Θα σταματήσει η πολιτιστική γενοκτονία στη Γάζα;

Το Ισραήλ ισοπεδώνει την πολιτιστική κληρονομιά της Παλαιστίνης

Γιώργης-Βύρων Δάβος

 

 

Είναι ορατός ο κίνδυνος να χαθούν για πάντα μνημεία που επί χιλιετίες λάμπρυναν τη γη και τα οποία σεβάσθηκαν ακόμη και σταυροφορίες και πόλεμοι.

Το σχέδιο του Μπέντζαμιν Νετανιάχου για τη Γάζα φανερώνει πόσο έχει επεξεργασθεί το Ισραήλ το σενάριο για την ολική και μόνιμη όπως φαίνεται κατοχή της. Μία μονιμότητα που δεν την τεκμαίρει μόνο η τρομερή ισοπέδωση του αστικού τοπίου, ούτε μόνο η γενοκτονία πάνω από 27.000 ανθρώπων. Γιατί παράλληλα με την ανθρωπιστική καταστροφή, το Ισραήλ επιδίδεται και σε ένα πολιτιστικό ξερίζωμα, με μία ολοσχερή, εκ βάθρων, εξαφάνιση κάθε μνημείου που μαρτυρά την πολυπολιτισμική ταυτότητα της περιοχής, που θα υπενθυμίζει το πέρασμα τόσων πολιτισμών από τα εδάφη εκείνη και τη συνέχεια και επιβίωση κάθε κουλτούρας που άφησε τα ίχνη της. 

Ο σιωνιστικός φανατισμός δεν αποδέχεται άλλον πολιτισμό στη Γη της Χαναάν πλην του εβραϊκού και για τούτο η στρατιωτική επιχείρηση, με αφορμή την ιταμή επίθεση της Χαμάς, δεν είχε στόχο μόνον να εξολοθρεύσει τρομοκράτες και αθώους αμάχους, αλλά παράλληλα να κατασκάψει μισαλλόδοξα κάθε άλλο ίχνος διαφορετικής κουλτούρας. Ένα γεγονός πλέον, που έχει αρχίσει να ανησυχεί σοβαρά, ακόμη και μέσα ενημέρωσης όπως η γαλλική Le Monde, που συγκαταλέγονται στους υποστηρικτές του Ισραήλ.

Αν και είναι δύσκολο να καταγραφεί το υπαρκτό μέγεθος της πολιτιστικής καταστροφής, λόγω της απελπιστικής και άκρως επικίνδυνης κατάστασης, όπου ο ανθρώπινος πόνος έχει την προτεραιότητά του απέναντι στην ύλη, όμως η καταστροφή και οι ζημιές σε πολιτιστικά μνημεία και αρχιτεκτονικά τεκμήρια είναι δυσανάλογες και έχουν αποτυπωθεί στον διεθνή Τύπο ήδη από το στυγερό terminus post quem της 7ης Οκτωβρίου 2023. Μάλιστα, η Unesco από τις 14 Δεκεμβρίου ‘23 έχει αποφασίσει να εντάξει άμεσα τρεις περιοχές στη Γάζα, το παλιό λιμάνι, τον αρχαιολογικό χώρο Τελ Ουμ Αμέρ και τις παράκτιες ζώνες φυσικού κάλλους Ουάντι Γκάζα στα προστατευόμενα μνημεία παγκόσμιας κληρονομιάς. Το ερώτημα είναι πώς θα μπορέσει να τα προστατεύσει από τη μήνιν των αδυσώπητων για τα πάντα και τους πάντες στρατιωτικών επιχειρήσεων!

Σύμφωνα με το πρακτορείο Reuters η Ύπατη Αρμοστεία των Ηνωμένων Εθνών για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα, έχει πλειστάκις αναφερθεί πέρα από τις ανθρώπινες εκατόμβες που θρηνεί η Παλαιστίνη από τους ισραηλινούς βομβαρδισμούς, ότι ορατός είναι ο κίνδυνος να χαθούν για πάντα τα μνημεία που επί χιλιετίες λάμπρυναν τούτη τη γη και τα οποία σεβάσθηκαν ακόμη και σταυροφορίες και πόλεμοι. Κτίρια, αρχαία αντικείμενα, χειρόγραφα, σύγχρονα έργα τέχνης, είτε καταστράφηκαν ήδη, είτε κινδυνεύουν άμεσα ή στο εγγύς μέλλον να χαθούν για πάντα . Είναι πάντως ξεκάθαρο ότι το Ισραήλ, όπως εξήγησε ο δημοσιογράφος Μόσε Τζιλάντ στην ισραηλινή εφημερίδα Haaretz, «είτε λόγω ελλιπούς σχεδιασμού, είτε λόγω έλλειψης προσοχής ή ίσως ακόμη και σκόπιμα, καταστρέφει αρχαίους πολιτιστικούς θησαυρούς» και «ο αντίκτυπος αυτού η καταστροφή θα μας απασχολεί για τα επόμενα χρόνια».

Από την παλαιστινιακή πλευρά, το γραφείο μέσων ενημέρωσης της κυβέρνησης της Γάζας, που διαχειρίζεται η Χαμάς,  στα τέλη του 2023 έκανε λόγο για πάνω από 200 τοποθεσίες πολιτιστικού και λατρευτικού χαρακτήρα που καταστράφηκαν από τους βομβαρδισμούς. Ανάμεσά τους εκκλησίες, τζαμιά, σχολεία, μουσεία, μνημεία, αρχαιολογικοί χώροι. Κατά τη διοίκηση της Γάζας, πολλά από τούτα τα πλήγματα εναντίον πολιτιστικών μνημείων ήσαν εσκεμμένα.

Μπορεί βεβαίως να σπεύσει να αντιτείνει πως δεν υπάρχουν ακριβείς λεπτομέρειες και πως επικρατεί και μία προπαγανδιστική σκοπιμότητα. Εντούτοις, υπάρχουν σοβαρά και αδιάσειστα στοιχεία και κατάλογοι από τέτοιες καταστροφές, που συντάχθηκαν κατά τη διάρκεια της πρώτης εκεχειρίας ανάμεσα στο Ισραήλ και τη Χαμάς από τις 24 Νοεμβρίου έως την 1η Δεκεμβρίου. Τότε, ορισμένοι εμπειρογνώμονες μπόρεσαν να πραγματοποιήσουν αυτοψίες και όσα διαπίστωσαν πιστοποιούν συντριπτικά το μέγεθος της καταστροφής των μνημείων στη Γάζα. Βέβαια, ακόμη και το ίδιο το Ισραήλ δεν μπορεί να μην επιβεβαιώσει τις ζημιές στο Μεγάλο Τζαμί της Γάζας. Τον κύριο και μεγαλύτερο λατρευτικό κτίριο σε ολόκληρη τη Λωρίδα, που χτίστηκε μεταξύ 13ου και 14ου αιώνα, αν και αργότερα, λόγω πολέμων και σεισμών, ξαναχτίστηκε αρκετές φορές – ιδίως μετά τους βομβαρδισμούς του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου. Το τζαμί, γνωστό και ως Μεγάλο Τζαμί Ομάρι, καταστράφηκε σχεδόν ολοσχερώς ήδη από τον Οκτώβριο: οι εικόνες του κατεστραμμένου τζαμιού, που επαληθεύτηκαν από τον διεθνή Τύπο (ξεκινώντας από το BBC), δείχνουν ένα ερειπωμένο κτίριο, από το οποίο στέκει όρθιος μόνο ο μιναρές. Το υπουργείο Αρχαιοτήτων της Γάζας κατηγόρησε το Ισραήλ ότι το βομβάρδισε σκόπιμα, ενώ ο  ισραηλινός στρατός (IDF) όπως πάντα απάντησε, όπως αναφέρει η Haaretz, ότι το τζαμί χρησιμοποιήθηκε από τη Χαμάς ως βάση για τρομοκρατικές δραστηριότητες (ο ισραηλινός στρατός ισχυρίζεται ότι ανακάλυψε μια σήραγγα κάτω από το λατρευτικό κτίριο).

Αναμφισβήτητη είναι και η καταστροφή -που ως χριστιανικό κτίριο ξεσήκωσε κάποιες δειλές διαμαρτυρίες και στη Δύση -της εκκλησίας του Αγίου Πορφυρίου, του 120υ αιώνα. Η εκκλησία, που αν και ανακαινίστηκε εκτενώς τον 19ο αιώνα, είναι η παλαιότερη στη Γάζα και από τις παλαιότερες στην περιοχή. Το κτίσμα της, που  βρίσκεται στη γειτονιά του Ζαϊτούν στο ιστορικό κέντρο της Γάζας είχε ήδη υποστεί ζημιές από ισραηλινά πλήγματα το 2014 και τον περασμένο Οκτώβριο έγινε πάλι στόχος.

Με βάση τον κατάλογο που έχει καταρτίσει το  παλαιστινιακό τμήμα του ICOMOS,το Παλαιστινιακό τμήμα του ICOMOS, το Διεθνές Συμβούλιο Μνημείων και Τοποθεσιών άλλες οκτώ σημαντικές τοποθεσίες φαίνεται να έχουν υποστεί ζημιές. Μεταξύ τους το Παλαιό Δημαρχείο της Γάζας, που βρίσκεται στον κεντρικό δρόμο της πόλης, το οποίο λέγεται ότι έχει καταστράφηκε για περίπου το 50 %. Επίσης, οι κήποι του παλατιού Αλ Πασά και  το μουσείο της Γάζας από το οποίο το παλαιστινιακό υπουργείο Τουρισμού δημοσίευσε εικόνες του κατεστραμμένου παλατιού, μαζί με ένα σημείωμα που καταδικάζει την καταστροφή, θεωρώντας το «μέρος του κατοχικού σχεδίου που αποσκοπεί στη διαγραφή και την καταστροφή του Παλαιστινιακή εθνική κληρονομιά». Είναι το τέμενος Οτμάν μπιν Κασκάρ, στην παλιά πόλη της Γάζας, το οποίο σύμφωνα με πληροφορίες καταστράφηκε ολοσχερώς. Το τζαμί Ιμπν Οτμάν, που δεν είναι γνωστό τι ζημιές υπέστη. Η Καθολική Εκκλησία της Αγίας Οικογένειας, η οποία αναφέρθηκε ότι υπέστη ζημιές. Το τζαμί Αλ Σαγίντ Χάσεμ, το οποίο σύμφωνα με πληροφορίες καταστράφηκε από το ισραηλινό πυροβολικό. Η αγορά· την αγορά Αλ Ζαουΐγια, που επίσης καταστράφηκε ολοσχερώς σύμφωνα με το ICOMOS Palestine και η αγορά χρυσού, που λειτουργεί από τον 14ο αιώνα, έπειτα από βομβαρδισμό που σύμφωνα με πληροφορίες προκάλεσε μαζικές καταστροφές.

Και δεν είναι μόνον αυτά. Μια έκθεση της ισπανικής ΜΚΟ Ηeritage for Ρeace καταμετρά 104 κατεστραμμένες τοποθεσίες, αναφέροντας τα ονόματα για 25 από αυτές: μεταξύ αυτών που καταστράφηκαν ολοσχερώς ήταν η βυζαντινή εκκλησία της Τζαμπαλίγια του 5ου αιώνα (που το μόλις το 2022 είχε ανοίξει ξανά τις πύλες της στους επισκέπτες μετά τις εργασίες αποκατάστασής της),  το τέμενος Ομάρι στην ίδια περιοχή,  το αρχαίο λιμάνι της Γάζας, το τζαμί Σέιχ Σααμπάν, το τέμενος Αλ Ζαφάρ Ντμάρι, το Κέντρο Αρχαίων Χειρογράφων και Εγγράφων. Σύμφωνα με τη ΜΚΟ, όλες αυτές οι τοποθεσίες ήσαν αυτές καθαυτές οι στόχοι του βομβαρδισμού. Εξάλλου, το παλαιστινιακό υπουργείο Πολιτισμού με μία σειρά από αναρτήσεις στο Facebook είχε καταγγείλει την καταστροφή του «Λουτρού των Σαμαρειτών» (Hamam al-Sammara), του μοναδικού αρχαίου χαμάμ που εξακολουθούσε να λειτουργεί στη Γάζα, αλλά και του τεμένους των Μαρτύρων στο Χαν Γιούνις.

Αλλά δεν είναι μόνον τα πανάρχαια τούτα μνημεία, τοπόσημα της περιοχής και τεκμήρια για την πολιτισμική πανσπερμία που πλούτιζε την περιοχή, που καταστράφηκαν από τους Ισραηλινούς. Θύματα του ανηλεούς και αδιάκριτου βομβαρδισμού έπεσαν και υπέροχα Μπάουχαους κτίρια των δεκαετών ‘20 και ‘30, ενώ και οι σύγχρονες πολιτιστικές δομές κι εστίες του μοντέρνου πνεύματος. Αυτού που κρατά άσβεστον τον φανό του πολιτισμού και της ανεκτικότητας και με τη σειρά του μέσα στη Λωρίδα ανθίσταται στον θρησκευτικό φανατισμό της Χαμάς. Καταστράφηκε επίσης η γνωστή γκαλερί σύγχρονης τέχνης «The Meeting», που βρίσκεται στο κέντρο της Γάζας, περιγράφεται ως «μια πρωτοβουλία νέων καλλιτεχνών στη Γάζα για την ίδρυση μιας μόνιμης γκαλερί εικαστικών τεχνών, για εκπαίδευση, κατάρτιση και πολιτισμό». Ζημιές υπέστη το πολιτιστικό κέντρο Rashad al-Shawa, ένα από τα πιο σημαντικά σύγχρονα μνημεία της πόλης, που αρχικά σχεδιάστηκε για να είναι η έδρα του Παλαιστινιακού Κοινοβουλίου. Επίσης βομβαρδίσθηκε η  Κεντρική Βιβλιοθήκη και τα Αρχεία της Γάζας. Υπήρχαν επίσης πολλά μικρότερα θέατρα και πολιτιστικά κέντρα που σύμφωνα με πληροφορίες υπέστησαν σοβαρές ζημιές.

Πράξεις στοχευμένες, για τις οποίες όμως το Ισραήλ και οι διάφοροι εκπρόσωποί του, ακόμη και ειδικοί αρχαιολόγοι, στους οποίους προσφεύγει ο Τζιλάντ μέσα από τη Haaretz, σηκώνουν τους ώμους. Αναμασούν το επιχείρημα ότι η Χαμάς χρησιμοποιεί τα μνημεία ως καταφύγιο, επικαλούνται το δίκαιο του πολέμου (που απαγορεύει εξόν από τη στόχευση και τη χρήση των μνημείων), αλλά και την κοινή λογική του μάχεσθαι που δεν μπορεί να κάνει διακρίσεις την ώρα που τα όπλα έχουν τον λόγο. Οι επικεφαλής δεν έχουν χάρτες που να υποδεικνύουν πως ένα κτήριο είναι του 5ου αιώνα και δεν μπορούνε να διατάξουν τους στρατιώτες να σεβασθούν ένα παμπάλαιο τζαμί. Βέβαια, κάτι υποτονθορίζουν για την αρχή της αναλογικότητας: όταν δέχεσαι σφαίρες δεν εξακοντίζεις στο σημείο μία βόμβα μεγατόνων.

Άλλωστε και η ισραηλινή αρχαιολογία δεν είναι ολωσδιόλου αθώα. Πάντοτε είναι απαρέγκλιτα προσανατολισμένη στα γεωπολιτικά σχέδια του κράτους και της ιδεολογίας του. Αναζητώντας διαρκώς και αποκλειστικά τα ίχνη του βασιλείου του Δαυίδ, αλλά και για να δώσει ιστορικό περίβλημα στις διηγήσεις της Βίβλου και να θεμελιώσει την απαίτηση της μονοκρατορίας στην περιοχή, η αρχαιολογική σκαπάνη και η μέριμνα των συντηρητών, αγνοούν τις άλλες παραδόσεις και αφήνουν να σήπονται από τον χρόνο ή τεχνηέντως να καταστραφούν τα μνημεία τους. Η επιστήμη της αρχαιολογίας έχει τεθεί ψυχή τε και σώματι στο πολιτικό και προπαγανδιστικό σχέδιο των ακροδεξιών και θρησκόληπτων σιωνιστών που έχουν καταλάβει την διακυβέρνηση του Ισραήλ και δηλητηριάζουν την κοινωνία με τις μισαλλόδοξες ιδέες τους. Τα σχέδια για να χρησιμοποιηθεί ο τουρισμός, ώστε με πρόσχημα το αρχαιολογικό πάρκο «η πόλη του Δαυίδ» να νομιμοποιηθεί ο παράνομος εποικισμός στην Ιερουσαλήμ, τα οικιστικά σχέδια στο Τελ Αβίβ που θα περιλαμβάνουν και κατεχόμενες περιοχές, αποδεικνύουν το αποκρουστικό σχέδιο του Ισραήλ να εξαφανίσει πραγματικά από προσώπου γης κάθε άλλη εθνότητα και τα πολιτιστικά ίχνη της.

Άλλωστε, η στα λόγια μόνο ανεξαρτησία των ισραηλινών πανεπιστημίων και η ανεκτικότητά τους αποτελεί στόχο για μποϊκοτάζ τους στην Ιταλία και πολλές άλλες δυτικές χώρες, μεταξύ των ερευνητών και των φοιτητών. Όπως αναφέρει στο προοίμιο της έρευνάς της για την χαρτογράφηση των κατεστραμμένων μνημείων στη Γάζα μέσω των στοιχείων από τους δορυφόρους, η οργάνωση Architectural Forensics τονίζει πως η «στόχευση της πολιτιστικής κληρονομιάς δεν είναι μια άνευ σημασίας χειρονομία. Ο πολιτισμός αποτελεί ορατή έκφραση της ανθρώπινης ταυτότητας. Η στέρηση ενός λαού από την κουλτούρα του ισοδυναμεί με αφαίρεση αυτής καθαυτής της ουσίας του, που αποτελεί τη ραχοκοκαλιά του δικαιώματός του στην αυτοδιάθεση. Ειδικά σε ένα πλαίσιο σωρευτικών, αλληλένδετων και συστημικών παραβιάσεων των ανθρωπίνων δικαιωμάτων».