Ρεπορτάζ του Θάνου Καμήλαλη

Το νομικό καθεστώς των μεταναστών εργατών γης, αλλά και η απουσία οποιασδήποτε βελτίωσης στη συνθήκες διαβίωσης και εργασίας τους βρέθηκαν στο επίκεντρο εκδήλωσης που οργάνωσε το Generation 2.0, οργάνωση που ασχολείται σταθερά τα τελευταία χρόνια με το τι συμβαίνει στη Μανωλάδα Ηλείας. Από το 2018, το Generation έχει ιδρύσει το Manolada Watch, ένα Παρατηρητήριο που πραγματοποιεί μηνιαίες επισκέψεις και εκδίδει τακτικές αναφορές για το πώς ζουν οι χιλιάδες μετανάστες – εργάτες σε μία περιοχή που πριν κάποια χρόνια συντελέστηκε ένα έγκλημα που προκάλεσε σάλο και οδήγησε στην ευρωπαϊκή καταδίκη της χώρας.

Ήταν το 2013, όταν επιστάτες πυροβόλησαν 35 μετανάστες εργάτες που ζήτησαν τα δεδουλευμένα τους, προκαλώντας σάλο και συγκεντρώνοντας πρόσκαιρα τα βλέμματα στα χωράφια της Ηλείας όπου παράγονται οι «ματωμένες φράουλες», όπως γραφόταν συχνά. Ακολούθησε μία μαύρη σελίδα για την ελληνική Δικαιοσύνη, με τις ποινές – χάδια στους εργοδότες, γεγονός που ώθησε το ευρωπαϊκό δικαστήριο να καταδικάσει την Ελλάδα για τους χειρισμούς της και να δικαιώσει τα θύματα. Mία προσπάθεια του ελληνικούς κράτους, το 2017, να ζητήσει επανεξέταση της υπόθεσης αποφεύχθηκε, μετά τη δημοσιότητα και τελικά η υπόθεση έκλεισε με την απονομή δικαιοσύνης στα θύματα. Μόνο σε αυτά όμως.

Τον Σεπτέμβριο του 2020, τρία χρόνια μετά την καταδίκη της Ελλάδας από το ΕΔΔΑ, η Επιτροπή των Υπουργών του Συμβουλίου της Ευρώπης αποφάσισε να τερματίσει την εποπτεία της χώρας, ως προς τη συμμόρφωσή της στην προστασία των δικαιωμάτων των εργατών γης. Το πρόβλημα είναι ότι όπως τονίζουν άνθρωποι που παρακολουθούν πολύ στενά το ζήτημα, οι συνθήκες εργασίας και διαβίωσης δεν βελτιώθηκαν καθόλου. Οι «ματωμένες φράουλες» και οι τίτλοι αποτροπιασμού ξεχάστηκαν, αλλά το συστημικό και διαχρονικό πρόβλημα παραμένει.

Από την αναφορά του Μanolada Watch τον Ιούνιο του 2021 ©Άννα Παντελιά

Aυτοσχέδιες παράγκες από νάιλον και μπαμπού

«Τελευταία φορά, κατεβήκαμε στη Μανωλάδα την Παρασκευή. Όλα αυτά τα χρόνια, ακόμα και μετά το κλείσιμο της εποπτείας, δυστυχώς αυτό που βλέπουμε είναι ότι η κατάσταση δεν έχει βελτιωθεί ουσιαστικά» τόνισε στην εισήγησή της η Σωτηρία Χήρα, υπεύθυνη Συνηγορίας και Νομικής Συμβουλευτικής του Generation 2.0. Όπως ανέφερε, αυτήν την ώρα ο πληθυσμός των εργατών γης είναι περίπου 1.500 άτομα, ενώ τις περιόδους που οι ανάγκες στην παραγωγή είναι αυξημένες, ο αριθμός πολλαπλασιάζεται, φτάνοντας τους 7.000-8.000 και 10.000 στην ευρύτερη περιοχή.

«Η συντριπτική τους πλειοψηφία, πάνω από το 90% των ανθρώπων που διαμένει εκεί, δεν έχει χαρτιά, δηλαδή δεν έχει κάποιο καθεστώς νόμιμης διαμονής. Λίγοι από αυτούς έχουν καταφέρει να βγάλουν άδεια, κάποιοι  για ανθρωπιστικούς λόγους και άλλη με βάση ρύθμιση του 2016 με το εργόσημο σε παράτυπους μετανάστες. Διαμένουν σε καταυλισμούς, δίπλα σε κατοικημένες περιοχές, με αυτοσχέδιες παράγκες από νάιλον και μπαμπού. Δεν υπάρχει καμία πρόβλεψη για συγκομιδή των απορριμάτων, δεν υπάρχει ύδρευση και μέριμνα για υγειονομική προστασία και συνθήκες υγιεινής. Την Παρασκευή στον καταυλισμό που επισκεπτόμαστε κάθε φορά, είδαμε τους εργάτες γης να βάζουν επιπλέον νάιλον για να προστατευθούν από τον χειμώνα και το κρύο που έρχονται».

Τα στοιχεία και οι εικόνες που μεταφέρει δεν είναι καινούρια Το Manolada Watch έχει δημοσιεύσει 16 αναφορές, «καταγράφοντας όσα βλέπουμε, στις αυτοψίες που κάνουμε και στις συνομιλίες μας με τους μετανάστες εργάτες και όταν χρειάζεται, με τις τοπικές αρχές». Σε κάθε καταγραφή, η εικόνα είναι η ίδια, με συγκλονιστικές εικόνες μέσα από τους καταυλισμούς και τα παραπήγματα.

Ως προς το ημερομίσθιο, η κ.Χήρα σημείωσε πως είναι στα 24 ευρώ, ενώ «όταν κατεβήκαμε άκουσα πληροφορίες ότι ανέβηκε στα 27 ευρώ». Διευκρινίζοντας ότι μεταφέρει συγκεχυμένες πληροφορίες, ανέφερε πως «υπάρχει μία άποψη που λέει οι παραγωγοί έχουν αυξήσει το μεροκάματο, γιατί φοβούνται ότι δεν θα έχουν εργατικά χέρια τους επόμενους μήνες, αλλά είδαμε και μία κινητικότητα από τη μεριά των μεταναστών εργατών γης, να διεκδικήσουν κάτι παραπάνω». Σχετικά με την πανδημία, τόνισε πως «δεν υπήρχε κάποια μέριμνα για προστασία και εμβολιασμό», προσθέτοντας πως το τελευταίο διάστημα φαίνεται να έχει ξεκινήσει μία μικρή προσπάθεια εμβολιασμού όσων μεταναστών εργατών το επιθυμούν. «Η τελευταία πληροφόρηση που έχουμε, είναι ότι ο δήμος έχει ξεκινήσει μία προσπάθεια να εμβολιαστούν όσοι μετανάστες το επιθυμούν. Κλιμάκιο της ΥΠΕ στις 14 Οκτωβρίου, έγιναν 86 εμβολιασμοί και θα συνεχιστεί αυτό το επόμενο διάστημα».


«Η υπόθεση της Μανωλάδας έκλεισε προς όφελος μόνο των εμπλεκομένων»

Είναι πλέον σαφές πως η υπόθεση της Μανωλάδας έκλεισε «προς όφελος μόνο των εμπλεκομένων», όπως σχολίασε ο δικηγόρος, Βασίλης Κερασιώτης. Πρόκειται, όπως είπε, για ένα ζήτημα που επανέρχεται «επανέρχεται διαρκώς, σαν φαύλος κύκλος, από το 2008 όταν βγήκαν τα πρώτα ρεπορτάζ και ήρθε η πρώτη παρέμβαση του Συνηγόρου του Πολίτη». Σύμφωνα με τον ίδιο, ενώ από τη φρίκη των πυροβολισμών κατά των 35 μεταναστών αναδείχθηκε ένα συστημικό και διαχρονικό πρόβλημα, τελικά για να φανεί ότι η Ελλάδα «συμμορφώθηκε», αρκούσε η παρέμβαση του Αρείου Πάγου, συγκεκριμένα της εισαγγελέα τότε, Ξένης Δημητρίου, που ζήτησε αναίρεση υπέρ του νόμου των αποφάσεων που οδήγησαν στην ευρωπαϊκή καταδίκη.

Ο δικηγόρος εξήγησε πως «τα πολύ σημαντικά ζητήματα που τέθηκαν όμως, όσον αφορά την πρόληψη και την τιμωρία των δραστών εμπορίας ανθρώπων, έχουν παραπεμφθεί στις καλένδες. Στην πραγματικότητα δόθηκε μία προθεσμία στη χώρα μας να καλυτερέψει τις συνθήκες, τον Σεπτέμβριο του 2020, αλλά έκτοτε δεν έχει γίνει τίποτα. Ο μόνος λόγος που τα θύματα της επίθεσης στη Μανωλάδα έχουν χαρτιά, είναι ότι επρόκειτο για ένα γεγονός που θα μπορούσε να συμβεί στον οποιονδήποτε από αυτούς. Θα έπρεπε να υπάρχει μία ρύθμιση πρόληψης που να καλύπτει τις ανάγκες της περιοχής, σε ένα ζήτημα που πλησιάζει πλέον τα 15 χρόνια. Και το ότι μένουν σε παράγκες σε αυτό οφείλεται, στο ότι δεν έχουν νομικό καθεστώς. Μόνο η νόμιμη διαμονή τους θα τους επιτρέψει, για παράδειγμα, να νοικιάσουνε ένα σπίτι, καθώς τώρα αυτό τους είναι αδύνατο».

«Φαινόμενο γενικευμένης καταναγκαστικής εργασίας»

«Μανωλάδες» όμως, υπάρχουν σε πολλά σημεία της Ελλάδας. «Η χώρα μας ανέχεται, αν όχι υποθάλπει, ένα φαινόμενο γενικευμένης καταναγκαστικής εργασίας στον αγροτικό τομέα. Αυτό δεν αφορά μόνο τη Μανωλάδα κι αυτό το έχει επιλέξει η Πολιτεία πολλά χρόνια πριν. Ήδη από το 1955 μέχρι το 2010, υπό το πρόσχημα της περιστασιακής απασχόλησης, η μισθωτή εργασία στον αγροτικό τομέα δεν είναι ακριβώς μισθωτή εργασία» τόνισε στην παρέμβασή του ο Απόστολος Καψάλης, επιστημονικός συνεργάτης ΙΝΕ/ΓΣΕΕ, Μεταδιδακτορικός Ερευνητής στο θέμα της Εργατικής Μετανάστευσης στο Πάντειο Πανεπιστήμιο.

Ο κ.Καψάλης έχει γράψει και βιβλίο για το θέμα των μεταναστών εργατών γης στην Ελλάδα, έχοντας εκπονήσει και διάφορες μελέτες και έρευνες. Όπως ανέφερε, το καθεστώς των άθλιων συνθηκών εργασίας και διαβίωσης των μεταναστών εργατών στη χώρα βασίζεται σε δύο πυλώνες: Το γεγονός ότι η εργασίας τους θεωρείται «περιστασιακή», άρα εξαιρούνται από τα στοιχειώδη εργασιακά δικαιώματα, αλλά και το γεγονός ότι δεν έχουν χαρτιά.

«Με διάφορους τρόπους έχει διαμορφωθεί μία ειδική οικονομική ζώνη σε αυτό που λέγεται μισθωτή εργασία στον αγροτικό τομέα, όπου στην πράξη αποκλίνει, σε πολλά επίπεδα, από αυτό που γνωρίζουμε εμείς ως μισθωτή εργασία. Ωράρια, τακτική αμοιβή, κοινωνική ασφάλιση κ.ο.κ. Από το 2010 αυτή η κατάσταση έχει παγιωθεί, με τη δημιουργία του εργοσήμου. Το εργόσημο παγίωσε την εργασία στον αγροτικό τομέα ως περιστασιακή. Βαφτίζοντας την εργασία στην αγροτική παραγωγή ως περιστασιακή, την εξαιρείς αυτόματα από τη γενικότερη εργατική νομοθεσία» συνέχισε. «Μετακινούνται σχεδόν οργανωμένα και συστηματικά, από τη Μανωλάδα σε άλλες περιοχές και εργάζονται για τον ίδιο εργοδότη 4-5 χρόνια. Πώς είναι περιστασιακής απασχόλησης; Περιστασιακή απασχόληση είναι μία έκτακτη ανάγκη, όχι μία συνηθισμένη διαδικασία μίας επιχείρησης. Όταν μία επιχείρηση ξέρει τις ανάγκες που θα έχει συγκεκριμένα τον Απρίλιο, τον Μάιο κλπ και μάλιστα προσλαμβάνει ακριβώς το ίδιο προσωπικό με πέρσι, θα λέγαμε ότι η μισθωτή εργασία στον αγροτικό τομέα είναι πιο μόνιμη από πολλές άλλες περιπτώσεις».

Τόνισε επίσης πως «το 95% των εργατών γης είναι στη χώρα μας είναι αλλοδαποί. Εκεί έχουμε τη δεύτερη δύναμη που πιέζει προς τα κάτω την εργασία στον αγροτικό τομέα, που είναι το καθεστώς διαμονής. Παράτυπη διαμονή και νόμιμη εργασία είναι έννοιες αντίθετες». Αναφέρθηκε επίσης σε φαινόμενα τεράστιας εργοδοτικής παραβατικότητας, δίνοντας ως παράδειγμα, εργοδότης που είχε 150 άτομα στην επιχείρησή του, είχε δηλωμένο με το νέο καθεστώς του 2016 μόνο το έναν. Έτσι, ένας μετανάστης από το Μπαγκλαντές εμφανιζόταν με ετήσιο εισόδημα 85.000 ευρώ, «και άλλες περιπτώσεις με 25 και 50.000».

Τα φτηνά και χωρίς χαρτιά εργατικά χέρια, φεύγουν

Μάλιστα, εντύπωση προκαλεί το γεγονός ότι το καθεστώς αυτό φαίνεται πια να αποδεικνύεται επιζήμιο και για τις επιχειρήσεις στον αγροτικό τομέα, που σιγά σιγά δεν βρίσκουν τα φτηνά και χωρίς δικαιώματα εργατικά χεριά που ζητούν.

«Η δικιά μας επιτόπια έρευνα καταγράφει τάση κινητικότητας των μεταναστών εργατών γης σε άλλες χώρες. Από το 2018 δημοσιεύσαμε μία μελέτη, που λέγαμε ότι οι μετανάστες εργάτες γης παραμένουν στη Μανωλάδα με την ελπίδα να βρεθεί μία λύση με το νομικό τους καθεστώς. Τα τελευταία δύο χρόνια παρατηρείται μία κόπωση και μπορεί να μην έχουμε επίσημα στοιχεία, αλλά βλέπουμε ότι όλο και περισσότεροι κινούνται προς την Ιταλία και τη Γαλλία, για κάπως καλύτερες συνθήκες. Αυτό δημιούργησε ήδη φέτος μία τεράστια έλλειψη εργατικών χεριών σε όλη τη χώρα, για την οποία δεν ευθύνεται μόνο η πανδημία. Η Ιταλία επέλεξε, μέσα στην πανδημία, να κάνει μία διαδικασία νομιμοποίησης, με την οποία πήραν χαρτιά περίπου 250.000 άνθρωποι» εξήγησε ο Απόστολος Καψάλης και συμπλήρωσε πως «αν συνεχιστεί αυτή η κατάσταση, πιστεύω ότι πέρα από τη διαιώνιση αυτών των προβλημάτων, θα έχουμε όλο και περισσότερες ελλείψεις στην παραγωγή και προβλήματα για τις επιχειρήσεις».

Μιλώντας στο ΤPP, ο κ.Καψάλης,εκτιμάει ότι από την έρευνά του, βασισμένη σε μαρτυρίες και συνεντεύξεις, προκύπτει ότι περίπου 1.500 μετανάστες εργάτες που εργάζονταν σε περιοχές όπως η Μανωλάδα έχουν φύγει από τη Ελλάδα αναζητώντας καλύτερες συνθήκες

«Να αποκτήσουν αυτοί οι άνθρωποι ορατότητα» – Η λύση αφορά το νομικό καθεστώς

Οι τρεις ομιλητές συμφώνησαν στις παρεμβάσεις τους ότι ρίζα του προβλήματος είναι το γεγονός ότι οι μετανάστες εργάτες, πάνω από το 90% των εργαζόμενων στην αγροτική παραγωγή, παραμένουν αόρατοι, χωρίς χαρτιά. «Η κατάσταση παραμένει πάρα πολύ δύσκολη και σε καμία περίπτωση οι συνθήκες δεν είναι ανθρώπινες. Είναι ανάγκη να απευθυνθούμε για ακόμα μία φορά προς την πολιτεία, ζητώντας να δοθεί λύση με το νομικό καθεστώς των εργατών γης. Όχι μόνο με τη Μανωλάδα, αλλά και με πολλές άλλες περιοχές» τόνισε η Σωτηρία Χήρα.

«Είχαμε μία συνάντηση με τη Γενική Γραμματεία Μεταναστευτικής Πολιτικής, στην οποία αναφερθήκαμε σε όλα αυτά, όπως επίσης και στην αποτυχία της εφαρμογής του εργοσήμου. Καταθέσαμε μια πρόταση, που δεν έχει βρει ανταπόκριση και φαίνεται ότι έχει πέσει στο κενό» πρόσθεσε.

Η λύση που προτείνεται, όπως εξηγούν δύο εκ των ομιλητών στο ΤPP είναι μία κλαδική νομιμοποίηση, με παροχή άδειας διαμονής στους μετανάστες εργάτες γης, στα πρότυπα της ανάλογης ρύθμισης στην Ιταλία.

«Εμείς πριν κλείσει η υπόθεση της εποπτείας της Ελλάδας, μετά την καταδικαστική απόφαση για τη Μανωλάδα, είχαμε κάνει μία παρέμβαση στην Επιτροπή Υπουργών και είπαμε, ότι όσο δεν υπάρχει ένα μόνιμο και νόμιμο σχήμα που να ρυθμίζει τους εργαζόμενους μεταναστες, η ίδια η έλλειψη αυτού του πλαισίου είναι αυτή που προκαλεί όλα τα προβλήματα. Το ότι δηλαδή οι άνθρωποι είναι χωρίς χαρτιά. Η προηγούμενη κυβέρνηση θεώρησε λανθασμένα ότι η ρύθμισή της θα λύσει όλα τα προβλήματα, αλλά στην πραγματικότητα νομιμοποιούσε αυτό το καθεστώς. Νομικά αυτό που είχε γίνει, δεν ήταν καν άδεια εργασίας, είναι ότι μπορούσες να δουλεύεις πριν την απέλασή σου και να παρατείνεις την παραμονή σου» δήλωσε στο ΤPP ο δικηγόρος, Βασίλης Κερασιώτης και συνέχισε:

«Τα βασικά χαρακτηριστικά της πρότασης είναι να είναι κλαδική, δηλαδή να αφορά τον συγκεκριμένο τομέα. Δεν μιλάμε για ευρεία νομιμοποίηση, γιατί αυτή απαγορεύεται. Να αφορά τους εποχιακούς εργάτες γης και να είναι άδεια διαμονής, όχι άδεια εργασίας. Γιατί ο στόχος είναι να μην εξαρτάται η νομιμότητα του εργάτη από πράξεις ή το “έλεος” του εργοδότη».

«Η Μανωλάδα εξάλλου», εξηγεί, «λειτουργεί αρρύθμιστα γιατί ο εργοδότης λέει πως “αν δεν θέλεις την παράγκα θα βρω άλλον και εσύ θα απελαθείς”. Βέβαια, τα τελευταία 15 χρόνια επειδή τους χρειάζονται αυτούς τους ανθρώπους, στη Μανωλάδα δεν κινδυνεύεις ούτε με απέλαση ούτε από σκούπα. Η Αστυνομία δεν θα τους πιάσει επειδή δεν έχουν χαρτιά, γιατί σχεδόν κανείς δεν έχει χαρτιά, θα τους πιάσει μόνο αν εμπλακούν σε κάτι ποινικό. Και όσοι Μανωλαδαίοι εργάτες έχουν νομιμοποιηθεί, έχουν νομιμοποιηθεί μόνο παρεμπιπτώντως, στα πλαίσια ποινικών διαδικασιών, είτε για εμπορία ανθρώπων είτε για εργασιακή εκμετάλλευση στην περίπτωση της πυρκαγιάς είτε ως θύματα ρατσιστικής βίας. Γιατί ο νόμος λέει ότι όσο διαρκούν αυτές οι ποινικές υποθέσεις, θα πάρουν χαρτιά. Νομιμοποιήθηκαν από τον εισαγγελέα. Δηλαδή και οι εργάτες που πυροβολήθηκαν, αν δεν είχε συμβεί αυτό, σήμερα θα τρέχαν να μαζέψουν τα χαρτιά μήπως και πάρουν κάποια άδεια. Είναι αδιανότητο αυτό το καθεστώς για ένα κράτος Δικαίου»

Ενώ από την πλευρά του, ο Απόστολος Καψάλης, εξήγησε στο ΤPP την πρόταση για κλαδική νομιμοποίηση των εποχιακών εργατών, αναφέροντας δύο παραδείγματα. Πέρα από αυτό της Ιταλίας, υπάρχει και μία «άγνωστη» ιστορία της κυβέρνησης Σαμαρά:

«Εμείς αυτό που λέμε είναι να γίνει μία διαδικασία, με νομιμοποίηση της εργασίας στον αγροτικό τομέα και κλαδική ρύθμιση, με συγκεκριμένες δικλείδες ασφαλείας, όπως ημερομηνία εισόδου στη χώρα κλπ, ώστε αυτοί οι άνθρωποι να πάρουν άδεια διαμονής. Άλλωστε και το νομικό καθεστώς που προϋπήρχε, από το 2016, αυτό το σκεπτικό είχε και αφορούσε μόνο τον αγροτικό τομέα. Να γίνει μία νομιμοποίηση δηλαδή σαν αυτή που έγινε το 2014. Το 2014, επί Σαμαρά, με αφορμή τον Κώδικα Μετανάστευσης έγινε μία κρυφή νομιμοποίηση, επειδή πολύς κόσμος λόγω κρίσης προσέφευγε στα δικαστήρια και κέρδιζε την ανανέωση των αδειών. Όπότε τότε η κυβέρνηση, παρόλο που ήταν η κυβέρνηση Σαμαρά, είπε ότι όποιος αποφύγει την προσφυγή στα δικαστήρια, αυτόματα θα ανανεωθεί η άδεια διαμονής του. Βλέπουμε δηλαδή ότι ακόμα και από ακραίες αντιμεταναστευτικές κυβερνήσεις, υπάρχουν νομιμοποιήσεις. Η λογική υπάρχει, η Ιταλία έκανε κλαδική νομιμοποίηση, στην Ελλάδα δεν έχει υπάρξει ακόμα. Ίσως να είναι μία καλή ευκαιρία, γιατί ο τομέας αυτός έχει συντριπτικά ποσοστά αδήλωτης εργασίας».

«Αυτοί θεωρούνε» συνέχισε ο Απόστολος Καψάλης, σχολιάζοντας την κρατική αδράνεια, «ότι αν τους δώσουν χαρτιά, τότε είναι που θα φύγουνε και θα πάνε σε άλλες χώρες της Ευρώπης, όποτε θα μείνει ο αγροτικός τομέας χωρίς φτηνά εργατικά χέρια. Δεν προκύπτει από τη βιβλιογραφία κάτι τέτοιο. Εγώ από την έρευνα που έκανα, και σε Μανωλάδα και στη Θήβα και στη Θεσσαλία, ούτε ένας δεν βρέθηκε να μου πει ότι “εγώ αν πάρω άδεια διαμονής θα φύγω”. Έχουν εδώ πολλοί τις οικογένειές τους, μένουν τόσα χρόνια στην Ελλάδα, γιατί αν πάρουν χαρτιά τότε να σηκωθούν και να φύγουν»

«Να αποκτήσουν αυτοί οι άνθρωποι ορατότητα» ανέφερε προς στο κλείσιμο της εισήγησής της η υπεύθυνη Συνηγορίας και Νομικής Συμβουλευτικής του Generation 2.0. Για κάποια χρόνια, με αφορμή ένα φρικιαστικό περιστατικό που έγινε γνωστό διεθνώς, οι πολλές χιλιάδες μετανάστες εργάτες έγιναν ξαφνικά «ορατοί». Αλλά πέρα από τη δικαίωση των 35 θυμάτων, χρόνια μετά, τίποτα δεν άλλαξε δομικά, καθημερινά. Αυτό είναι αναγκαίο να συμβεί, για λόγους στοιχειωδών δικαιωμάτων, δικαιοσύνης, ακόμα και για λόγους οικονομίας, καταπώς φαίνεται. Πριν την επόμενη υπόθεση «Μανωλάδας».