 |
| Λαγοκέφαλοι στα δίχτυα | Σύλλογος Επαγγελματιών Αλιέων Νομού Ηρακλείου |
Φέτος όλοι είδαμε να πωλούνται ντόπιες φράουλες 2 μήνες «πριν από την εποχή τους», καλοκαιρινά φρούτα ώριμα ήδη από τον Μάιο, ενώ τον Μάρτιο είχαμε θερμοκρασίες 30 βαθμών Κελσίου. Η κλιματική αλλαγή είναι εδώ και η χώρα μας την αισθάνεται παντού, από τα φρούτα, τα «άχρηστα» πουλόβερ μέχρι και τα «εξωτικά» είδη θαλάσσιας ζωής που αλλάζουν όσα ξέραμε για τις θάλασσές μας.
Ποια είναι όμως τα «εξωτικά» είδη και πώς αλλάζουν τις θάλασσές μας; Οπως εξηγεί η Παρασκευή Καραχλέ, διευθύντρια Ερευνών στο Ινστιτούτο Θαλάσσιων Βιολογικών Πόρων και Εσωτερικών Υδάτων του Ελληνικού Κέντρου Θαλασσίων Ερευνών (ΕΛΚΕΘΕ), «ονομάζουμε ξενικά ή αλλόχθονα, είδη τα οποία βρίσκονται σε μια περιοχή πέραν της φυσικής εξάπλωσής τους ως αποτέλεσμα ανθρωπογενών παρεμβάσεων, δηλαδή ένα είδος ψαριού που κανονικά θα ζούσε στον Ινδο-Ειρηνικό, μέσω του Σουέζ περνάει στη Μεσόγειο». Κάποια από τα ξενικά είδη έχουν ιδιαίτερη δυναμική και μπορούν να προκαλέσουν προβλήματα στη βιοποικιλότητα, στις οικοσυστημικές υπηρεσίες (π.χ. αλιεία, τουρισμός) και στην υγεία. Αυτά μας κινητοποιούν λίγο παραπάνω και τα ονομάζουμε χωροκατακτητικά ξενικά είδη».
«Στη Μεσόγειο έχουμε περίπου 1.000 ξενικά είδη, τα οποία δεν είναι όλα χωροκατακτητικά. Στη χώρα μας, το πρώτο ξενικό καταγράφηκε την πρώτη δεκαετία του 1900, ενώ, λόγω εγγύτητας στο Σουέζ, στην Ελλάδα έχουμε περισσότερα από 250 ξενικά είδη, τα οποία μπορεί να είναι φυτά, μέδουσες, καβούρια, γαρίδες και ψάρια», σημειώνει η Π. Καραχλέ. Το φαινόμενο δεν είναι καινούργιο για τους επιστήμονες, ωστόσο τα τελευταία χρόνια λόγω της κλιματικής αλλαγής καθώς και της πιο επισταμένης έρευνας καταγράφονται περισσότερα, εξηγεί.
«Οσο θα ζεσταίνεται η θάλασσα, αλλάζουμε το οικοσύστημα και το “πιέζουμε”, τόσο περισσότερα θα βρίσκουμε», επισημαίνει. «Η γενική εικόνα είναι ότι όλες αυτές οι αλλαγές επιταχύνονται με την άνοδο της θερμοκρασίας γιατί μπαίνουν θερμόφιλα είδη τα οποία βρίσκουν ένα πολύ ευνοϊκό περιβάλλον, οπότε αλλάζει γενικά η σύνθεση του οικοσυστήματος. Οπως το βλέπω, σε 30 χρόνια θα έχουν αλλάξει τελείως τα πράγματα. Στην ακτή του Ισραήλ, το 85% των ποσοτήτων που ψαρεύουν είναι εισβολικά είδη από το Σουέζ. Δεν ξέρω εάν θα φτάσουμε σε αυτό το ποσοστό, αλλά, αν προχωρήσει κανείς στην Ανατολική Μεσόγειο, βλέπει ότι σιγά σιγά έχουν πλεονέκτημα αυτά τα είδη», σημειώνει με τη σειρά του ο Γιώργος Τσερπές, διευθυντής Ερευνών στο ΕΛΚΕΘΕ Κρήτης.
22 ξενικά είδη
 |
| Γερμανοί - Βαρβάκειος | ΕΛΛΗ ΖΙΩΤΟΥ |
Σύμφωνα με την Π. Καραχλέ, στο πλαίσιο ερευνητικού προγράμματος για τη σύνταξη του Εθνικού Καταλόγου εισβολικών ειδών, με ανάδοχο το Πανεπιστήμιο Αθηνών και σε συνεργασία με το ΕΛΚΕΘΕ, αναγνώρισαν ως σημαντικά σχετικά με τα ζητήματα που προκαλούν στο θαλάσσιο περιβάλλον 22 είδη. «Μερικά από αυτά είναι το λεοντόψαρο, ο λαγοκέφαλος, ο γερμανός και η αγριόσαλπα, ο σαρδελόγαυρος, ο νανολαγοκέφαλος, κάποια καβούρια όπως το μπλε καβούρι, ο μακράκανθος ή κοκκινόπυγος αχινός, η γαρίδα Ατλαντικού, την οποία βρίσκουμε σε μεγάλες αφθονίες στον Θερμαϊκό και στο Ιόνιο, και κάποια φυτά».
🔴 Ο τοξικός λαγοκέφαλος
Ο λαγοκέφαλος είναι ο πιο γνωστός αφού ο εντοπισμός του στα ελληνικά νερά είχε σημάνει συναγερμό από το 2005 καθώς διαθέτει μια τοξίνη, την τετροδοτοξίνη, η οποία αν καταναλωθεί σε ικανές ποσότητες μπορεί να οδηγήσει και στον θάνατο. Επιπλέον, είναι ένα ψάρι που βγαίνει και στα ρηχά νερά και έχουν καταγραφεί περιπτώσεις επιθέσεων σε κολυμβητές.
Σε πρόσφατη επιστημονική δημοσίευση έχουν καταγραφεί 198 αναφορές από επιθέσεις (28 περιστατικά), δηλητηριάσεις (143 περιστατικά) και θανάτους (28 περιπτώσεις) από λαγοκέφαλους σε όλες τις χώρες της Αν. Μεσογείου, τονίζει η Π. Καραχλέ. Ταυτόχρονα, ο λαγοκέφαλος προκαλεί σοβαρά προβλήματα και στην αλιεία, καθώς καταστρέφει εργαλεία των ψαράδων, ενώ τρώει είδη που είναι εμπορικής σημασίας, μειώνοντας την ψαριά.
Ψηλά στη λίστα των απειλητικών εισβολέων οι επιστήμονες τοποθετούν και το λεοντόψαρο, καθώς το χαρακτηρίζουν αδηφάγο θηρευτή, δηλαδή τρώει συνέχεια, σε πολύ μεγάλες ποσότητες, με ιδιαίτερες επιπτώσεις στη βιοποικιλότητα, όπως διαπιστώθηκε στην Καραϊβική.
🔴 Ο εφιάλτης
 |
| Ψαριά λεοντόψαρων | Σύλλογος Επαγγελματιών Αλιέων Νομού Ηρακλείου |
Ηδη από το 2018 οι ψαράδες της Κρήτης ζουν στο πετσί τους την απειλή αυτή. «Γύρω στο 2018-2020 ξεκίνησε αυτό το μαρτύριο με τα λαγόψαρα και λεοντόψαρα. Υπήρχε και πιο μπροστά το πρόβλημα, όχι τόσο πολύ έντονο. Κάθε μέρα πολλαπλασιάζεται το πρόβλημα. Δεν υπάρχει περίπτωση να βάλουμε ένα “κουστούμι δίχτυα”, που κάνει 6.500-7.000 ευρώ τα δέκα δίχτυα, να τα σηκώσουμε το πρωί, και αν δεν βρείτε μέσα 50-60 τρύπες τότε θα σας χαρίσουμε τα καΐκια», μας λέει χαρακτηριστικά ο πρόεδρος του συλλόγου επαγγελματιών αλιέων νομού Ηρακλείου, Ιωάννης Ανδρουλάκης.
Η παρουσία του λαγοκέφαλου και του λεοντόψαρου, σύμφωνα και με τους επιστήμονες, προκαλεί πια έντονα προβλήματα στην Κρήτη και στα Δωδεκάνησα, ενώ σταδιακά προβλήματα έχουν αρχίσει να αντιμετωπίζουν και οι ψαράδες στις ανατολικές ακτές της Πελοποννήσου και στις νοτιοανατολικές Κυκλάδες. Πρόσφατη έρευνα του ΕΛΚΕΘΕ σχετικά με τις οικονομικές επιπτώσεις στους αλιείς υπολογίζει ότι οι απώλειες ανά έτος και ανά αλιέα φτάνουν τις 9.980 ευρώ, αν ληφθούν υπόψη οι χαμένες εργατοώρες, το επιπλέον κόστος για τα αλιευτικά εργαλεία αλλά και τα εμπορεύσιμα ψάρια που τρώνε οι λαγοκέφαλοι.
«Κάθε μέρα πολλαπλασιάζεται το πρόβλημα. Δεν υπάρχει περίπτωση να βάλουμε ένα “κουστούμι δίχτυα”, που κάνει 6.500-7.000 ευρώ τα δέκα δίχτυα, να τα σηκώσουμε το πρωί, και αν δεν βρείτε μέσα 50-60 τρύπες, τότε θα σας χαρίσουμε τα καΐκια» | Ιωάννης Ανδρουλάκης, πρόεδρος του συλλόγου επαγγελματιών αλιέων νομού Ηρακλείου
Πρόκειται για κόστος δυσβάσταχτο για την παράκτια αλιεία μικρής κλίμακας, γεγονός που έχει αναγκάσει τους ψαράδες στην Κρήτη να αναζητήσουν λύσεις και μέτρα από Περιφέρεια και υπουργείο. Aπό το 2019 έχουν γίνει συνολικά 9 ερωτήσεις στη Βουλή από τον ΣΥΡΙΖΑ, το ΠΑΣΟΚ, το ΚΚΕ και την Ελληνική Λύση, ενώ σχετική ερώτηση έχει κατατεθεί και στο Ευρωκοινοβούλιο το 2019 από τον πρόεδρο του ΠΑΣΟΚ, Νίκο Ανδρουλάκη, όταν ήταν ευρωβουλευτής.
Η αναζήτηση βοήθειας από την Πολιτεία, ωστόσο, δεν έχει αποδώσει καρπούς, σύμφωνα με τον Ι. Ανδρουλάκη, καθώς παρά τις συσκέψεις στην Περιφέρεια Κρήτης και συγκεκριμένη απόφαση της Περιφέρειας για ενίσχυση των αλιέων μέσω μέτρων, όπως απαλλαγή τους από τα τέλη κυκλοφορίας για τα καΐκια, το υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων δεν έχει λάβει ακόμα κάποιο μέτρο προς ανακούφιση των αλιέων, σημειώνει.
Η απόφαση της Περιφέρειας Κρήτης έχει σταλεί στο υπουργείο και ο κ. Αυγενάκης, προηγούμενος υπουργός ΥΠΑΑΤ, δεν έχει κάνει μέχρι στιγμής τίποτα, καταγγέλλει ο Ι. Ανδρουλάκης, υπογραμμίζοντας ότι ζητούν αποζημίωση για τον εξοπλισμό και την απώλεια εισοδήματος που προκαλείται από την παρουσία του λαγοκέφαλου. «Δεν βοηθιέται ο αλιέας.
Θα μπορούσαν να μας δώσουν κίνητρα. Να μας ενισχύσουν να φτιάξουμε καινούργια εργαλεία, να υπάρχει ανά κομμάτι ένα είδος αποζημίωσης για να υπάρξει ενδιαφέρον να τα κυνηγήσουμε και να μειώσουμε τον πληθυσμό».
🔴 Η στάση της Πολιτείας
Σε επίπεδο Πολιτείας, έχει δημοσιευτεί στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως τον Ιούνιο του 2023 απόφαση του υπουργείου Περιβάλλοντος και Ενέργειας με τη οποία εγκρίνεται το Σχέδιο δράσης για τις διαδρομές εισαγωγής των χωροκατακτητικών ξενικών ειδών στην Ελλάδα, που ουσιαστικά περιγράφει την εξάπλωσή τους.
Εντός του 2024, σύμφωνα με την Π. Καραχλέ, αναμένεται να καταθέσει το ΕΛΚΕΘΕ στον Οργανισμό Φυσικού Περιβάλλοντος και Κλιματικής Αλλαγής (ΟΦΥΠΕΚΑ) μια πρόταση σχεδίου δράσης για τον λαγοκέφαλο.
Ωστόσο, μέχρι στιγμής, όπως προκύπτει και από την πιο πρόσφατη απάντηση στη Βουλή του προηγούμενου υφυπουργού Αγροτικής Ανάπτυξης, Σταύρου Κελέτση, τον περασμένο Σεπτέμβριο, στην ερώτηση βουλευτών του ΠΑΣΟΚ-ΚΙΝ.ΑΛΛ., το υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης περιορίζεται στην ανάθεση μελετών –απαραίτητων μεν– για σχέδια δράσης και παρατήρησης του φαινομένου, χωρίς όμως να έχει μέχρι στιγμής προχωρήσει στη λήψη πρακτικών μέτρων άμεσης παρέμβασης.
Στην πρόσφατη αυτή απάντηση, παραπέμπει επίσης στην Ε.Ε., σημειώνοντας μάλιστα ότι το λεοντόψαρο και το είδος του λαγοκέφαλου που έχουν οι ελληνικές θάλασσες δεν περιλαμβάνονται ακόμα στον κατάλογο χωροκατακτητικών ξένων ειδών ενωσιακού ενδιαφέροντος, ενώ σημειώνεται ότι το θέμα έθεσε ο τότε υπουργός Λευτέρης Αυγενάκης στο Ατυπο Συμβούλιο Υπουργών της Ε.Ε. για την Αλιεία τον περασμένο Ιούλιο.
Εδώ και 5 χρόνια, η Κύπρος λαμβάνει ένα κονδύλι από την Ε.Ε. και πληρώνει τους ψαράδες 3 ευρώ το κιλό τον λαγοκέφαλο ως αντισταθμιστικό μέτρο για την απώλεια εισοδήματος ή τυχόν ζημιών, σημειώνει η Π. Καραχλέ, μιλώντας για την εμπειρία άλλων χωρών, προσθέτοντας ότι μόλις την προηγούμενη εβδομάδα το Τμήμα Αλιείας και Θαλάσσιων ερευνών της Κύπρου ανακοίνωσε την αύξηση της αποζημίωσης στα 4,73 ευρώ το κιλό.
Αντίστοιχα στην Τουρκία κάνουν κάτι παρόμοιο, δηλαδή οι ψαράδες είναι υποχρεωμένοι να πηγαίνουν τις ουρές από τα ψάρια και ανάλογα με τις ουρές πληρώνονται ένα αντίτιμο.
Λαγοκέφαλος: ιχθυάλευρο ή μπότοξ;
Εν τω μεταξύ, οι επιστήμονες ψάχνουν να βρουν λύσεις για το πώς θα μπορέσουν να χρησιμοποιήσουν ξενικά είδη, τοξικά και μη, μέσα από ερευνητικά προγράμματα. Ενα από αυτά είναι το Lagomeal, πρόγραμμα που επιδοτήθηκε στο πλαίσιο του προγράμματος ΕΠΑΛΘ 2014-2020, με συμμετέχοντες φορείς το ΕΛΚΕΘΕ, τον Δημόκριτο και τη ΝΑΥΣ, και μελέτησε πώς μπορεί να απενεργοποιηθεί η τοξίνη του λαγοκέφαλου και να παραγάγουν ιχθυάλευρο για να χρησιμοποιηθεί στις δίαιτες για το λαβράκι. «Το έργο αναγνωρίστηκε από την DG-Mare ως πολύ σημαντικό για τα αποτελέσματά του και υπάρχουν έντονες συζητήσεις και διαπραγματεύσεις να επιδοτηθεί η συνέχειά του και περιμένουμε νέα», αναφέρει ο Ιωάννης Νέγκας, συντονιστής προγράμματος Lagomeal (ΕΛΚΕΘΕ, Ινστιτούτο Θαλάσσιας Βιολογίας, Βιοτεχνολογίας και Υδατοκαλλιεργειών).
To πρόγραμμα Explias (Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο, ΕΛΚΕΘΕ, Πανεπιστήμιο Αιγαίου) πήρε από τον λαγοκέφαλο το κολαγόνο, τα Ω3 και την τοξίνη και εξέτασε πιθανές χρήσεις σε προϊόντα. «Την τοξίνη την πρότεινε για χρήση παρόμοια με το μπότοξ, γιατί και το μπότοξ μια τοξίνη είναι. Τα Ω3 για ανθρώπινη κατανάλωση, το κολαγόνο για κρέμες. Πήρε πάρα πολύ έξυπνα και έβγαλε υπεραξίες γιατί το ιχθυάλευρο μπορεί να κάνει 2 ευρώ το κιλό, αλλά το Ω3 και το μπότοξ κάνουν 500 ευρώ το κιλό.
Οπότε, συνδυαστικά παίρνεις τα ψάρια αυτά, τους βγάζεις υπεραξίες, το χρησιμοποιείς για ανθρώπινη κατανάλωση και το υπόλοιπο το κάνεις ιχθυάλευρο. Υπάρχουν πάρα πολλές τέτοιες έξυπνες διαδικασίες που θέλουμε να τις δούμε να περνάνε και στην παραγωγή», σημειώνει ο Ι. Νέγκας.
Τα ξενικά… στο πιάτο μας
Ομως δεν είναι όλα τα ξενικά είδη τοξικά. Το λεοντόψαρο είναι ένα ιδιαίτερα θρεπτικό ψάρι και τρώγοντάς το βοηθάμε και το περιβάλλον, υπογραμμίζει η Π. Καραχλέ. Ανάλογη προσέγγιση έχουν και στη γειτονική Ιταλία, όπως προκύπτει από την έρευνά μας. Μελέτη του ΕΛΚΕΘΕ για το λεοντόψαρο, τον γερμανό, την αγριόσαλπα και τον σαρδελόγαυρο (ή αλλιώς γαύρος παριανός) διαπίστωσε ότι είναι πάρα πολύ πλούσια σε Ωμέγα 3 λιπαρά και πάρα πολύ καλές πηγές πρωτεΐνης. Μάλιστα σε συνεργασία με το WWF Ελλάς και με τον σεφ Γιώργο Τσούλη πριν από έναν χρόνο έγινε καμπάνια για να γνωρίσει το κοινό τα ψάρια αυτά και να τα προτιμά.
Στη Ρόδο και στο Καστελόριζο, οι γερμανοί θεωρούνται πρώτο ψάρι, το ίδιο και στην Κύπρο, όπως μας λένε έμποροι στην ψαραγορά της Βαρβακείου, όπου μπορεί κανείς να αγοράσει γερμανούς και σαρδελόγαυρο σε τιμές που δεν ξεπερνούν τα 7 ευρώ για τον γερμανό και 2 ευρώ για τον σαρδελόγαυρο. Πρόσφατα, στην ψαραγορά της Βαρβακείου εντοπίσαμε και λεοντόψαρα από τη... Νάξο. Στην Κρήτη οι γερμανοί πετιούνται, δεν έχουν κατανάλωση, τονίζουν οι Γ. Τσερπές και Ι. Ανδρουλάκης, ενώ αντιθέτως στις αγορές μπορεί να βρει κανείς λεοντόψαρο, ειδικά στην Ανατολική Κρήτη, σε ανάλογες τιμές, όπως μας λένε, καθώς ακόμα ο κόσμος δεν γνωρίζει τα ψάρια αυτά και το λεοντόψαρο απαιτεί ειδικό καθάρισμα αφού στα αγκάθια του έχει δηλητήριο, όπως και η δράκαινα.
● Η έρευνα υποστηρίχθηκε από το Journalismfund Europe στο πλαίσιο του Earth Investigations Programme
● Οι φωτογραφίες από το ψάρεμα λεοντόψαρων και λαγοκέφαλων παραχωρήθηκαν από τον Σύλλογο Επαγγελματιών Αλιέων Νομού Ηρακλείου
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου