Μια υπόθεση απειλής της ελευθεροτυπίας

Του Γιώργου Τσιάκαλου*

 

Δικαστικό ρεπορτάζ και προσωπικά δεδομένα

 

Στις οργανωμένες κοινωνίες τις περισσότερες φορές οι συγκρούσεις μεταξύ των πολιτών ή/και των πολιτών με το κράτος φτάνουν κάποια στιγμή στα δικαστήρια κι εκεί επιλύονται. Λέγεται ότι στη δική μας χώρα αυτό συμβαίνει συχνότερα από άλλες χώρες, καθώς εδώ έχουμε την τάση να προσφεύγουμε στα δικαστήρια ακόμη και «για ψύλλου πήδημα». Η σχέση μας αυτή με τα δικαστήρια αντικατοπτρίζεται στο ενδιαφέρον, με το οποίο παρακολουθούμε τα δικαστικά ρεπορτάζ, που τα τελευταία χρόνια πολύ συχνά, ιδιαίτερα στα τηλεοπτικά κανάλια, μοιάζουν με ταινίες θρίλερ. Σ’ αυτό δεν άλλαξε τίποτε το γεγονός ότι στο πλαίσιο της προστασίας των προσωπικών δεδομένων οι διάδικοι εμφανίζονται πια με ονομασίες όπως «38χρονος αρτοποιός στην Καλαμάτα καταδικάστηκε μετά από μήνυση της 20χρονης ηθοποιού από την ίδια πόλη», αντίθετα, μάλιστα, το ενδιαφέρον φαίνεται να ενισχύεται από  το στοιχείο της μυστικότητας σχετικά με τα πρόσωπα των διαδίκων. Πάντως ακόμη και μια γρήγορη ματιά στις εφημερίδες δείχνει ότι η απόκρυψη των ονομάτων δεν έχει γενικό χαρακτήρα, καθώς καθημερινά πληροφορούμαστε για τη δικαστική εξέλιξη υποθέσεων που αφορούν σε γνωστά πρόσωπα. Που οφείλεται αυτή διαφορά και πώς είναι δυνατό να μην μπορούν να διεκδικήσουν οι πάντες την ανωνυμία;

Η απάντηση δεν βρίσκεται τόσο στο δικαίωμα των πολιτών για ενημέρωση σχετικά με τις πράξεις «επώνυμων» προσωπικοτήτων, όπως είναι οι πολιτικοί, όσο στο γεγονός ότι οι διάδικοι συχνά βρίσκονται κατηγορούμενοι ως κάτοχοι της θέσης ενός μονοπρόσωπου οργάνου υπηρεσίας ή εταιρείας και, συνεπώς, η αναφορά και μόνο στη θέση κάνει γνωστό και το όνομα του ανθρώπου που την κατέχει. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί μια δίκη με κατηγορούμενο για κατάχρηση δημόσιου χρήματος τον πρύτανη ενός πανεπιστημίου. Η μη αναφορά του ονόματος στο δικαστικό ρεπορτάζ δεν έχει νόημα, αφού το αδίκημα έχει σχέση με τη θέση στο μονοπρόσωπο όργανο και ο κάτοχος της θέσης είναι γνωστός. Το ίδιο ισχύει για έναν υπουργό, για έναν διοικητή νοσοκομείου, για τον διευθύνοντα σύμβουλο μιας μεγάλης εταιρείας κοκ. Πολλές είναι οι περιπτώσεις αυτού του τύπου το έτος που διανύουμε, όπως μεταξύ άλλων η καταδίκη του  πρώην επικεφαλής της Proton Bank, Λαυρέντη Λαυρεντιάδη, και οι διώξεις των ιδιοκτητών της εταιρείας folli-follie, μέλη της οικογενείας  Κουτσολιούτσου. Μάλιστα στη δεύτερη περίπτωση αναφέρονται στα ρεπορτάζ και τα ονόματα των μελών του Δ.Σ.,  καθώς διώκονται όλα τα μέλη, και αυτά είναι συγκεκριμένα και γνωστά.

«Ελληνικός Χρυσός» και η αγωγή κατά δημοσιογράφου

Με όλα τα παραπάνω γνωστά, έκπληξη και απορία προξένησε η είδηση ότι κατατέθηκε αγωγή σε βάρος της δημοσιογράφου Σταυρούλας Πουλημένη, επειδή –αυτός είναι ο ισχυρισμός- με δημοσίευμά της προσέβαλε την προσωπικότητα ενός πολίτη. Πρόκειται για δημοσίευμα στο διαδικτυακό μέσο alterthess  με τίτλο «Δύο υψηλόβαθμα στελέχη της Ελληνικός Χρυσός καταδικάστηκαν για ρύπανση του νερού στην Β. Χαλκιδική». Στο κείμενο του ρεπορτάζ διευκρινίζεται η έννοια «υψηλόβαθμα στελέχη» με την παρατήρηση ότι πρόκειται για τον «τότε διευθύνοντα σύμβουλο της εταιρείας και τον τομεάρχη των Μεταλλείων Ολυμπιάδας» και, καθώς πρόκειται για θέσεις σε μονοπρόσωπα όργανα, προστίθενται τα ονόματά τους. Ένα από τα δύο πρόσωπα αισθάνθηκε ότι προσεβλήθη η προσωπικότητά του, επειδή το όνομά του συνδέθηκε με τη δικαστική καταδίκη. Αυτό, όχι επειδή δεν ήταν αλήθεια –δεν αμφισβητήθηκε από τον μηνυτή η ορθότητα του δημοσιεύματος- αλλά επειδή το όνομά του αποτελεί «προσωπικό δεδομένο», και κατά τη γνώμη του η δημοσίευσή του σε σχέση με τη δικαστική υπόθεση μπορεί να γίνει μόνο μετά από συναίνεσή του. Όμως η ιδιότητα των δύο κατηγορουμένων ήταν γνωστή ήδη από τα δημοσιεύματα του 2019, που αναφέρονταν στην άσκηση δίωξης σε βάρος τους, και συνεπώς ουσιαστικά ήταν γνωστά τα ονόματά τους σε κάθε ενδιαφερόμενο. Άρα η δημοσιογράφος δεν έκανε τίποτε διαφορετικό απ’ ό,τι γίνεται σε κάθε δικαστικό ρεπορτάζ, όταν οι διάδικοι εμπλέκονται στη δίκη ως άτομα που κατέχουν θέση μονοπρόσωπου οργάνου.

Η έκπληξη για την αγωγή σε βάρος της συγκεκριμένης δημοσιογράφου ενισχύεται από το γεγονός ότι η δουλειά της χαρακτηρίζεται πάντα από την αυστηρή τήρηση της δημοσιογραφικής δεοντολογίας σε ό,τι αφορά στη διάκριση μεταξύ της πληροφόρησης για γεγονότα και της υποκειμενικής –προσωπικής-  αξιολόγησης των γεγονότων και επιπλέον από το γεγονός ότι δεν συνδέει ποτέ πράξεις προσώπων με χαρακτηριστικά της προσωπικότητάς τους ή με την προσωπική τους ζωή. Με την έννοια αυτή η Σταυρούλα Πουλημένη αποτελεί μία υποδειγματική περίπτωση αυτού που ονομάζεται «αγγλοσαξονική δημοσιογραφία» – φαινόμενο, δυστυχώς, όλο και πιο σπάνιο στη σημερινή δημοσιογραφική πραγματικότητα της χώρας μας. Δικαιολογημένη συνεπώς η απορία, πώς είναι δυνατόν ένα ανώτερο στέλεχος της «Ελληνικός Χρυσός» να παραβλέπει όλα τα παραπάνω και με την αγωγή του ουσιαστικά να προβαίνει σε βάναυση προσβολή της προσωπικότητας μίας δημοσιογράφου, που απολαμβάνει την εκτίμηση όλων για το ήθος της στον επαγγελματικό της βίο.

Φυσικά δεν μπορούμε να γνωρίζουμε, πως οδηγήθηκε ο μηνυτής σε μια τόσο αστήρικτη αγωγή, και ούτε είναι επιτρεπτό να προχωρήσουμε σε δίκη προθέσεων. Η πράξη όμως από μόνη της και ανεξάρτητα από τις οποιεσδήποτε προθέσεις κρίνεται ασφαλώς ως ιδιαίτερα επικίνδυνη για ένα από τα σημαντικότερα αγαθά μιας δημοκρατικής κοινωνίας: την ελευθεροτυπία. Και μόνη η άσκηση αγωγής οδηγεί  την/τον δημοσιογράφο σε μια κατάσταση ομηρίας και ανασφάλειας μέχρι την εκδίκασή της, και ανάλογα με τις αντοχές του εκάστοτε προσώπου μπορεί να οδηγήσει σε απαράδεκτους για την ορθή άσκηση του επαγγέλματος συμβιβασμούς και σε αυτολογοκρισία. Γι’ αυτό το λόγο η συγκεκριμένη αγωγή δεν απειλεί μόνον τη συγκεκριμένη δημοσιογράφο Σταυρούλα Πουλημένη και το alterthess, απειλεί και όλους τους δημοκρατικούς πολίτες, οι οποίοι για να λειτουργούν ως «χρηστοί πολίτες» έχουν ανάγκη την ελεύθερη, υπεύθυνη και αντικειμενική ενημέρωση – όπως είναι αυτή της Σταυρούλας Πουλημένη και του  alterthess.

Προσδοκώ την απόρριψη της αγωγής από το δικαστήριο.

*Ο Γιώργος Τσιάκαλος είναι Ομότιμος Καθηγητής Παιδαγωγικής του Α.Π.Θ.