Σήμερα πραγματοποιείται μια μετάβαση από τον βιομηχανικό καπιταλισμό, το σφυρί και το γράσο, σε έναν τεχνοκόσμο αλγορίθμων, ρομπότ, λογισμικών πακέτων, ψηφιακών δικτύων και γονιδιακού υποστρώματος της ζωής. Η μετάβαση από τη μαζική παραγωγή τυποποιημένων προϊόντων στην οικονομία της γνώσης και στην κοινωνία των δικτύων, από τη γραμμή συναρμολόγησης στα αυτοματοποιημένα παραγωγικά συμπλέγματα, στηρίζεται σε μία βασική αρχή.
Οσο μια εργασία είναι απλή και ανειδίκευτη, τόσο περισσότερο υπόκειται στη διαδικασία υποκατάστασης από το κεφάλαιο. Το γεγονός αυτό, σε συνδυασμό με το ότι η σημαντικότερη μορφή πάγιου κεφαλαίου είναι η αποθηκευμένη γνώση, είτε ως τμήμα των ευφυών μηχανών είτε ως λογισμικό, οδηγεί στο να παράγονται μεγαλύτερες ποσότητες προϊόντων με μικρότερες ποσότητες εργασίας και κεφαλαίου και σε λιγότερο χρόνο.
Υπάρχει βέβαια το γνωστό μακροοικονομικό επιχείρημα ότι κάθε κύκλος τεχνολογικής αναδιάρθρωσης κλείνει με τη δημιουργία περισσότερων θέσεων εργασίας από αυτές που καταργεί. Το επιχείρημα αυτό δεν έχει επιβεβαιωθεί σήμερα, και ένας από τους βασικούς λόγους είναι ότι οι τεχνολογίες της πληροφορίας διαφοροποιούνται ριζικά από τη βιομηχανική τεχνολογία στο ότι δεν υποκαθιστούν μόνο την απλή και επαναληπτική εργασία μειώνοντας τη ζήτηση για δουλειές ρουτίνας και ανειδίκευτες θέσεις, αλλά υποκαθιστούν και εργασίες που εμπεριέχουν γνωστικές και διανοητικές λειτουργίες.
Το αποτέλεσμα είναι ένας κόσμος της εργασίας τον οποίο οι κυρίαρχες ελίτ και η φιλελεύθερη διαχείριση οδηγούν σε μια διχοτόμηση. Στον έναν πόλο της εργασιακής ταυτότητας βρίσκεται ένα συνεχώς συρρικνούμενο μόνιμο εργατικό δυναμικό υψηλής ειδίκευσης με καλές αμοιβές και στον άλλο οι άνεργοι και ένα τεράστιο δυναμικό ευέλικτων, μερικά και με επισφάλεια απασχολούμενων, με χαμηλές αμοιβές και δεξιότητες.
Ποια μπορεί να είναι η απάντηση για να αποτραπεί ο μόνιμος δυϊσμός της κοινωνίας; Η καθιέρωση ενός βασικού εισοδήματος ανεξάρτητα από τον χρόνο εργασίας, λιγότερη δουλειά, δουλειά για όλους. Η μείωση δηλαδή της ποσότητας της εργασίας που η κοινωνία έχει ανάγκη, η αποδέσμευση της κοινωνικά αναγκαίας διάρκειας της εργασίας από το εισόδημα και όχι από την ίδια την εργασία.
Αυτό σημαίνει άρνηση της εγγύησης ενός εισοδήματος ως βοήθημα -η ελεημοσύνη των σημερινών επιδομάτων και των κατ’ επίφαση εγγυημένων εισοδημάτων, που δίνονται για να μην καταρρεύσει η ζήτηση και να συντηρηθεί τεχνητά η κατανάλωση- και άμεση σύνδεση του δικαιώματος στο εισόδημα με το δικαίωμα στη δουλειά μέσω μιας ριζικής μείωσης των ωρών εργασίας. Δεν πρόκειται για αποσύνδεση της σχέσης εργασίας και εισοδήματος, αλλά αυτής ανάμεσα στη διάρκεια της εργασίας και στο εισόδημα. Οταν η εργασία που απαιτείται για την παραγωγή του κοινωνικού πλούτου λόγω της αυτοματοποίησης συνεχώς μειώνεται, για να αποτραπεί ο δυϊσμός της κοινωνίας και να κατανεμηθεί η εργασία σε ολόκληρη την κοινωνία χωρίς μείωση του εισοδήματος, το εισόδημα πρέπει να σταματήσει να εξαρτάται από την ποσότητα της εργασίας που προσφέρεται, από τον χρόνο εργασίας.
Μία θέση εργασίας να κατανεμηθεί σε δύο εργαζόμενους, οι 40 ώρες την εβδομάδα να γίνουν 20, 4 ώρες ανά ημέρα. Αφού παράγονται περισσότερα προϊόντα σε λιγότερο χρόνο και ώρες εργασίας γιατί οι άνθρωποι να δουλεύουν οχτάωρο; Γιατί να μην πληρώνονται για τις ώρες που απελευθερώθηκαν, να δουλεύουν δηλαδή τα δύο τρίτα του χρόνου ή τον μισό χρόνο, χωρίς να μειωθούν οι αμοιβές; Γιατί δηλαδή η ημιαπασχόληση κατά μία έννοια να μην είναι η κανονική απασχόληση; Αν όμως οι άνθρωποι εργάζονται τον μισό χρόνο από όσο εργάζονται σήμερα δεν θα έπρεπε να κερδίζουν τα μισά χρήματα κι αν όχι, με τι θα τους πληρώνουμε για τον χρόνο που δεν εργάζονται; Ενα μέρος του εισοδήματος θα προέρχεται από τον μισθό και το υπόλοιπο θα είναι ένα κοινωνικά εγγυημένο εισόδημα που θα δίνεται από την Πολιτεία και θα χρηματοδοτείται από τη φορολόγηση της κληρονομιάς, των εισοδημάτων πάνω από ένα όριο, από μια εισφορά στα προϊόντα, τη φορολόγηση των ρομπότ ή της μόλυνσης του περιβάλλοντος.
Στον αντίποδα της παραπάνω προοπτικής είναι η καθιέρωση ενός ελάχιστου βασικού εισοδήματος για όλους χωρίς υποχρεώσεις, χωρίς δηλαδή την υποχρέωση εργασίας, πρόταση που έχει διατυπωθεί από τις πιο προχωρημένες ελίτ του σύγχρονου κεφαλαίου, τους ιδιοκτήτες του Facebook, της Amazon και της Tesla που ενδιαφέρονται για να δημιουργήσουν καταναλωτές για τα ψηφιακά προϊόντα τους. Η πρόταση αυτή είναι ο θρίαμβος της εμπορευματικής κοινωνίας, η ολοκληρωτική αποικιοποίηση του ανθρώπινου μυαλού από τα εμπορεύματα. Διότι για πρώτη φορά στην ανθρώπινη Ιστορία οι καταναλωτές θα κατασκευαστούν, δεν θα αγοράζουν οι άνθρωποι με το εισόδημα από την εργασία τους τα εμπορεύματα, αλλά τα εμπορεύματα θα αγοράζουν τους ανθρώπους για να τα καταναλώσουν στη συνέχεια.
* καθηγητής Πολιτικής Οικονομίας στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων
ΠΗΓΗ
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου