Η ύπαρξη δυσαρεστημένων πολιτών που είναι ταυτοχρόνως μορφωμένοι, τεχνικά καταρτισμένοι και κριτικά σκεπτόμενοι έχει ιστορικά υπάρξει σοβαρός κίνδυνος για οποιοδήποτε status quo (βλ. Μάης του ‘68). Οχι επειδή η δυσαρέσκεια του πιο μορφωμένου έχει μεγαλύτερη αξία από αυτή του λιγότερο. Απλώς η ύπαρξη του σερβιτόρου με διδακτορικό θέτει υπό αμφισβήτηση κάθε αφήγημα αξιοκρατίας και κοινωνικής κινητικότητας που διακινεί η εκάστοτε άρχουσα τάξη.
Κάθε κοινωνία όμως έχει ανάγκη από μια συνεχή ροή ανθρώπινου κεφαλαίου. Κατά πολλούς η ικανότητα μιας κοινωνικής οικονομίας να το πετύχει αυτό είναι καθοριστική για τη μακροπρόθεσμη άνθησή της. Πώς όμως μπορεί να επιτευχθεί η προσφορά ενός εκπαιδευτικού συστήματος το οποίο από τη μία παρέχει ευρεία μόρφωση, αλλά ταυτόχρονα μαθαίνει τους αποφοίτους του να μην αμφισβητούν τη θέση που τους αρμόζει προς ικανοποίηση του κάθε κ. Ντόμπι; Πολλούς τέτοιους μηχανισμούς έχει καταφέρει να εφεύρει ο δυτικός πολιτισμός τις τελευταίες δεκαετίες. Η εισαγωγή διδάκτρων από την κυβέρνηση Μπλερ στο Ηνωμένο Βασίλειο το 1998 αποτελεί μια ιστορική καμπή η οποία άνοιξε τους ασκούς του Αιόλου. Το αποτέλεσμα; Από τη μία οι έχοντες συνεχίζουν να απολαμβάνουν τη δυσανάλογη πρόσβασή τους στην Οξφόρδη, από την άλλη όμως οι μη έχοντες είτε παρατούν το όνειρο της πανεπιστημιακής εκπαίδευσης, είτε παίρνουν φοιτητικό δάνειο.
Κάθε μορφή χρέους ιστορικά, αλλά και όπως η χώρα μας έχει νιώσει στο πετσί της τα τελευταία χρόνια, φέρει μια σχέση δύναμης, εξουσίας και ελέγχου. Αυτός στον οποίο χρωστάς έχει τη δύναμη να σε ωθήσει να κάνεις πράγματα που υπό άλλες συνθήκες δεν θα έκανες. «Εργαζόμενοι με στεγαστικό δάνειο δεν απεργούν», όπως υποστήριζαν οι Αμερικανοί τη δεκαετία του 1930 όταν προωθούσαν το Αμερικανικό Ονειρο. Κοντολογίς ο υπερχρεωμένος απόφοιτος συχνά δεν έχει την πολυτέλεια αμφισβήτησης και κριτικής. Υπαρξιακή προτεραιότητά του είναι να βρει την όποια δουλειά πληρώνει καλά, συχνά θυσιάζοντας τα πάθη και τα όνειρά του, για να αποπληρώσει το χρέος του.
Στην άλλη άκρη του Ατλαντικού, στις ΗΠΑ, οι ανισότητες είναι ακόμη πιο κραυγαλέες. Τα δυσθεώρητα δίδακτρα έχουν οδηγήσει σε 44 εκατομμύρια Αμερικανούς να χρωστούν 1,7 τρισ. δολάρια για τις σπουδές τους. Ταυτόχρονα διαφόρων ειδών παραθυράκια απροκάλυπτα διαιωνίζουν τις ελίτ των ΗΠΑ και όχι μόνο (π.χ. ακόμη και τις ελίτ της Ελλάδας).
Στο Χάρβαρντ πριν από λίγα χρόνια προκάλεσε σοκ η είδηση πως μόλις οι μισοί των εισαχθέντων λευκών φοιτητών είχαν γίνει δεκτοί με αξιοκρατικά κριτήρια. Οι υπόλοιποι προέκυπταν από το μεγάλο σκάνδαλο που ονομάζεται «legacy», όπως και από προγράμματα ενίσχυσης μειονοτήτων και αθλητών. Αντιστοίχως στο Yale τα τελευταία χρόνια το 80% των προπτυχιακών φοιτητών αποφοιτούν με άριστα (A ή Α-).
Δηλαδή τα καλύτερα Πανεπιστήμια των ΗΠΑ, αλλά και του κόσμου, όχι μόνο δέχονται κατά κόρον τα παιδιά της ελίτ, αλλά συνήθως τους δίνουν και πτυχίο με άριστα.
Οι έρευνες οι οποίες αποδεικνύουν το πλήγμα στην κοινωνική κινητικότητα που έχει επιφέρει η εμπορευματοποίηση της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης είναι πολλές. Οι ΗΠΑ και το Η.Β. είναι από τα πιο ακραία παραδείγματα. Από την άλλη όμως η Ελλάδα, παρά τα δεινά που την έχουν ταλανίσει, φαίνεται να έχει αντισταθεί σε αυτή τη νεοφιλελεύθερη τάση. Οπως υποστηρίζει πληθώρα πρόσφατων ερευνών, όπως και το ιστορικό έργο του Κωνσταντίνου Τσουκαλά, η τριτοβάθμια εκπαίδευση στην Ελλάδα έχει ιστορικά υπάρξει εξόχως συμπεριληπτική και αναδιανεμητική.
Στο πλαίσιο της συνεργασίας μου με τον Τομά Πικετί όσο φοιτούσα στο Παρίσι και με τη βοήθεια του Νίκου Στραβελάκη, καθηγητή Οικονομικών στο ΕΚΠΑ, προσπαθήσαμε να διαλευκάνουμε τον ρόλο που έχει παίξει η εκπαίδευση, μεταξύ άλλων παραμέτρων, στην ιστορία των πολιτικών διαιρετικών τομών στην Ελλάδα. Τα αποτελέσματα της έρευνας καταδεικνύουν πως η Ελλάδα πράγματι έχει υπάρξει εξαίρεση στην πορεία των διαιρετικών τομών της με πολλούς τρόπους, αλλά πρωτίστως σε σχέση με τον ρόλο της εκπαίδευσης. Μαζί με την Ιαπωνία η Ελλάδα είναι η μόνη δυτική δημοκρατία που έχει αναλυθεί (μεταξύ 50+ χωρών), στην οποία οι πολύ μορφωμένοι πάντα, από τη μεταπολίτευση και μετά, ήταν ταγμένοι με την Αριστερά.
Αν βάλει κανείς στην παραπάνω εξίσωση το γεγονός ότι το φοιτητικό κίνημα έχει υπάρξει πρωτοστάτης των κοινωνικών κινημάτων, τότε η Ελλάδα πράγματι θα απογοήτευε τον κ. Ντόμπι. Φαίνεται πως, σε κάποιο βαθμό τουλάχιστον, το ελληνικό δημόσιο Πανεπιστήμιο έχει αποτύχει να διδάξει στα ελληνόπουλα τη «θέση που τους αρμόζει». Είναι ερώτημα κομβικό αν η εισαγωγή ιδιωτικών Πανεπιστημίων, ακολουθώντας χρόνια βίαιης μνημονιακής υποχρηματοδότησης του δημόσιου πανεπιστήμιου, προτίθεται να αλλάξει αυτή την ελληνική ιστορική ιδιαιτερότητα για την οποία πρέπει να είμαστε συλλογικά πολύ περήφανοι. Και αν το κάνει, τότε τα πολιτικά και εκλογικά κίνητρα για τη συντηρητική παράταξη θα είναι τουλάχιστον προφανή.
* Ερευνητής και μεταπτυχιακός φοιτητής στο New School for Social Research, ΗΠΑ. Τον Μάιο θα κυκλοφορήσει από τις εκδόσεις Τόπος η ελληνική μετάφραση του τόμου επιστημονικής επιμέλειάς του με τίτλο «Πολιτικές διαιρετικές τομές και κοινωνικές ανισότητες»
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου