Τι (δεν) είπα στον Στέλιο για τα Νομικά Πρόσωπα Πανεπιστημιακής Εκπαίδευσης (ΝΠΠΕ) - Του Δημήτρη Π. Σακκούλη*

Dreamstime.com

Παρασκευή μεσημέρι. Οι περισσότεροι μαθητές έχουν αποχωρήσει, μένουν μόνο μερικές δεκάδες στα τμήματα του Ολοήμερου. Εγώ με τον Στέλιο, στο εργαστήριο Πληροφορικής, ετοιμάζουμε τη σύνδεση με το Socrates Academy, ένα σχολείο στη Β. Καρολίνα. Μέχρι να έρθουν οι άλλοι μαθητές ο Στέλιος βρήκε την ευκαιρία να με βομβαρδίσει με ερωτήσεις για το αμερικανικό εκπαιδευτικό σύστημα, την κολεγιακή εκπαίδευση και φυσικά για το θέμα των ημερών, την ίδρυση ιδιωτικών πανεπιστημίων στη χώρα.

«Τι πιστεύετε για τον νέο νόμο;» ρώτησε. «Δεν συμφωνώ», απάντησα και, καθώς το βλέμμα του μαρτυρούσε ότι η απάντησή μου δεν τον κάλυψε, συνέχισα: «Σκέψου αν εσύ θα μπορούσες να δαπανήσεις μερικές δεκάδες χιλιάδες ευρώ για να σπουδάσεις σε ένα πανεπιστήμιο, όπως αυτά». Με κοίταξε έκπληκτος και ετοιμάστηκε για νέο γύρο ερωτήσεων, αλλά η εμφάνιση των μαθητών στην αίθουσα τον εμπόδισε. Η τηλεδιάσκεψη ξεκινούσε…

Δεν τελειώσαμε την κουβέντα με τον Στέλιο. Δεν είχαμε χρόνο να μιλήσουμε και να ψηλαφίσουμε μια ιστορία που πάει πολύ πίσω στον χρόνο, στον 11ο και τον 12ο αιώνα, στο Παρίσι, στην Μπολόνια και στην Οξφόρδη. Να πάμε εκεί που ξεκίνησε ο θεσμός, ο οποίος έκτοτε συνομιλεί δυναμικά με τις ιστορικές συνθήκες, καθορίζεται από αυτές και τις καθορίζει. Να διαπιστώσουμε ότι οι κοινωνίες πάντα αναπτύσσουν τα πανεπιστήμια που χρειάζονται και ο πανεπιστημιακός θεσμός έχει την εξαιρετική ικανότητα να προσαρμόζεται, να μεταμορφώνεται και να εξελίσσεται σύμφωνα με το ιστορικό συγκείμενο. Μια πορεία εξέλιξης που εγκολπώνει στοιχεία ανάπτυξης και προόδου, αλλά και φθοράς ή καθυστέρησης. Σε αυτό το πλαίσιο, διαχρονικά, το πανεπιστήμιο υπηρετεί είτε την εκπαίδευση είτε την έρευνα είτε και τα δύο.

Τον 19ο αι. η επικράτηση του χουμπολτιανού ιδεοτύπου εισέφερε δύο καινοτόμα, όσο και σημαντικά, χαρακτηριστικά στον θεσμό: την εστίαση στην έρευνα μαζί με την ελευθερία διδασκόντων και διδασκομένων στην έρευνα και στη διδασκαλία. Το τελευταίο διευκόλυνε τους πανεπιστημιακούς στην απερίσπαστη και ανεμπόδιστη εργασία και παγίωσε την αλληλοϋποστήριξη διδασκαλίας και έρευνας. Η αλλοίωση του συγκεκριμένου ιδεοτύπου επήλθε με τη σταδιακή είσοδο και την εμπλοκή ισχυρών, συλλογικών ή ατομικών, οικονομικών παραγόντων στον πανεπιστημιακό χώρο, η οποία προκάλεσε τη χειραγώγηση του πανεπιστημίου από επιχειρηματικά συμφέροντα, την υποχώρηση του κοινωνικού ρόλου των πανεπιστημίων και τον περιορισμό της ακαδημαϊκής ελευθερίας.

Η μαζικοποίηση των πανεπιστημίων που διαπιστώνεται στο δεύτερο μισό του 20ού αι., η ανάπτυξη του φοιτητικού κινήματος και η συμπόρευσή του με άλλα κοινωνικά κινήματα διαμόρφωσαν προοπτικές εκδημοκρατισμού της πανεπιστημιακής εκπαίδευσης. Ο σταδιακός ριζοσπαστισμός, όμως, διακόπηκε βίαια, κυρίως μέσα από τον έλεγχο της χρηματοδότησης και την καθιέρωση ή την αύξηση των διδάκτρων.

Κάπως έτσι φτάσαμε στην τρίτη μεταστοιχείωση του πανεπιστημίου ως επιχειρηματικού κέντρου. Στο σύγχρονο ιδεότυπο του «επιχειρησιακού πανεπιστημίου» η γνώση γίνεται πηγή πλούτου που αντικαθιστά τους φυσικούς πόρους. Το πανεπιστήμιο μεταλλάσσεται σε επιχείρηση παραγωγής γνώσης και οι πανεπιστημιακοί μετατρέπονται σε επιχειρηματίες της επιστήμης, υιοθετώντας εργαλειακή λογική και εισάγοντας επιχειρηματικές πρακτικές στην άσκηση των καθηκόντων τους.

Η πανεπιστημιακή εκπαίδευση στην Ελλάδα, για ιστορικούς, κοινωνικούς, πολιτικούς και ιδεολογικούς λόγους, εμφανίζει σημαντική χρονική υστέρηση στην ανάπτυξή της. Παρουσιάζει «ισχυρές παρεκκλίσεις», όπως χαρακτηριστικά αναφέρει ο Κ. Τσουκαλάς. Οι διαδοχικές μεταρρυθμιστικές πρωτοβουλίες των τελευταίων δεκαετιών ουσιαστικά αποτελούν συστημικές διορθωτικές παρεμβάσεις συμμόρφωσης και συμπόρευσης με το διεθνές πεδίο. Είναι η ελληνική εκδοχή της σύγχρονης μεταμόρφωσης του πανεπιστημιακού θεσμού για την επικράτηση του επιχειρησιακού πανεπιστημίου.

Ο πρόσφατα ψηφισμένος νόμος, που κατά παρέκκλιση της συνταγματικής πρόνοιας εισάγει τα μη κρατικά πανεπιστήμια στη χώρα, μπορεί να ενταχθεί, εν μέρει, σε αυτό το ερμηνευτικό πλαίσιο. Κυρίως όμως είναι αποτέλεσμα της νεοαποικιακής ανασύστασης των οικονομικών και κοινωνικών δομών της χώρας, στην a la greca νεοφιλελεύθερη επέλαση. Διαμορφώνεται ένα παράλληλο πανεπιστημιακό δίκτυο το οποίο ουσιαστικά θα εμπορεύεται τίτλους σπουδών (διδασκαλία χωρίς έρευνα;) και θα έχει συγκεκριμένο πελατολόγιο. Στο όνομα του εκσυγχρονισμού το πανεπιστήμιο, το ιδιωτικό αλλά και το υποχρηματοδοτούμενο δημόσιο, στο πλαίσιο του ανταγωνισμού που θα αναπτυχθεί, θα μετασχηματιστεί σε επιχειρηματικό κέντρο-εστία αναπαραγωγής προνομίων και εξουσίας της εκάστοτε οικονομικής και πνευματικής ελίτ.

…Το τελευταίο κουδούνι χτύπησε. Κλείνω τον υπολογιστή αλλά στην οθόνη μένει καρφωμένο το χαμόγελο του Στέλιου. Του Στέλιου που ονειρεύεται, που θέλει να πετάξει… Κοιτάζω ξανά… Μια παλιά μελωδία θολώνει το χαμόγελο:

«Τρεις αδελφές κι εσύ τ’ αγρίμι το μεσαίο
που έτρεχε πάντα κάθε δειλινό στα δάση
“τι θα το κάνουμε αυτό που δε διαβάζει”
και στο μυαλό σου έχει στοιχειώσει αυτή η φράση,
“η Βίκυ δε θα σπουδάσει”».

*Εκπαιδευτικός

ΠΗΓΗ