Όσο πιο αποδοτικές είναι οι σύγχρονες τεχνολογίες, τόσο περισσότερο τείνουμε να τις χρησιμοποιούμε. Έτσι, αντί να μειώνονται οι ρύποι, αυξάνονται. Το ηλεκτρικό λεωφορείο του Κατάρ καταναλώνει λιγότερη ενέργεια ανά χιλιόμετρο. Ευκαιρία, λοιπόν, τώρα που είναι φθηνότερο, να διανύουμε περισσότερα χιλιόμετρα ημερησίως. Και κάποιοι άνθρωποι, όπως για παράδειγμα οι υπερπλούσιοι της γης, χρησιμοποιούν τις σύγχρονες τεχνολογίες ακόμη περισσότερο, με περιβαλλοντικά αποτυπώματα εκατομμύρια φορές μεγαλύτερα από αυτά του μέσου ανθρώπου. Επομένως, στο τέλος της ημέρας, οι εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα έχουν αυξηθεί.
Την εβδομάδα αυτή, ο ΟΗΕ προειδοποίησε ότι υπάρχει «μεγάλη πιθανότητα» το 2024 να είναι πιο θερμό από το 2023 ωθώντας τον πλανήτη «στο χείλος της καταστροφής». Επίσης, την εβδομάδα αυτή, δεν έχουμε ποδόσφαιρο σε επίπεδο συλλόγων λόγω των προκριματικών του EURO 2024. Το Κατάρ, που φιλοξένησε το τελευταίο Παγκόσμιο Κύπελλο, δέχθηκε την παγκόσμια κατακραυγή για τις περιβαλλοντικές και κοινωνικές αδικίες που έλαβαν (και ακόμη λαμβάνουν) χώρα στην περιοχή. Προς αποφυγή αντίστοιχων φαινομένων, η διοργανώτρια αρχή του EURO 2024, η UEFA, εξέδωσε μια στρατηγική βιωσιμότητας 36 σελίδων που περιγράφει τους περιβαλλοντικούς και κοινωνικούς στόχους που θέλει να επιτύχει στο πλαίσιο της νέας διοργάνωσης. Βασικός στόχος για την UEFA, όπως και για το Κατάρ το 2022, είναι η «κλιματική ουδετερότητα».
Τι σημαίνει «κλιματική ουδετερότητα»;
Η κλιματική ουδετερότητα αφορά τη μετάβαση σε έναν κόσμο με μηδενικές εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου. Για παράδειγμα, το Κατάρ είχε στόχο η διοργάνωση του Παγκοσμίου Κυπέλλου του 2022 και ό,τι αυτή περιλάμβανε (από την κατασκευή των γηπέδων μέχρι τις μετακινήσεις) να έχει μηδενικούς ρύπους. Μηδενικό οικολογικό αποτύπωμα. Το Παγκόσμιο Κύπελλο θα μεγάλωνε την οικονομία του Κατάρ χωρίς να επιβαρύνει το περιβάλλον. Αυτό, δηλαδή, που λέμε «πράσινη ανάπτυξη». Eίναι, λοιπόν, προφανές γιατί η «κλιματική ουδετερότητα» είναι σημαντική. Eίναι, όμως, εφικτή σε μια οικονομία που θέλει διαρκώς να μεγαλώνει; Σε μια οικονομία όπου οι κυβερνήσεις θέλουν το Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν (το γνωστό μας ΑΕΠ) κάθε χρόνο να αυξάνεται; Πώς θα τα κατάφερνε το Κατάρ;
Η συνηθισμένη απάντηση είναι: «Μέσω της υψηλής τεχνολογίας». Έξυπνα, ηλεκτρικά αυτοκίνητα και λεωφορεία, μεγάλες ανεμογεννήτριες στα βουνά και τεράστια φωτοβολταϊκά πάρκα στους κάμπους και στις ερήμους, ρομπότ στα εργοστάσια και στους δρόμους και όλα κάπως έτσι θα πρασινίσουν. Δείτε το πράσινο «θαύμα» της Κοπεγχάγης ή κάποιας άλλης πόλης της βόρειας Ευρώπης, θα πουν οι υπέρμαχοι της «πράσινης ανάπτυξης». Αυτό που δεν λένε, εσκεμμένα ή μη, είναι ότι τα απανταχού πράσινα «θαύματα» δεν υπολογίζουν τις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου που προκαλούν σε άλλα μέρη του κόσμου. Αν το έκαναν, θα διαπίστωναν ότι δεν είναι καθόλου πράσινα.
Η σκοτεινή πλευρά της υψηλής τεχνολογίας
Οι σύγχρονες τεχνολογίες σχετίζονται με τις παγκόσμιες ανισότητες πλούτου, αλλά και με την κλιματική κρίση. Για παράδειγμα, ένα ηλεκτρικό λεωφορείο, σαν κι αυτά που τριγυρνούσαν στο Κατάρ, έρχεται στους δρόμους ως έτοιμο προϊόν. Πληρώνει η κυβέρνηση του Κατάρ και το παραλαμβάνει. Ή το «έξυπνο» κινητό τηλέφωνό μας έρχεται σε εμάς έπειτα από μια –πολλές φορές διαδικτυακή– συναλλαγή. Πληρώνουμε και το έχουμε στην πόρτα μας. Αυτή η χρηματική συναλλαγή συγκαλύπτει τις διαδικασίες που λαμβάνουν χώρα για να κρατήσουμε στα χέρια μας το έξυπνο τηλέφωνό μας. Μας φαίνεται απλό: πληρώνουμε και παίρνουμε κάτι. Δεν είναι, όμως, έτσι. Η κατασκευή, η συντήρηση και η απόρριψη των σύγχρονων τεχνολογιών περιλαμβάνουν σημαντικά ποσά ενέργειας, τοξικά απόβλητα και εργασία υπό απάνθρωπες συνθήκες. Για παράδειγμα, δεν σκεφτόμαστε πως το κινητό τηλέφωνό μας σχεδιάστηκε στις ΗΠΑ, κατασκευάστηκε στην Κίνα, στο Πακιστάν ή στη Νότια Κορέα, με πρώτες ύλες από το Κονγκό, και μεταφέρθηκε από την Κίνα στην Ελλάδα μέσω δύο ή τριών άλλων χωρών. Ή δεν μας απασχολεί πού καταλήγει το κινητό τηλέφωνό μας όταν χαλάσει.
Στη θέση του κινητού τηλεφώνου βάλτε κάθε σύγχρονη τεχνολογία που χρησιμοποιεί το Κατάρ, η Δανία, εσείς και εγώ. Το πράσινο «θαύμα» της Κοπεγχάγης βασίζεται σε ρύπους και αρκετές φορές σε παιδική εργασία σε άλλα μέρη του κόσμου, συνήθως στην Αφρική και στη νοτιοανατολική Ασία. Συνεπώς, η Κοπεγχάγη δεν είναι μια κλιματικά ουδέτερη πόλη. Η βιωσιμότητά της βασίζεται στη μιζέρια ανθρώπων και στην καταστροφή τοπικών οικοσυστημάτων μακριά από την «πράσινη» Δανία. Η υποτιθέμενη κλιματική ουδετερότητα του Παγκοσμίου Κυπέλλου του Κατάρ επιτεύχθηκε εις βάρος οικοσυστημάτων σε άλλα σημεία του κόσμου. Στην εποχή της κλιματικής κρίσης, το τοπικό είναι παγκόσμιο και το παγκόσμιο τοπικό. Όλα είναι διασυνδεδεμένα. «Χτυπάς εσύ μα πονάω κι εγώ, οι δυο καρδιές μας σαν μία, μοιάζουμε να ‘μαστε εμείς σαν δυο συγκοινωνούντα δοχεία», που λέει και γνωστός βάρδος της νεοελληνικής μουσικής.
Επίσης, αυτοί που προκρίνουν τη σύγχρονη τεχνολογία ως την απόλυτη λύση για την κλιματική κρίση ξεχνούν και κάτι άλλο. Ότι όσο πιο αποδοτικές είναι οι σύγχρονες τεχνολογίες, τόσο περισσότερο τείνουμε να τις χρησιμοποιούμε. Έτσι, αντί να μειώνονται οι ρύποι, αυξάνονται. Το ηλεκτρικό λεωφορείο του Κατάρ καταναλώνει λιγότερη ενέργεια ανά χιλιόμετρο. Ευκαιρία, λοιπόν, τώρα που είναι φθηνότερο, να διανύουμε περισσότερα χιλιόμετρα ημερησίως. Και κάποιοι άνθρωποι, όπως για παράδειγμα οι υπερπλούσιοι της γης, χρησιμοποιούν τις σύγχρονες τεχνολογίες ακόμη περισσότερο, με περιβαλλοντικά αποτυπώματα εκατομμύρια φορές μεγαλύτερα από αυτά του μέσου ανθρώπου. Επομένως, στο τέλος της ημέρας, οι εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα έχουν αυξηθεί.
Πώς ξεπλένονται οι περιβαλλοντικές αμαρτίες;
Ένας άλλος συνηθισμένος τρόπος για την (υποτιθέμενη) εξασφάλιση της «κλιματικής ουδετερότητας» είναι η αντιστάθμιση εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα (carbon offsets). Για τη διοργάνωση του Παγκοσμίου Κυπέλλου στο Κατάρ, η αντιστάθμιση εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα ήταν βασικό εργαλείο. Τι σημαίνει αυτό; Ότι κάποιος μπορεί να αγοράσει το δικαίωμα στη ρύπανση. Ρυπαίνεις, για παράδειγμα, στο Κατάρ και λες: «Εντάξει, δεν πειράζει. Θα φυτέψω τόσα δέντρα αλλού ή θα φτιάξω ένα φωτοβολταϊκό πάρκο παραπέρα ώστε να αποζημιώσω για το κακό που έκανα». Ένα πράγμα σαν τα συγχωροχάρτια που έδινε ο πάπας για την άφεση αμαρτιών τον Μεσαίωνα. Αμάρτησες; Κανένα πρόβλημα. Με δέκα χρυσά βασιλικά κέρματα καθάρισες και ο άγιος Πέτρος σου στρώνει οικολογικό κόκκινο χαλάκι για τον Παράδεισο. Λειτουργούν αυτές οι αντισταθμίσεις; Μάλλον λειτουργούν τόσο όσο λειτουργούσαν και τα συγχωροχάρτια. Είναι πολύ δύσκολο να ελέγξουμε πού πάνε τα χρήματα που έδωσε, για παράδειγμα, το Κατάρ. Υπάρχουν πολλές περιπτώσεις όπου τα έργα για τις αντισταθμίσεις προκάλεσαν περισσότερα προβλήματα σε τοπικά οικοσυστήματα, κυρίως εκεί που ζουν ιθαγενείς πληθυσμοί (π.χ. Αφρική ή Αμαζόνιος).
Πώς ακριβώς μετράμε τον αντίκτυπο των έργων αντιστάθμισης; Αν κάποιος που θέλει να ξεπλύνει τις περιβαλλοντικές του αμαρτίες φτιάχνει κάπου στην Αφρική ένα φωτοβολταϊκό πάρκο, υπολογίζει το πραγματικό, παγκόσμιο περιβαλλοντικό αποτύπωμα της κατασκευής του πάρκου; Αν το κάνει, από πράσινο το έργο αντιστάθμισης θα αρχίσει να γκριζάρει. Μια μελέτη του 2016 βρήκε ότι το 85% των έργων αντιστάθμισης δεν μείωσαν τις εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα. Κι από τότε, δεν έχουν αλλάξει πολλά. Μία άλλη μελέτη του 2021 έδειξε ότι το 90% των έργων αντιστάθμισης που μελέτησε δεν έκαναν αυτά που είχαν υποσχεθεί. Για παράδειγμα, θα γινόταν ένα τεράστιο τέτοιο έργο δενδροφυτεύσεων στην Καμπότζη. Δορυφορικές εικόνες δείχνουν ότι μέσα σε μία δεκαετία οι μισές δενδροφυτεύσεις είχαν καταστραφεί, ενώ υπήρχε δέσμευση συντήρησής τους. Γράφει η Ναόμι Κλάιν, στο βιβλίο της This Changes Everything (2015), «[Με τις αντισταθμίσεις εκπομπών είναι σαν να κάνουμε] ένα βήμα μπροστά, ένα βήμα πίσω. Στην καλύτερη, μένουμε στάσιμοι».
Το πρόβλημα ήταν, είναι, και θα είναι πολιτικό
Το Παγκόσμιο Κύπελλο του Κατάρ ήταν «μια κλιματική Καταρ-στροφή», όπως σημειώνει ένα άρθρο στο Scientific American. Το «πράσινο» ξέπλυμα του Παγκοσμίου Κυπέλλου στο Κατάρ είναι επικίνδυνο, διότι «δίνει την εντύπωση ότι μπορούμε να χτίσουμε τεράστια σύγχρονα γήπεδα … και να φέρουμε αεροπορικώς ανθρώπους από όλο τον κόσμο να δουν ποδοσφαιρικούς αγώνες και αυτό κάπως συμβαδίζει με τους κλιματικούς στόχους», λέει ο Ζιλ Ντουφράν, ένας ερευνητής του Carbon Market Watch.
Το πρόβλημα, λοιπόν, δεν είναι τεχνικό. Είναι πολιτικό. Χρειάζεται μια πολιτική λύση, όχι τεχνολογική. Οι σύγχρονες τεχνολογίες σίγουρα μπορούν να βοηθήσουν. Δεν λέω να πάμε όλοι πίσω στις σπηλιές και να ζούμε με το φως των κεριών. Ωστόσο, το πολιτικό πλαίσιο είναι καθοριστικό: Ποιοι θα χάσουν κάποια από τα προνόμιά τους για το καλό των πολλών και του περιβάλλοντος; Πόσο θα ανεχόμαστε την ανθρώπινη μιζέρια που προκαλείται για τη μεγιστοποίηση των χρηματικών κερδών μερικών ολίγων υπερπλουσίων;
*Ο Βασίλης Κωστάκης είναι Καθηγητής Τεχνολογικής Διακυβέρνησης και Βιωσιμότητας στο Τεχνολογικό Πανεπιστήμιο του Τάλιν και ερευνητής στο Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ. Το βιβλίο του Αλλάζοντας τον κόσμο με μία μπάλα μόλις κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Διόπτρα.
***
-ΣΧΕΤΙΚΟ με την κλιματική αλλαγή και το ακόλουθο:
 |
| AP Photo |
Μέσος πολίτης και μέση θεωρία*Κλιματική αλλαγή: προσαρμογή ή αντιμετώπιση;
Τις τελευταίες μέρες, ο τρικαλινός Τύπος μάς πληροφόρησε ότι «τέθηκε σε διαβούλευση από το περιφερειακό συμβούλιο το περιφερειακό σχέδιο για την προσαρμογή της Θεσσαλίας στην κλιματική αλλαγή...». Ο όρος «Προσαρμογή» είναι ένας πολύ απροσάρμοστος και επικίνδυνος όρος. Ειδικότερα, έχει νόημα στις περιπτώσεις που είμαστε υποχρεωμένοι να αντιμετωπίσουμε στο μέλλον μια καινούργια κατάσταση, την οποία μπορούμε να περιγράψουμε πλήρως.
Στην περίπτωση της κλιματικής αλλαγής, δεν ξέρουμε ούτε για το 2024 ούτε για το 2025, 2026... ποια θα είναι η κλιματική πραγματικότητα.
● Πότε δηλαδή θα έχουμε πολλές βροχές (τον Ιούνιο ή τον Νοέμβριο);
● Πότε θα εμφανιστεί και τι ένταση θα έχει ο νέος κυκλώνας που θα μας επισκεφθεί;
● Πότε θα εμφανιστεί καύσωνας (Ιούνιο ή Αύγουστο) και πόσες μέρες θα διαρκέσει;
● Πόσο θα αυξηθεί η σχετική υγρασία του ατμοσφαιρικού αέρα;
● Πώς και πόσο θα επηρεασθούν τα οικοσυστήματα της Θεσσαλίας από τις παραπάνω αλλαγές;
Υπάρχουν πιθανότητες (που η επιστήμη δεν μπορεί να προβλέψει) να αυξηθούν οι πληθυσμοί κάποιων βακτηρίων ή μυκήτων που μπορούν να καταστρέψουν τις καλλιέργειες.
Επειδή, όμως, από πολλούς (επίσημα πρόσωπα και μη) δημόσια αμφισβητείται ακόμα και η ύπαρξη της κλιματικής αλλαγής, θα αναφέρω απλώς τη άποψη του κ. Ζερεφού. Ο Χρήστος Ζερεφός, καθηγητής της «Φυσικής της Ατμόσφαιρας», με τιμητική διάκριση από το πρόγραμμα περιβάλλοντος του ΟΗΕ, δήλωσε πρόσφατα στην τηλεόραση (ΕΡΤ 28/09/2023) τα εξής: «Ολοι οι κλιματολογικοί υπολογισμοί και όλα τα μοντέλα δείχνουν ότι η συχνότητα εμφάνισης αλλά και η ένταση των ακραίων καιρικών φαινομένων, με την πάροδο του χρόνου, θα αυξάνουν» και συνέχισε: «Μετά από 25 - 30 χρόνια, δυστυχώς, ό,τι και να κάνουμε, δεν θα υπάρχει δρόμος επιστροφής. Γι’ αυτό φωνάζουμε...». Η κλιματική αλλαγή είναι η διολίσθηση του συστήματος της γήινης ατμόσφαιρας από την τάξη στο τυρβώδες χάος.
Κατόπιν όλων αυτών, ο αγρότης της Θεσσαλίας έχει μικρές πιθανότητες να περάσει με επιτυχία όλους τους υφάλους που προανέφερα (καύσωνες, κυκλώνες, υγρασία κ.λπ.) και να μη χρεοκοπήσει. Το πρώτο θύμα, λοιπόν, της κλιματικής αλλαγής θα είναι ο αγρότης. Υπάρχει, όμως, λύση; Την απάντηση στην ερώτηση αυτή την έδωσε στην Παγκόσμια Κοινότητα το Διεθνές Συνέδριο, στο Ρίο της Βραζιλίας.
Η κλιματική αλλαγή, όπως γνωρίζουμε από το 1980, οφείλεται στην αύξηση της συγκέντρωσης των θερμοκηπικών αερίων στην ατμόσφαιρα (διοξείδιο του άνθρακα, μεθάνιο, υποξείδιο του αζώτου κ.λπ.). Συνήθως, αναφερόμαστε στο διοξείδιο του άνθρακα, γιατί συμμετέχει στο φαινόμενο πάνω από 60%. Οι εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα αυξήθηκαν, τα τελευταία χρόνια, λόγω της καύσης ορυκτών καυσίμων (πετρέλαιο, λιγνίτης, φυσικό αέριο κ.λπ.). Ο μόνος τρόπος για να φρενάρουμε την κλιματική αλλαγή είναι να μειώσουμε τις εκπομπές του διοξειδίου του άνθρακα. Το 1992, πραγματοποιήθηκε Διεθνές Συνέδριο στο Ρίο για την κλιματική αλλαγή. Ολοι συμφώνησαν στην ανάγκη μείωσης των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα.
Το πρόβλημα που αντιμετωπίζουμε σήμερα είναι η ανικανότητά μας να μειώσουμε τις καύσεις ορυκτών καυσίμων.
Η ρίζα του προβλήματος είναι το παραγωγικό και καταναλωτικό μας μοντέλο, από τη μια μεριά, και, από την άλλη, η κερδοφορία των μεγάλων επιχειρήσεων σε όλα τα επίπεδα, τουτέστιν από τη βιομηχανία πετρελαιοειδών και αυτοκινήτων έως και τη βιομηχανία όπλων και την ψηφιακή τεχνολογία. Η αλλαγή του παραγωγικού - καταναλωτικού μοντέλου προϋποθέτει κοινωνικό και πολιτικό κίνημα, που αυτή τη στιγμή δεν υφίσταται ενεργό. Αυτό που κυριαρχεί σήμερα είναι η μετατροπή της εικόνας από αφήγημα πλανητικής καταστροφής (που έπρεπε να προβάλλεται) σε διάσπαρτα επεισόδια - γεγονότα χωρίς ενότητα και δυνατότητα ερμηνείας του φαινομένου της κλιματικής αλλαγής από τον απλό πολίτη. Καταστρέφεται με αυτό τον τρόπο η εφικτότητα αντιμετώπισης του προβλήματος από τον πολίτη, την κοινωνία και την πολιτεία. Οσο για το αίτημα των τεχνικών έργων, βγαίνει από αυτή την προσέγγιση.
Ομως, η μέχρι τώρα εμπειρία μάς διαψεύδει. Ανεπτυγμένα τεχνολογικά κράτη απέτυχαν να αντιμετωπίσουν τα ακραία καιρικά φαινόμενα που οφείλονται στην κλιματική αλλαγή.
Μήπως ήλθε ο καιρός να καταλάβουμε, επιτέλους, ότι η τεχνολογία δεν έχει υπερφυσικές δυνάμεις; Δυστυχώς, κι εδώ θα δικαιωθεί ο καθηγητής Κοινωνιολογίας και Επικοινωνίας στο Πανεπιστήμιο Queen’s του Καναδά, Βίνσεντ Μόσκο, ο οποίος σε συνέντευξή του δήλωσε τα εξής: «Υπάρχουν πολλοί λόγοι για απαισιοδοξία στον κόσμο, καθώς, όπως φαίνεται, οι θρυλικοί “τέσσερις καβαλάρηδες της αποκάλυψης” σήμερα σαρώνουν τη Γη, για να οδηγήσουν τον κόσμο στην καταστροφή. Οι σημερινοί καβαλάρηδες περιλαμβάνουν την κλιματική αλλαγή, τις παγκόσμιες πανδημίες, τον πυρηνικό πόλεμο και την εμβάθυνση της κοινωνικής ανισότητας. Οι ψηφιακές τεχνολογίες εμπλέκονται σε όλα αυτά. Το μέλλον δεν φαίνεται λαμπρό».
Στόχος μας είναι να αποφύγουμε τον κλιματιζόμενο εφιάλτη που μας ετοιμάζουν.
* Μέση θεωρία είναι ένας όρος της Κοινωνιολογικής Σχολής της Φρανκφούρτης για τα πολιτικά δρώμενα.
* Φυσικός
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου