «δεν μπορεί από μόνη της να αντιστρέψει την κατάσταση· το πρόβλημα είναι σύνθετο, πολυεπίπεδο. Δεν αφορά μόνο το θεσμικό πλαίσιο, αλλά και την εφαρμογή του. Ακραίο παράδειγμα αποτελεί η Κτηματική Υπηρεσία Α’ Κυκλάδων, με έδρα την Ερμούπολη, και αρμοδιότητα σε μια περιοχή της χώρας με εκτεταμένη ακτογραμμή και εντονότατη τουριστική κίνηση. Το προσωπικό της συγκεκριμένης υπηρεσίας αποτελείται από έναν αναπληρωτή προϊστάμενο, δύο μηχανικούς και δύο διοικητικούς υπαλλήλους. Η Κτηματική Υπηρεσία Β’ Κυκλάδων που έχει ιδρυθεί από το 2017, με έδρα την Νάξο, δεν έχει ακόμα στελεχωθεί και λειτουργήσει. Επί μακρόν η Κτηματική Υπηρεσία Κυκλάδων Α’ αδυνατούσε να πραγματοποιήσει την οποιαδήποτε αυτοψία και πλέον πραγματοποιεί τις πλέον επείγουσες ή σημαντικές. Γενικώς υπάρχει ένα έλλειμμα στους ελεγκτικούς μηχανισμούς που αφορούν τη διαπίστωση καταπατήσεων, υπερβάσεων, αδειοδοτήσεων κ.λπ. – όπως για παράδειγμα στην περίφημη περίπτωση του Πάνορμου στη Μύκονο, για την οποία οχλούσαμε για χρόνια τις αρμόδιες υπηρεσίες, όπου είχαν χτιστεί αυθαίρετα 10.000 τ.μ.»
Η συζήτηση στρέφεται συγκεκριμένα στη δόμηση εκτός σχεδίου, ζήτημα επί του οποίου αναμένεται, εδώ και αρκετούς μήνες, νομοθετική πρόταση από την κυβέρνηση με μεταβατικές διατάξεις εν όψει της κατάρτισης των ΕΠΣ/ΤΠΣ. «Η επιβάρυνση από την εκτός σχεδίου δόμηση, ειδικά σε ήδη κορεσμένες τουριστικά περιοχές, είναι συγκλονιστική», λέει ο Ποττάκης. «Δεν συνεκτιμάται επαρκώς το πώς επηρεάζει τα δίκτυα και τις υποδομές», που πρέπει να επεκταθούν για να παρέχουν βασικές υπηρεσίες στα σπίτια αυτά.
«Ένα από τα μεγάλα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι Κυκλάδες, για παράδειγμα, είναι η αυθαίρετη διάνοιξη οδών. Γίνεται μέσω δουλείας – αλλά φτιάχνουν λεωφόρους! Κλασική περίπτωση όπου συμβαίνει αυτό συστηματικά είναι η Ίος».
Το φάσμα της Φέρουσας Ικανότητας
Στην έκθεση δίνεται έμφαση στην έννοια της Φέρουσας Ικανότητας ως ζωτικής για την προώθηση ενός βιώσιμου μοντέλου τουριστικής ανάπτυξης. Σημειώνεται ότι «το Συμβούλιο της Επικρατείας έχει αποφανθεί για αρκετές τουριστικές επενδύσεις σε νησιά, επισημαίνοντας ότι η έντονη οικιστική ανάπτυξη παραβιάζει τη φέρουσα ικανότητα αυτών. […] Ειδικά για τις περιπτώσεις των ιδιαίτερων κυκλαδίτικων νησιών, σύμφωνα και με τη σχετική εισήγηση της νυν Προέδρου της Ελληνικής Δημοκρατίας και πρώην Προέδρου του Συμβουλίου της Επικρατείας, Κατερίνας Σακελλαροπούλου, τονίζεται «η προέχουσα ιδιότητά τους ως απομονωμένων οικοσυστημάτων με σημαντική βιοποικιλότητα και μεγάλο ανάπτυγμα ακτών, με χαρακτηριστικό την ενότητα και τη λιτή συμμετρία του τοπίου τους, τα οποία, ως εκ τούτου, έχουν εύθραυστη ισορροπία και αποσταθεροποιούνται εύκολα από εξωγενείς παρεμβάσεις».
Ρώτησα τον Ποττάκη πόσο σημαντικό είναι οι νέες τουριστικές επενδύσεις, ειδικά σε μέρη όπως οι Κυκλάδες, να συνοδεύονται από σοβαρές μελέτες φέρουσας ικανότητας, που να λαμβάνουν υπ’ όψη ποσοτικές αλλά και ποιοτικές παραμέτρους.
«Είναι πολύ σημαντικό. Δεν μπορεί η ΦΙ να ορίζεται μόνο βάσει του τι χρειάζεται ο επενδυτής για να μπορέσει να κάνει επικερδώς την επένδυση. Έχει να κάνει με το περιβάλλον, με τους φυσικούς πόρους – και με την κοινότητα. Υπάρχει μία λογική της συγκέντρωσης, που ενδέχεται μάλιστα να επικρατήσει, αλλά για την οποία διατηρώ πολύ έντονες επιφυλάξεις. Η λογική αυτή προκρίνει τις μεγάλες, οργανωμένες μονάδες», ως αντίδοτο, θεωρητικά, στην ανάρχη δόμηση εκτός σχεδίου. «Σαν το Βαραδέρο στην Κούβα, που ήταν κάποτε χωριό αλλά η περιοχή εκχωρήθηκε σε ξένα συμφέροντα προ δεκαετιών για τουριστική ανάπτυξη και σήμερα δεν πατάει εκεί κανένας Κουβανός».
Η εξαφάνιση των ντόπιων
Είναι γεγονός ότι ο υπερτουρισμός οξύνει τις εντάσεις μεταξύ ντόπιων και επισκεπτών και υπονομεύει την κοινωνική συνοχή. Ήδη βλέπουμε ότι π.χ. στη Βαρκελώνη, στη δίνη πολυετούς λειψυδρίας, οι κάτοικοι διαμαρτύρονται γιατί υπόκεινται περιορισμούς στην κατανάλωση από τους οποίους εξαιρούνται οι τουριστικές εγκαταστάσεις.
«Τι σημαίνει κοινωνική συνοχή; Σημαίνει να μπορούν οι τοπικές κοινωνίες που υποδέχονται τους τουρίστες να μπορούν να συντηρούν μία καλή ποιότητα ζωής», σχολιάζει ο Ποττάκης. «Τα ελληνικά νησιά αντιμετωπίζουν ήδη το πρόβλημα της υποστελέχωσης βασικών δημόσιων υπηρεσιών. Γιατροί, νοσηλευτές, δάσκαλοι, δεν πάνε».
Οι γιατροί ειδικά, σημειώνει, παρ’ ότι τους προσφέρθηκε ειδικό επίδομα, δεν εκδηλώνουν ενδιαφέρουν για τα νησιά, αφενός γιατί φοβούνται ότι δεν θα μπορέσουν να διαχειριστούν την πληθυσμιακή έκρηξη του καλοκαιριού, αφετέρου γιατί ακόμα και με αυξημένες αποδοχές δεν μπορούν να αντέξουν το υψηλό κόστος διαβίωσης, ειδικά σε μέρη όπως η Μύκονος. Το αποτέλεσμα της υποβάθμισης αυτών των υπηρεσιών είναι ότι ενισχύεται το κύμα φυγής από τα νησιά.
Στα αστικά κέντρα, η μεταμόρφωση περιοχών, η εγκατάλειψή τους από τον τοπικό πληθυσμό, συνδέεται συχνά με την έξαρση της βραχυχρόνιας μίσθωσης. «Το Κουκάκι είναι χαρακτηριστικό παράδειγμα. Ήταν μία συνοικία με το δικό της χρώμα. Σήμερα, δεν έχει ντόπιους πια, σχεδόν καθόλου».
«Αυτό είναι το πραγματικό ζήτημα – και είναι κάτι που το βλέπουμε στα νησιά, αλλά και σε προορισμούς στην ηπειρωτική Ελλάδα όπου υπάρχει τουριστική δραστηριότητα», συνεχίζει. «Δεν είναι απλά ότι καταστρέφεται το περιβάλλον· είναι ακριβώς ότι διαρρηγνύεται η κοινωνική συνοχή, η υπόσταση αυτών των κοινωνιών. Η Μύκονος μπορεί να μην καταστραφεί, αλλά δεν θα έχει πια Μυκονιάτες. Θα γίνει σαν τις Μαλδίβες, όπου οι μόνοι ντόπιοι θα είναι εργαζόμενοι που θα ζουν σε τρώγλες ή Isoboxes και θα παρέχουν υπηρεσίες στους τουρίστες».
Ανεπαρκής αντίδραση
Ο Ποττάκης θεωρεί ότι τα κυβερνητικά μέτρα φορολογικού χαρακτήρα για τη ρύθμιση της αγοράς βραχυχρόνιας μίσθωσης είναι εντελώς ανεπαρκή για να ελέγξουν το φαινόμενο. «Το μόνο που έχει γίνει είναι ότι έχουν θεσπιστεί κάποια οικονομικά αντικίνητρα που θα περιορίσουν τη δημιουργία ολόκληρων συγκροτημάτων βραχυχρόνιας μίσθωσης. Και πολύ αμφιβάλλω ότι αυτά τα αντικίνητρα θα πετύχουν το σκοπό τους. Θα το δείξουν τα στοιχεία».
Η συζήτηση στρέφεται στο ευρύτερο πλαίσιο. Η οικονομική κρίση της προηγούμενης δεκαετίας, εξηγεί, είχε ως συνέπεια την τεράστια μείωση στις δημόσιες επενδύσεις, ειδικά στις υποδομές. Ταυτόχρονα, επέφερε μεγάλες απώλειες στο εισόδημα των Ελλήνων, «καθιστώντας τα έσοδα από την τουριστική εκμετάλλευση ακόμα πιο σημαντικά. Και η διάχυση του εισοδήματος που προέρχεται από τον τουρισμό είναι μεγάλη».
Αλλά, επιμένει, δεν είναι δυνατόν να εξακολουθούμε να αντιμετωπίζουμε τον τουρισμό με βασικό κριτήριο τον αριθμό των επισκεπτών. «Μπορώ να καταλάβω ότι τη δεκαετία του ’70 ή και του ’80, όταν η Ελλάδα είχε αρχίσει δειλά-δειλά να αναπτύσσεται τουριστικά, ο βασικός στόχος ήταν να κατασκευαστούν όσο περισσότερες υποδομές γινόταν για να προσελκυθεί ο μέγιστος αριθμός τουριστών, χωρίς να απασχολείται κανείς ιδιαίτερα για το είδους του τουρισμού, τη διάρκεια διαμονής, κ.λπ. Πλέον, δεν μπορεί να είναι αυτή η προσέγγιση. Εκτός των άλλων, ζούμε στην εποχή της κλιματικής κρίσης. Το 42% των καμένων εκτάσεων στην Ευρώπη πέρυσι ήταν στην Ελλάδα [σ.σ.: από 1.1 έως 31.8.2023]. Ο τουρισμός επιβαρύνει περαιτέρω μία ήδη δυσμενή κατάσταση. Και κάνουμε πώς δεν το καταλαβαίνουμε αυτό».
Θεωρεί ενθαρρυντικό ότι ο πρωθυπουργός αναφέρθηκε, στην πρόσφατη συνέντευξή του στο Bloomberg, στην πίεση που δέχονται τα νησιά και είπε ότι η κυβέρνηση θα επιβάλλει περιορισμούς στην κρουαζιέρα από του χρόνου, ξεκινώντας από τη Σαντορίνη;
«Δεν αρκούν οι διαπιστώσεις, αν είσαι πρωθυπουργός. Και όσο για τη Σαντορίνη, την επισκέφθηκαν πέρυσι 700 κρουαζιερόπλοια. Μιλάμε για ασύλληπτα νούμερα. Άρα πρέπει να δούμε σε τι περιορισμούς αναφέρεται», λέει, υπονοώντας ότι θα πρέπει να είναι δραστικοί.
Ο απερχόμενος Συνήγορος του Πολίτη εκφράζει την προσδοκία ο διάδοχός του να συνεχίσει την ενασχόληση της Αρχής με τον τουρισμό. Στην εισαγωγή της έκθεσης σημειώνει: «Με δεδομένο το μέγεθος του αποτυπώματος του τουρισμού στην εθνική οικονομία, αλλά και στην κοινωνία, ο Συνήγορος του Πολίτη θα επιμείνει στην αποτίμηση της τουριστικής ανάπτυξης στη χώρα».
«Θέλαμε [η έκθεση] να είναι ένα πρώτο μέρος», λέει. «Μία άλλη σημαντική πτυχή με την οποία δεν ασχοληθήκαμε είναι οι συνθήκες και οι όροι εργασίας, για τις οποίες λαμβάνουμε πολλές καταγγελίες. Μία ακόμα είναι η φορολογική και ρυθμιστική μεταχείριση των τουριστικών επενδύσεων – ειδικά των στρατηγικών. Αξίζει πιστεύω να εξετάσουμε αν κάποιες από τις επενδύσεις έχουν ορθώς χαρακτηριστεί “στρατηγικές” υπό το πρίσμα της βιώσιμης τουριστικής ανάπτυξης».
Πώς συνδέεται η εκστρατεία για έναν βιώσιμο τουρισμό με τη διαχρονική μάχη για περισσότερη ασφάλεια Δικαίου και πιο αποτελεσματικό κράτος Δικαίου; «Το κλειδί είναι η ενίσχυση των ελεγκτικών μηχανισμών. Σε επίπεδο νομοθετικού πλαισίου, υπάρχει στιβαρή προστασία – ενίοτε πολυεπίπεδη. Αυτό που διαπιστώνουμε είναι ότι αυτό το πλαίσιο στην πράξη αγνοείται».
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου