Του Γιάννη Βολιάτη
Με μια γρήγορη αναζήτηση σε εναλλακτικά αμερικανικά ειδησεογραφικά σάιτ, μπορεί κανείς να πέσει επάνω στην εξής είδηση: Η εταιρία Starbucks θα αυξήσει τους μισθούς στους εργαζομένους της. Εκτός από όσους δουλεύουν σε παραρτήματα της αλυσίδας που έχουν δημιουργήσει σωματεία και σε αυτά που αναμένεται να ψηφίσουν υπέρ της δημιουργίας ενός στο άμεσο μέλλον! Η κίνηση αυτή, που φαινομενικά αντιτάσσεται στο ίδιο το νόημα της δημιουργίας ενός σωματείου, δεν πρέπει να μας εκπλήσσει. Το κεφάλαιο στις ΗΠΑ έχει τρομάξει για τα καλά από την ολοένα και αυξανόμενη τάση για συνδικαλιστική οργάνωση των εργαζομένων, ιδίως σε τομείς όπως η εστίαση και οι αποθήκες του λιανεμπορίου και θα κάνει τα πάντα για να την κακολογήσει και να την σταματήσει. Μπορεί ακόμη και να παραχωρήσει από μόνο του, προκαταβολικά, κάποιο κομμάτι των αιτημάτων που θα είχε ένα δυνητικό σωματείο.
Στην αλυσίδα Starbucks ιδιαίτερα, τα πράγματα είναι πολύ κρίσιμα για την εργοδοσία: Πάνω από 50 υποκαταστήματα έχουν ψηφίσει την δημιουργία σωματείου, μέσω της καμπάνιας Starbucks Workers United, η οποία έχει δημιουργήσει ένα νικηφόρο σερί στις ψηφοφορίες των εργαζομένων σε κάθε παράρτημα, το οποίο ξεπερνά το 80-85% των καταστημάτων στα οποία έχει οργανωθεί η σχετική ψηφοφορία. Για όποιον δεν είναι εξοικειωμένος με το πως δημιουργούνται τα σωματεία στις ΗΠΑ, η διαδικασία είναι λίγο πολύ η εξής: Αρχικά χρειάζεται το 30% των εργαζομένων σε έναν εργασιακό χώρο, ένα μαγαζί, ένα υποκατάστημα αλυσίδας, να υπογράψει μια αίτηση για την δημιουργία σωματείου. Στη συνέχεια, αφού ελεγχθεί η εγκυρότητα αυτών των αιτήσεων, οργανώνεται μια ψηφοφορία στο εσωτερικού κάθε εργασιακού χώρου και αρκεί η απλή πλειοψηφία των εργαζομένων να συμφωνήσει, ώστε να δημιουργηθεί το σωματείο που να λάβει το χρίσμα της συλλογικής διεκδίκησης των συμφερόντων των εργαζομένων στον συγκεκριμένο χώρο.
Το γεγονός ότι οι Workers United των Starbucks έχουν κατορθώσει να συνδικαλίσουν χιλιάδες εργαζόμενους σε δεκάδες υποκαταστήματα, μέσα στο διάστημα του ενός μόλις χρόνου που κρατάει η καμπάνια τoυς, αποκτώντας μάλιστα την απόλυτη πλειοψηφία στα περισσότερα από αυτά τα υποκαταστήματα και ενώ ετοιμάζουν δεκάδες νέες ψηφοφορίες, είναι κάτι το διόλου απλό. Τα αφεντικά έχουν πολλούς τρόπους να αντιτάσσονται στην συνδικαλιστική οργάνωση, τόσο λεκτικά -με απειλές για απολύσεις κλπ- όσο και έμπρακτα, οργανώνοντας εργοδοτικές “διαλέξεις” με θέμα τους “κινδύνους του συνδικαλισμού” ή διενεργώντας διαδικτυακές καμπάνιες ανάμεσα τους εργαζόμενους και διακινώντας αντι-συνδικαλιστικό υλικό.
Ο δισεκατομμυριούχος CEO των Starbucks, Howard Schulz, είναι στην κεφαλή μιας τέτοιας παν-αμερικανικής αντισυνδικαλιστικής καμπάνιας. Αν και η εταιρία του έχει λάβει εκατομμύρια σε ενισχύσεις από το αμερικανικό κράτος, ο ίδιος επέμενε μέχρι προσφάτως πως τα εργατικά έξοδα των Starbucks είναι ήδη υψηλά και πως μια περαιτέρω αύξησή τους μπορεί να έχει αρνητικό αντίκτυπο στην βιωσιμότητα της αλυσίδας. Βλέποντας όμως τις κινήσεις του να έχουν ακριβώς το αντίθετο αποτέλεσμα από αυτό που επιθυμεί, δε διστάζει πλέον να παραδεχτεί πως η στρατηγική της εταιρίας ενάντια στις συνδικαλιστικές απόπειρες των εργαζομένων μπορεί να έχει -όντως- αρνητικό αντίκτυπο στο πως αντιλαμβάνονται οι καταναλωτές τα Starbucks σαν εταιρία, καθώς τα τελευταία πάντα αυτο-προβάλλονταν ως “εναλλακτικά”, “προοδευτικά” και “φιλελεύθερα”. Κινήσεις λοιπόν όπως αυτή που αναφέρθηκε στην αρχή του άρθρου, μπορεί να εκληφθούν ως μια προσπάθεια να συνεχίσει η εταιρία την σταυροφορία της ενάντια στα εργατικά δικαιώματα, θολώνοντας όμως τα νερά σε σχέση με την ανάγκη για την συνδικαλιστική οργάνωση των εργαζομένων.
Μια νεαρή και μορφωμένη εργατική τάξη που τρομάζει
Με αφορμή την μεγάλη, εμβληματική συνδικαλιστική νίκη των εργαζομένων στο παράρτημα της Αmazon στο Staten Island, είχαμε μιλήσει για την δυναμική της νεαρής, μορφωμένης εργατικής τάξης που ξεπηδάει στις ΗΠΑ τα τελευταία χρόνια. Μια εργατική τάξη που αποτελείται σε μεγάλο βαθμό από νεαρούς εργάτες που έχουν στην πλάτη τους την πρόσφατη πείρα διάφορων κοινωνικών συγκρούσεων όπως το Black Lives Matter -ή το Occupy παλαιότερα- οι οποίοι συνήθως έχουν και ένα μειονοτικό προφίλ και ενσωματώνουν πολλαπλές καταπιέσεις.
Δίπλα και παράλληλα σε αυτούς -και πολλές φορές ως κομμάτι τους- βλέπουμε το πως διαμορφώνεται η υπόλοιπη νεαρή (σε βιολογική ηλικία) εργατική τάξη των ΗΠΑ σήμερα. Το αρχέτυπο σε σχέση με το τι σημαίνει “προλετάριος” τείνει να αλλάξει άρδην και στην άλλη μεριά του Ατλαντικού. Η ολοένα και αυξανόμενη κοινωνική ώθηση των νέων προς την μεταδευτεροβάθμια και τριτοβάθμια εκπαίδευση, η ανάγκη του συστήματος για εξειδίκευση στην εργασία αλλά και το φάντασμα της ανεργίας έχει δημιουργήσει και στις ΗΠΑ, όπως και σε άλλα μέρη του πλανήτη, μια νεαρή, μορφωμένη εργατική τάξη επιπέδου πανεπιστημιακής εκπαίδευσης: Νέοι και νέες με διπλώματα και πτυχία που δυο-τρεις δεκαετίες πριν θα τους κατέτασσαν στο μεσοαστικό υπόστρωμα των manager και των supervisors, απασχολούνται πλέον σε θέσεις που η φύση της εργασίας και οι απολαβές τους τις κατατάσσουν σαφώς στην εργατική τάξη. Ή, για να το θέσουμε αλλιώς, με τα δεδομένα της ελληνική πραγματικότητας, βλέπουμε, από την μια, την υποτίμηση των πτυχίων εξειδικευμένων επαγγελματικών κλάδων σε θέσεις που, μπορεί να απαιτούν την συγκεκριμένη εξειδίκευση, δεν αποφέρουν όμως τις αντίστοιχες απολαβές, ενώ από την άλλη, έχουμε πτυχιούχους πανεπιστημίων να δουλεύουν σε αντικείμενα παντελώς άσχετα με τις σπουδές τους, δηλαδή σαν barista στα Starbucks, αποθηκάριοι στην Amazon, σερβιτόρες και διδακτικό προσωπικό πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης.
Ας δούμε κάποια χαρακτηριστικά νούμερα, μέσω ενός πολύ διαφωτιστικού άρθρου από το αμερικανικό αριστερό περιοδικό Jacobin: Το 1960 στις ΗΠΑ κάτι λιγότερο από το 8% του πληθυσμού (γενικά, όχι μόνο της εργατικής τάξης) ήταν κάτοχος κάποιου πανεπιστημιακού πτυχίου, ενώ μετά βίας το 40% είχε ολοκληρώσει την δευτεροβάθμια εκπαίδευση. Έξι και πλέον δεκαετίες μετά, το 38% του πληθυσμού έχει πανεπιστημιακού επιπέδου μόρφωση (και αν μετρήσουμε την μετα-δευτεροβάθμια, φτάνουμε στο 60%), ενώ η δευτεροβάθμια εκπαίδευση καλύπτει σχεδόν το σύνολο του πληθυσμού. Μπαίνοντας ακόμη βαθύτερα, στο κομμάτι της νεαρής εργατικής τάξης που μας αφορά, θα δούμε ότι εκεί τα επίπεδα μόρφωσης και πανεπιστημιακής εκπαίδευσης εκτοξεύονται: Στις ηλικίες 25-44 ετών, πάνω από το 40% των πολιτών διαθέτουν πτυχίο πανεπιστημίου -τουλάχιστον- ενώ ένα επιπρόσθετο 25% έχει λάβει κάποιου είδους μετα-δευτεροβάθμια εκπαίδευση.
Μπορεί όλα τα παραπάνω να μην αποτυπώνουν αποκλειστικά και μόνο μια “πρόοδο” και μια ευημερία της αμερικανικής κοινωνίας τα τελευταία 60 χρόνια, αλλά κυρίως μια εσωτερική ανάγκη του ίδιου του καπιταλιστικού συστήματος για εξειδίκευση, καθώς έμπαινε σε μια νέα φάση παραγωγής, ωστόσο, όπως πολύ καλά ξέρουμε, κάθε κοινωνικό σύστημα γεννά και τους ίδιους τους νεκροθάφτες του, ενώ οι αντιθέσεις και οι κρίσεις που είναι σύμφυτες με τον χαρακτήρα του, παράγουν και τις συνθήκες που γεννούν τις αντιστάσεις σε αυτό το ίδιο το σύστημα. Όλοι αυτοί οι νεαροί μορφωμένοι εργαζόμενοι, λοιπόν, έχοντας έρθει από πολύ νωρίς αντιμέτωποι με την ματαίωση των ονείρων τους για κοινωνική ανέλιξη και κουβαλώντας οι περισσότεροι στην πλάτη τους ένα δυσβάσταχτο χρέος από τα φοιτητικά δάνεια που αναγκάζονται να πάρουν προκειμένου να σπουδάσουν, αποκτούν ταχύτατα ταξική συνείδηση. Ταυτόχρονα, η μόρφωσή τους τους βοηθά ώστε αντιλαμβάνονται ταχύτερα το πως λειτουργεί ο κόσμος τριγύρω τους με οικονομικούς και κοινωνικούς όρους και αυτό τους οδηγεί συχνά στην ριζοσπαστικοποίηση -και ως αποτέλεσμα στον συνδικαλισμό και τις διεκδικήσεις. Είναι η millenial εργατική τάξη που βγαίνει στο προσκήνιο, σε αυτό που οι New York Times πολύ εύγλωττα περιέγραψαν ως “Η Εξέγερση της Εργατικής Τάξης με Πανεπιστημιακή Εκπαίδευση”.
Φυσικά, κανείς δεν μπορεί να υποτιμήσει την δυναμική και την σημασία των λεγόμενων “εργαζομένων του μπλε κολάρου” δηλαδή των χειρονακτών εργατών, οι οποίοι μάλιστα απασχολούνται σε πολύ σημαντικούς για τον καπιταλισμό τομείς της οικονομίας -όπως η βιομηχανία, οι μεταφορές, η μεταποίηση. Είναι ιστορικοί οι αγώνες της βιομηχανικής εργατικής τάξης των ΗΠΑ και η σημασία τους στην παγκόσμια εργατική ιστορία, αφού, εκτός των άλλων, έλαβαν χώρα μέσα στην ίδια καρδιά του καπιταλιστικού τέρατος. Και μάλιστα σε αυτούς τους αγώνες είναι που η αμερικανική εργατική τάξη ήρθε σε επαφή για πρώτη φορά με ριζοσπαστικά προτάγματα, όπως αυτά του αναρχισμού, του σοσιαλισμού και του επαναστατικού συνδικαλισμού. Είναι όμως η σύμπλευση της παραδοσιακής αυτής εργατικής τάξης της “παλιάς φουρνιάς”, με την νεαρή, μορφωμένη εργατική τάξη, που φαίνεται να κάνει την διαφορά τα τελευταία χρόνια σε αυτό το πρωτόγνωρο κύμα συνδικαλιστικής οργάνωσης. Το οποίο μάλιστα φέρει σε μεγάλο βαθμό οριζόντια χαρακτηριστικά αυτο-οργάνωσης, σε αντίθεση με τον παραδοσιακό συνδικαλισμό των “οργανωτών” που αποστέλλονταν από-τα-πάνω, από τα μεγάλα, κάθετα συνδικάτα σε εργασιακούς χώρους.
Ένας ακόμη ρόλος που η νεαρή, μορφωμένη εργατική τάξη έχει να επιτελέσει
Πολλοί στην αμερικανική αριστερά και στα πιο παραδοσιακά εργατικά κινήματα φοβούνται το “χάσμα γενναίων” και την διαφορά κουλτούρας ανάμεσα σε αυτή την νεαρή, μορφωμένη εργατική τάξη με πανεπιστημιακή εκπαίδευση και των εργαζομένων του “μπλε κολάρου”. Παρατηρείται συχνά ότι οι πρώτοι είναι ανοιχτοί και σε πιο ευρείας φύσεως ριζοσπαστικές ιδέες σε άλλους τομείς, πέραν της εργασίας, όπως τα κοινωνικά δικαιώματα των μειονοτήτων παντός είδους, των γυναικών κλπ. Αυτό έχει πολύ στενόμυαλα χαρακτηριστεί ως “πρόβλημα” από τους παλαιο-κομμουνιστές και τους παραδοσιακούς συνδικαλιστές των ΗΠΑ, ενώ αντίθετα θα έπρεπε να το αντιλαμβάνονται ως κέρδος. Πράγματι, μια γενιά εργαζομένων που, παράλληλα με την αφοσίωσή της στους εργατικούς αγώνες, καταφέρνει να αποβάλει από το εσωτερικό της και τις υπόλοιπες, παντός είδους (έμφυλες, φυλετικές κλπ) προκαταλήψεις, μόνο καλό μπορεί να κάνει στην εργατική τάξη των ΗΠΑ -αλλά και παγκοσμίως- ως σύνολο.
Μπορεί η αρχική τριβή μεταξύ αυτών που οι ακροδεξιοί και συντηρητικοί κύκλοι των ΗΠΑ ονομάζουν “woke” και “snowflakes” (δηλαδή όσοι, προερχόμενοι συνήθως από την μορφωμένη νέα γενιά, μάχονται και για τα κοινωνικά και ατομικά δικαιώματα, προτάσσουν το “politically correct” στο λόγο και στην δράση τους κλπ) με τους πιο “παραδοσιακούς” εργάτες να είναι δύσκολη. Ωστόσο, θα πρέπει να λάβουμε υπόψιν το γεγονός πως οι προκαταλήψεις αυτές με τις οποίες μπορεί να είναι εμποτισμένο κομμάτι της εργατικής τάξης, δεν είναι τίποτα άλλο παρά τεχνητές διαιρέσεις μέσα στην ίδια την τάξη, που προέρχονται και ενθαρρύνονται από τα αφεντικά, ώστε να αποφευχθεί η ενότητα στην βάση. Είναι πολύ συνηθισμένο διαχρονικά μέσα στην ιστορία της ταξικής πάλης, η άρχουσα τάξη να αποπειράται να επιβάλει και να διαχέει τις χειρότερες εκφάνσεις της δικής της ιδεολογίας (ατομισμός, εθνικισμός, σεξισμός) στους εκμεταλλευόμενους, ώστε αυτοί να φαγώνονται μεταξύ τους, αντί να “φάνε” τα αφεντικά τους.
Μακροπρόθεσμα, λοιπόν, είναι άκρως επιθυμητή η τριβή μέσα από αγώνες, από δομές αλληλεγγύης και διεκδικήσεις, ανάμεσα σε αυτή την πιο “ανοιχτόμυαλη”, μορφωμένη, νεαρή εργατική τάξη και την “παραδοσιακή”. Η δόμηση αμοιβαίων σχέσεων σεβασμού στην “μία και στην άλλη μεριά”. Ενότητα στην βάση, από κοινού δράση με αρχική αφετηρία το κοινό ταξικό συμφέρον. Αυτά τα στοιχεία μπορεί να δομήσουν την νέα προλεταριακή κουλτούρα, μακριά από τα αστικά και συντηρητικά κατάλοιπα, να θολώσουν τα νοητά “σύνορα” μεταξύ “παλιών” και “νέων”, “μορφωμένων” και “χειρονακτών”. Και κυρίως -πολύ σημαντικό αυτό- η δυναμική που αποκτά αυτή η νεαρή, μορφωμένη εργατική τάξη και οι νίκες που παίρνει απέναντι στο Κεφάλαιο, είναι που την καθιστούν ορατό μέγεθος μέσα στο ευρύτερο προλεταριάτο και άρα θα την καταστήσουν και “ισάξιο” συνομιλητή στα μάτια των “παραδοσιακών” εργατών.
Κάθε καινούρια γενιά αγωνιστών, σε κάθε πεδίο, κοινωνικό και ταξικό, έχει ένα χρέος: Να αγωνιστεί με όλες της τις δυνάμεις ώστε να παραδώσει στην επόμενη γενιά των μελλοντικών εργατών, των μελλοντικών αγωνιστών, έναν κόσμο καλύτερο -ή έστω πιο πρόσφορες συνθήκες για να αγωνιστούν. Αυτή λοιπόν η νεαρή, μορφωμένη εργατική τάξη των millenials των ΗΠΑ δείχνει να “ξεπληρώνει” ήδη σημαντικό μέρος αυτού του χρέους. Το ανανεωμένο ενδιαφέρον της αμερικανικής κοινωνίας για την ριζοσπαστική πολιτική, τον συνδικαλισμό, τους ταξικούς αγώνες οφείλεται σε μεγάλο βαθμό σε αυτούς τους νεαρούς προλετάριους. Ίσως το υπόλοιπο κομμάτι του “χρέους” της γενιάς τους να είναι ακριβώς αυτή η προσπάθεια συνάντησης και σύμπλευσης του παλιού με το καινούριο και το μπόλιασμα της πιο “παραδοσιακής” εργατικής τάξης με προοδευτικές ιδέες και προτάγματα που τα αφεντικά δεν θέλουν ποτέ να ενσωματώσει η τάξη μας στο σύνολό της. Ιδεών και προταγμάτων ταξικής ενότητας, ανεξαρτήτου φύλλου, φυλής, σεξουαλικού προσανατολισμού, ηλικίας.
Γιατί, όπως έχουμε ξαναγράψει στο παρελθόν, αν κάποτε “πέσει” η Αυτοκρατορία των ΗΠΑ, όπως και η κάθε “αυτοκρατορία”, αυτό δεν θα (πρέπει να) γίνει από κανέναν άλλον παρά μόνο από την ίδια της την εργατική τάξη, τους καταπιεσμένους στο εσωτερικό της. Όλα αυτά, αν θέλουμε φυσικά να μιλάμε και για την πτώση του ίδιου του καπιταλιστικού συστήματος της εκμετάλλευσης και τη καταπίεσης και όχι απλά για μια αλλαγή σκυτάλης στην ηγεσία του.
Και θα κλείσουμε με τα λόγια ενός από τους εργαζομένους της Αmazon μετά την μεγάλη τους νίκη και την ίδρυση του σωματείου στο Staten Island, η οποία ισχύει για το σύνολο του Κεφαλαίου, αλλά και της εργατικής τάξης: “Η Amazon δεν επιτρέπει σε ανθρώπους διαφορετικών μορφωτικών επιπέδων να διαχωριστούν…” (σ.σ. εννοεί ότι τους κρατάει όλους στον πάτο, ανεξαρτήτως εκπαίδευσης) “…Αυτός ήταν ο τρόπος με τον οποίο καταφέραμε να ενώσουμε όλους τους ανθρώπους: Η ιδέα ότι μας γ*μάνε όλους”.
ΠΗΓΗ
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου