Η Νέα Κλειστή Ελεγχόμενη Δομή Σάμου: Μία Απομονωμένη «Σύγχρονη Φυλακή»; - Κείμενο αναφοράς του Ελληνικού Συμβουλίου για τους Πρόσφυγες

Δύο μήνες μετά την τελετή εγκαινίων της πρώτης Κλειστής Ελεγχόμενης Δομής (ΚΕΔ) προσφύγων στη Σάμο, την 18η Σεπτεμβρίου 2021, το Ελληνικό Συμβούλιο για τους Πρόσφυγες (ΕΣΠ) δημοσιεύει ένα σύντομο κείμενο αναφοράς για τη νέα κλειστή δομή, η οποία - σε αντίθεση με το αφήγημα μίας σύγχρονης δομής φιλοξενίας - έχει κοινά χαρακτηριστικά με μια φυλακή.

Φορείς της Κοινωνίας των πολιτών έχουν εκφράσει από την πρώτη στιγμή την αντίθεσή τους στην πολιτική των κλειστών δομών, μία πολιτική μεταχείρισης των ανθρώπων που αναζητούν διεθνή προστασία ως ποινικά κρατουμένων, η οποία παραβιάζει θεμελιώδη δικαιώματά τους, οδηγεί στον κοινωνικό αποκλεισμό τους και καταδικάζει εκ προοιμίου οποιαδήποτε πολιτική ένταξής τους.

H νέα και πρώτη κλειστή δομή που λειτουργεί στη Σάμο, βρίσκεται στη θέση Ζερβού, στην περιοχή των παλιών σφαγείων – στη μέση του πουθενά. Οι άνθρωποι που διαμένουν στην νέα κλειστή δομή βρίσκονται σε κατάσταση εξαντλητικού ελέγχου και διαρκούς επιτήρησης, ενώ επιτρέπεται να εξέρχονται και να εισέρχονται αυτής αποκλειστικά εντός συγκεκριμένου υποχρεωτικού ωραρίου (εγκλεισμός). Όπως υπογραμμίζεται στο κείμενο αναφοράς, "η επιβολή διεξαγωγής όλων των εκδηλώσεων της ζωής των ανθρώπων αυτών εντός μίας κλειστής` δομής, στο πλαίσιο αυστηρού προγραμματισμού και ελέγχου, συνεπάγεται την απουσία ιδιωτικής ζωής, την καταστροφή της ταυτότητας και της αξιοπρέπειάς τους".

Διεθνείς οργανώσεις επισημαίνουν ότι ανάμεσα στους ανθρώπους αυτούς υπάρχουν άτομα που έχουν υποστεί βασανιστήρια, σεξουαλική κακοποίηση και άλλες μορφές βίας, των οποίων η ψυχική υγεία σε συνθήκες περιορισμού της ελευθερίας τους επιδεινώνεται καθημερινά. Επιπλέον, η απομόνωση και ο κοινωνικός αποκλεισμός των διαμενόντων στη δομή ενισχύονται περαιτέρω, καθώς η μετάβαση τους στο πλησιέστερο αστικό κέντρο, (και η πρόσβασή τους στην αγορά βασικών τροφίμων, φαρμάκων, ή σε ιατρικές, νομικές, ψυχοκοινωνικές υπηρεσίες και εκπαιδευτικές δραστηριότητες, εντός του προβλεπόμενου ωραρίου εξόδου-εισόδου), είναι εξαιρετικά δύσκολη έως αδύνατη.

Η ΚΕΔ της Σάμου είναι η πρώτη κλειστή δομή στα νησιά του Βορείου Αιγαίου, ενώ θα ακολουθήσουν κλειστές δομές στην Κω, στην Λέσβο, στη Χίο και στη Λέρο. Η πολιτική των κλειστών δομών, με την χρηματοδότηση της ΕΕ, μπορεί να εκθειάζεται ως «νέα ευρωπαϊκή προσέγγιση [που] υπόσχεται μια καλύτερη, ελεγχόμενη διαχείριση της μετανάστευσης», ουσιαστικά όμως είναι μία πολιτική στέρησης της ελευθερίας και προσβολής της ανθρώπινης αξιοπρέπειας. Παράλληλα, η λειτουργία απομονωμένων κλειστών δομών βρίσκεται σε πλήρη αντίθεση με την Ευρωπαϊκή Πολιτική για την Ένταξη και την Εθνική Στρατηγική για την Ένταξη, καθώς εμποδίζει την πρόσβαση των προσφύγων σε φορείς, δημόσια και ιδιωτικά αγαθά και υπηρεσίες, αλλά και κάθε ευκαιρία αλληλεπίδρασης, αμοιβαίας προσαρμογής και αρμονικής συνύπαρξής τους με την τοπική κοινωνία.

Σε αυτό το πλαίσιο, το Ελληνικό Συμβούλιο για τους Πρόσφυγες στέκεται αντίθετο στην εντατικοποίηση των πολιτικών περιορισμού των προσφύγων και καλεί το Ελληνικό κράτος να διασφαλίσει την ελευθερία, την ανθρώπινη αξιοπρέπεια και την ψυχική υγεία των ανθρώπων που φιλοξενεί.

Ακολουθεί το κείμενο αναφοράς για την Κλειστή Ελεγχόμενη Δομή Σάμου με αφορμή τους δύο μήνες λειτουργίας της:

Στις 18 Σεπτεμβρίου πραγματοποιήθηκε η τελετή εγκαινίων της πρώτης Κλειστής Ελεγχόμενης Δομής (ΚΕΔ) προσφύγων, στη Σάμο.[1] Η νέα κλειστή δομή, η οποία βρίσκεται στη θέση Ζερβού, στην περιοχή των παλιών σφαγείων – στη μέση του πουθενά, περιγράφεται ως σύγχρονη δομή φιλοξενίας, στην πραγματικότητα, όμως, έχει κοινά χαρακτηριστικά με μία φυλακή.

Φορείς της Κοινωνίας των Πολιτών, μεταξύ των οποίων και το Ελληνικό Συμβούλιο για τους Πρόσφυγες, έχουν εκφράσει την αντίθεσή τους στην πολιτική αυτή μεταχείρισης των ανθρώπων που αναζητούν διεθνή προστασία ως ποινικά κρατουμένων, η οποία παραβιάζει θεμελιώδη δικαιώματά τους, οδηγεί στον κοινωνικό αποκλεισμό τους και καταδικάζει εκ προοιμίου οποιαδήποτε πολιτική ένταξής τους.[2]

Εγκλεισμός, Έλεγχος, Επιτήρηση

Σύμφωνα με πρόσφατα στοιχεία[3], 364 άτομα κατοικούν στη νέα κλειστή δομή, συνολικής χωρητικότητας 3000 ατόμων, η οποία λειτουργεί ήδη σχεδόν δύο μήνες. Οι άνθρωποι που διαμένουν στη δομή βρίσκονται σε κατάσταση διαρκούς ελέγχου και επιτήρησης, ενώ επιτρέπεται να εξέρχονται και να εισέρχονται αυτής αποκλειστικά εντός συγκεκριμένου υποχρεωτικού ωραρίου. Ειδικότερα:

Το σύνολο της δομής περιβάλλεται από διπλά συρματοπλέγματα–περίφραξη, ενώ φυλάσσεται από την ελληνική αστυνομία και ιδιωτική εταιρεία φύλαξης όλο το 24ωρο με παρουσία 50 ένστολων σε κάθε βάρδια.[4] Στη δομή έχουν εγκατασταθεί συστήματα ελέγχου (μαγνητικές πύλες, x-rays) και η είσοδος-έξοδος ελέγχεται εξονυχιστικά με χρήση ηλεκτρονικών καρτών και έλεγχο δαχτυλικών αποτυπωμάτων.[5] Οι διαμένοντες της δομής, κατά την είσοδο-έξοδό τους υποβάλλονται κάθε φορά σε φυσική έρευνα, αναζήτηση σάκων και ανιχνευτή μετάλλων. Ο μη εντοπισμός κάποιου κατά την απογραφή από τις αρχές δύναται να επιφέρει διακοπή της διαμονής και των υλικών συνθηκών υποδοχής[6] (μεταξύ άλλων, διακοπή του μηνιαίου οικονομικού βοηθήματος και της σίτισης), ενώ μόνη η έξοδος διαμενόντων χωρίς άδεια μπορεί να κριθεί ως κατάσταση έκτακτης ανάγκης που χρήζει αστυνομικής επέμβασης.[7] Ήδη, διαμένοντες στη νέα δομή και επαγγελματίες εργαζόμενοι/ες στο πεδίο αναφέρουν ότι ο έλεγχος κατά την είσοδο είναι εξαντλητικός, ενώ έχει παρατηρηθεί έντονη ελεγκτική συμπεριφορά από τους φύλακες σε επισκέπτες –επαγγελματίες που παρέχουν υπηρεσίες σε πρόσφυγες, κατά την είσοδό τους στη δομή.[8] Περαιτέρω, σε όλη την έκταση της δομής έχει προβλεφθεί η εγκατάσταση Κλειστού Συστήματος Παρακολούθησης (CCTV), το οποίο χρησιμοποιεί λογισμικό που μπορεί να μοιράζεται εικόνες από το εσωτερικό της δομής με την Ελληνική Αστυνομία, παραβιάζοντας το δικαίωμα των διαμενόντων στην ιδιωτική ατομική και οικογενειακή ζωή.

Η επιβολή διεξαγωγής όλων των εκδηλώσεων της ζωής των ανθρώπων αυτών εντός μίας κλειστής δομής, στο πλαίσιο αυστηρού προγραμματισμού και ελέγχου, συνεπάγεται την απουσία ιδιωτικής ζωής, την καταστροφή της ταυτότητας και της αξιοπρέπειάς τους. Οι Γιατροί Χωρίς Σύνορα (MSF) χαρακτηρίζουν τη νέα δομή ως ένα «δυστοπικό εφιάλτη που θα συμβάλει στην απομόνωση και στον περαιτέρω επανατραυματισμό»[9] των προσφύγων και επισημαίνουν ότι ανάμεσα στους ανθρώπους αυτούς υπάρχουν ασθενείς τους που έχουν υποστεί βασανιστήρια, σεξουαλική κακοποίηση και άλλες μορφές βίας, των οποίων η ψυχική υγεία σε συνθήκες περιορισμού της ελευθερίας τους επιδεινώνεται καθημερινά.[10]  Η Διεθνής Επιτροπή Διάσωσης (IRC) αναφέρει ότι τα συμπτώματα κατάθλιψης ατόμων, στα οποία παρέχουν ψυχοκοινωνική στήριξη, επιδεινώθηκαν όταν αυτά μεταφέρθηκαν σε περιφραγμένους χώρους, που τους θυμίζουν προηγούμενες τραυματικές εμπειρίες.[11]

Κοινωνικός Αποκλεισμός - Οικονομικά απρόσιτη μετάβαση στο αστικό κέντρο

Η απομόνωση και ο κοινωνικός αποκλεισμός των διαμενόντων στη δομή ενισχύονται περαιτέρω, καθώς η μετάβαση τους στο πλησιέστερο αστικό κέντρο, και ως εκ τούτου η πρόσβασή τους στην αγορά βασικών τροφίμων, φαρμάκων, ή σε ιατρικές, νομικές, ψυχοκοινωνικές υπηρεσίες και εκπαιδευτικές δραστηριότητες, εντός του προβλεπόμενου πάντα ωραρίου εξόδου-εισόδου, είναι εξαιρετικά δύσκολη έως αδύνατη, επειδή δεν υπάρχουν οικονομικά προσιτά μέσα μεταφοράς. Ειδικότερα:

Η νέα δομή βρίσκεται περίπου 9 χλμ μακριά από το πλησιέστερο αστικό κέντρο της Σάμου (Βαθύ) και σε απόσταση 11 χλμ από το Γενικό Νοσοκομείο Σάμου, με τα οποία συνδέεται μέσω επαρχιακής οδού.[12] Παρά την ύπαρξη συγκοινωνίας, το εισιτήριο του λεωφορείου στοιχίζει 1.60€, δηλαδή η μετακίνηση από και προς την πόλη 3.20€  για ένα άτομο, τη στιγμή που η οικονομική ενίσχυση που λαμβάνουν οι πρόσφυγες δεν ξεπερνά τα 2,5€ την ημέρα για ένα μόνο ενήλικο άτομο, ενώ για μία τετραμελή οικογένεια το ημερήσιο ποσό αντιστοιχεί σε 1,75€ το άτομο (75€ για ένα άτομο, 210€ για μία οικογένεια με τέσσερα και άνω μέλη, μηνιαίως).[13] Με άλλα λόγια, για να μετακινηθεί μία φορά μες στην ημέρα μία οικογένεια με δύο παιδιά από και προς το κέντρο χρειάζεται να καταβάλουν το ποσό των 13€, υπέρογκο ποσό σε σχέση με τη μηνιαία οικονομική ενίσχυση που λαμβάνουν. Να σημειωθεί δε, ότι τον μήνα Οκτώβριο, και μέχρι και σήμερα, οι πρόσφυγες δεν έλαβαν κανένα οικονομικό βοήθημα, καθότι το Υπουργείο Μετανάστευσης και Ασύλου, πλέον αρμόδιο, έχει καθυστερήσει την πληρωμή.[14] Τέλος, η μετάβαση προς και από το Βαθύ με τα πόδια είναι εξαιρετικά δύσκολη, καθότι σημαίνει ότι το άτομο ή/και μία οικογένεια πρέπει να είναι σε θέση ή/και σε κατάσταση υγείας που τους επιτρέπει να διανύσουν απόσταση περί των 15 χιλιομέτρων, και μάλιστα σε δρόμους μη ασφαλείς για πεζούς.

Μαρτυρία μίας πενταμελούς οικογένειας Κούρδων προσφύγων από τη Συρία, που μεταφέρθηκαν από το παλιό Κέντρο Υποδοχής και Ταυτοποίησης (ΚΥΤ) στη νέα κλειστή δομή, και έλαβαν πρόσφατα θετική απόφαση που τους χορηγεί προσφυγικό καθεστώς, δύο χρόνια μετά την άφιξή τους στη Σάμο:

 «Υπάρχουν μέρες που χρειάζεται να κατέβουμε στο κέντρο για να πάμε στο Νοσοκομείο, στο φαρμακείο, να συναντήσουμε δικηγόρο. Έκανα χειρουργική επέμβαση εδώ στην Ελλάδα και πρέπει να παρακολουθούμαι τακτικά από γιατρό. Στη νέα δομή υπάρχει γιατρός μόνο τις πρωινές ώρες. Για όλα αυτά χρειάζεται να μετακινούμαστε στο Βαθύ και χρήματα δεν υπάρχουν. Μέσα στο καμπ δεν υπάρχει σουπερμάρκετ, το γεύμα που μοιράζουν μέσα ούτε τρώγεται ούτε αρκεί. Εδώ και τρεις μήνες δεν λαμβάνουμε οικονομική βοήθεια και το λεωφορείο χρειάζεται 1.60 ευρώ/άτομο. Για να κατέβει στο κέντρο η οικογένειά μου - εγώ , η γυναίκα μου και τα τρία μου παιδιά - χρειαζόμαστε 16 ευρώ. Φτάσαμε στη Σάμο τον Νοέμβριο του 2019, κλείνουμε δύο χρόνια. Είμαστε Κούρδοι από τη Συρία. Έχουμε κουραστεί πάρα πολύ. Τα παιδιά μας δεν πήγαιναν σχολείο τόσο καιρό, χάθηκε το μέλλον τους αυτά τα δύο χρόνια. Τραγική ήταν η κατάστασή μας πριν στο παλιό καμπ και τώρα στη νέα δομή είναι πάλι τραγική – πολλές φορές σκας, πνίγεσαι κλεισμένος εκεί μέσα. Χίλιες φορές να πεθαίναμε στη χώρα μας παρά η κατάσταση που ζήσαμε και ζούμε εδώ. Πριν λίγες ημέρες λάβαμε θετική απόφαση. Χρειάζεται να μεταβούμε στο κέντρο, για να ολοκληρώσουμε τις διαδικασίες και να ετοιμάσουμε τα έγγραφά μας και δεν έχουμε τα χρήματα» περιγράφει ο πατέρας της οικογένειας.

***********

Η ΚΕΔ της Σάμου είναι η πρώτη κλειστή δομή στα νησιά του Βορείου Αιγαίου, ενώ θα ακολουθήσουν κλειστές δομές στην Κω, στην Λέσβο, στη Χίο και στη Λέρο. Η πολιτική των κλειστών δομών, με την χρηματοδότηση της ΕΕ, μπορεί να εκθειάζεται ως «νέα ευρωπαϊκή προσέγγιση [που] υπόσχεται μια καλύτερη, ελεγχόμενη διαχείριση της μετανάστευσης»[15], ουσιαστικά όμως είναι μία πολιτική στέρησης της ελευθερίας και προσβολής της ανθρώπινης αξιοπρέπειας. Παράλληλα, η λειτουργία απομονωμένων κλειστών δομών βρίσκεται σε πλήρη αντίθεση με την Ευρωπαϊκή Πολιτική για την Ένταξη[16] και την Εθνική Στρατηγική για την Ένταξη[17], καθώς εμποδίζει την πρόσβαση των προσφύγων σε φορείς, δημόσια και ιδιωτικά αγαθά και υπηρεσίες, αλλά και κάθε ευκαιρία αλληλεπίδρασης, αμοιβαίας προσαρμογής και αρμονικής συνύπαρξής τους με την τοπική κοινωνία. Το Ελληνικό Συμβούλιο για τους Πρόσφυγες στέκεται αντίθετο στην εντατικοποίηση των πολιτικών αυτών περιορισμού των προσφύγων και καλεί το Ελληνικό κράτος να διασφαλίσει την ελευθερία, την ανθρώπινη αξιοπρέπεια και την ψυχική υγεία των ανθρώπων που φιλοξενεί, και να προάγει την κοινωνική ένταξη τους στην τοπική κοινωνία, ανταποκρινόμενο στον στόχο που το ίδιο έχει θέσει για τη «δημιουργία κοινωνιών με ισχυρή συνοχή και την επίτευξη της συνύπαρξης με όρους ειρήνης και αλληλοκατανόησης».[18]

Σχετικά με τη Νέα Κλειστή Ελεγχόμενη Δομή Σάμου θα ακολουθήσει στις αρχές του 2022 εκτενέστερη αναφορά σε Ενημερωτικό Δελτίο του ΕΣΠ & της Oxfam.

ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ:

[1] Βλ.  https://migration.gov.gr/o-ypoyrgos-metanasteysis-kai-asyloy-k-notis-mitarakis-egkainiase-ti-nea-kleisti-elegchomeni-domi-sti-samo/

[2] Βλ. σχετικά, Joint Policy Briefing - Walling of Welcome: New Reception Facilities in Greece reinforce a policy of refugee containment and exclusion, 8 September 2021, διαθέσιμο στoν παρακάτω σύνδεσμο: https://drive.google.com/file/d/10MMsst5_qCwogDLJvoBgO6pvI5fir8hc/view

[3] Εικόνα Κατάστασης στο Ανατολικό Αιγαίο, 14 Νοεμβρίου 2021, σύμφωνα με τα στοιχεία του Υπουργείου Μετανάστευσης και Ασύλου.

[4] Βλ. https://migration.gov.gr/ked-samoy-kleisti-elegchomeni-domi-samoy/

[5] Πληροφορίες για την Κλειστή Ελεγχόμενη Δομή Σάμου (ΚΕΔ Σάμου) όπως παρέχονται στην ιστοσελίδα του Υπουργείου Μετανάστευσης και Ασύλου, στον σύνδεσμο: https://migration.gov.gr/ked-samoy-kleisti-elegchomeni-domi-samoy/

[6] Σύμφωνα με το άρθρο 7 παρ.2 του Γενικού Κανονισμού Λειτουργίας των Κλειστών Ελεγχόμενων Δομών Νήσων (ΚΕΔΝ) «Αδικαιολόγητος μη εντοπισμός του διαμένοντος κατά τη διαδικασία της τακτικής απογραφής-επαλήθευσης του τρέχοντος πληθυσμού επί δύο διαδοχικές φορές, δύναται να επιφέρει διακοπή της διαμονής και των παρεχόμενων υλικών συνθηκών υποδοχής», διαθέσιμου στον παρακάτω σύνδεσμο: https://migration.gov.gr/wp-content/uploads/2021/09/%CE%9A%CE%BB%CE%B5%CE%B9%CF%83%CF%84%CE%AD%CF%82-%CE%95%CE%BB%CE%B5%CF%87%CE%B3%CF%8C%CE%BC%CE%B5%CE%BD%CE%B5%CF%82-%CE%94%CE%BF%CE%BC%CE%AD%CF%82.pdf

[7] Βλ. άρθρο 3, Γενικός Κανονισμός Λειτουργίας των ΚΕΔΝ.

[8] Τα στοιχεία συλλέχθηκαν στο πλαίσιο της Ομάδας Εργασίας για τη Νομική Βοήθεια της Σάμου, στις 11 Οκτωβρίου 2021.

[9] https://www.efsyn.gr/ellada/dikaiomata/310858_giatroi-horis-synora-dystopikos-efialtis-i-nea-domi-sti-samo

[10] Βλ. σχετικά: https://www.msf.org/we-can-only-help-refugees-survive-new-camp-greek-island

[11] International Rescue Committee (IRC), Press Release “This World Mental Health Day, refugees in Greece are more vulnerable than ever as plans for closed facilities threaten wellbeing of thousands”, 10 October 2021, διαθέσιμο στον σύνδεσμο: https://www.rescue.org/press-release/world-mental-health-day-refugees-greece-are-more-vulnerable-ever-plans-closed

[12] Βλ. την ακριβή θέση στον χάρτη - σύνδεσμο: https://goo.gl/maps/PcFa6Dj5D4UrmGkg8

[13] Βλ. Υπουργική Απόφαση 115202/2021 (ΦΕΚ 3322/Β/26-7-2021) Όροι παροχής υλικών συνθηκών υποδοχής υπό τη μορφή οικονομικού βοηθήματος σε αιτούντες διεθνή προστασία, και UNHCR, Help Ελλάδα, Οικονομική Ενίσχυση με μετρητά στην Ελλάδα, διαθέσιμο στο: https://help.unhcr.org/greece/el/h-%ce%b6%cf%89%ce%ae-%cf%83%cf%84%ce%b7%ce%bd-%ce%b5%ce%bb%ce%bb%ce%ac%ce%b4%ce%b1/%ce%bf%ce%b9%ce%ba%ce%bf%ce%bd%ce%bf%ce%bc%ce%b9%ce%ba%ce%ae-%ce%b5%ce%bd%ce%af%cf%83%cf%87%cf%85%cf%83%ce%b7-%ce%bc%ce%b5-%ce%bc%ce%b5%cf%84%cf%81%ce%b7%cf%84%ce%ac-%cf%83%cf%84%ce%b7%ce%bd-%ce%b5/

[14] Βλ. https://www.gcr.gr/el/news/press-releases-announcements/item/1828-are-you-eligible-to-eat

[15] https://migration.gov.gr/omilia-tis-ms-beate-gminder-sta-egkainia-tis-protis-kleistis-elegchomenis-domis-sti-samo/

[16] Βλ. σχετικά: https://migration.gov.gr/migration-policy/integration/politiki-entaxis-se-eyropaiko-kai-diethnes-epipedo/https://migration.gov.gr/migration-policy/integration/politiki-entaxis-se-eyropaiko-kai-diethnes-epipedo/

[17] https://migration.gov.gr/migration-policy/integration/politiki-entaxis-se-ethniko-epipedo/

[18] https://migration.gov.gr/migration-policy/integration/politiki-entaxis-se-ethniko-epipedo/