 |
Το κτίριο των φυλακών της Γυάρου που χτίστηκε με το αίμα των εξόριστων αγωνιστών |
Η Γυάρος ή Γιούρα, Βαστίλη ή Νταχάου της Μεσογείου, θανατονήσι και κολαστήριο ψυχών, στέκει στην καρδιά των Κυκλάδων ως αδιάψευστος μάρτυρας για τα βασανιστήρια και τον εγκλεισμό χιλιάδων εξορίστων που έζησαν στα σώματά τους τη βαρβαρότητα του μετεμφυλιακού καθεστώτος (1947-1954) και της απριλιανής δικτατορίας. Λόγω της ανθρώπινης απουσίας ύστερα, κρατήθηκε παρθένο περιβαλλοντικά και το 2011 εντάχθηκε στο δίκτυο Natura 2000, καθώς αποτελεί καταφύγιο της ελληνικής και μεσογειακής χλωρίδας και πανίδας και απειλούμενων ειδών προς εξαφάνιση.
Στην εποχή όμως του υπερτουρισμού, το ξερονήσι μετατρέπεται σε «φιλέτο» για μια ιδιωτική εταιρεία αλουμινίου, την Alumil, και για ένα κοινωφελές ίδρυμα, την ΑΜΚΕ ΑΙΓΕΑΣ. Με τις ευλογίες της κυβέρνησης και με το βλέμμα στις πράσινες χρηματοδοτήσεις υποστηρίζουν πως θέλουν να κατασκευάσουν ένα αυτόνομο ερευνητικό κέντρο και ένα μουσείο για τις φυλακές, εκμεταλλευόμενες την αδράνεια του κράτους.
Οι μόνοι άνθρωποι που «κατοίκησαν» ποτέ το νησί επαναφέρουν το διαχρονικό αίτημα για να καταστεί επισκέψιμο, αλλά τάσσονται κατά οποιασδήποτε, επενδυτικής ή μη, ανάπτυξης. Ο Σύνδεσμος Φυλακισθέντων και Εξορισθέντων Αντιστασιακών 1967-1974 (ΣΦΕΑ) τονίζει σε ανακοίνωσή του για τις παραπάνω εξαγγελίες ότι «πριν από 50 χρόνια, στις 24 Ιουλίου 1974, την επαύριο της πτώσης της χούντας, συγγενείς και φίλοι, κρατώντας το πανό «Δώστε τη χούντα στον λαό», υποδέχονταν στο λιμάνι της Ραφήνας τους εξόριστους που επέστρεφαν από τη Γυάρο. Πενήντα χρόνια μετά δεν πρέπει να επιτρέψουμε στην κυβέρνηση να παραδώσει τη μνήμη της Γυάρου στα νύχια της αγοράς, στο όνομα της περιβόητης «πράσινης μετάβασης»».
Βεβήλωση
 |
Από την παρουσίαση του πρότζεκτ στο Μέγαρο Μουσικής |
Την περασμένη Παρασκευή, η αμφιλεγόμενη προσπάθεια δημιουργίας «water & energy self-sufficient Hub» στο νησί προκάλεσε τη διαμαρτυρία δεκάδων αγωνιστών και αρχιτεκτόνων μέσα και έξω από το Μέγαρο Μουσικής, στην τελετή έναρξης και παρουσίασης του σχετικού «διαγωνισμού ιδεών» Arxellence 3 για την «ενίσχυση της ιστορικής μνήμης και την προώθηση στρατηγικών βιοποικιλότητας». Ωστόσο, τίποτα καινούργιο δεν έγινε γνωστό για αυτόν στις τρεις ώρες της εκδήλωσης, πέρα από τη στόχευση για την εφαρμογή των αποτελεσμάτων του και σε άλλα νησιά.
Απαξιώνοντας τη μνήμη των χιλιάδων κρατουμένων και την ιερότητα του μοναδικού αυτού τόπου, ο εκπρόσωπος της Alumil, Νίκος Σαλπιγγίδης, μίλησε για «σύνδεση» του επιχειρηματικού πρότζεκτ με τα «υπόλοιπα νησιά της χώρας μας. Πώς μπορούμε να φανταστούμε το αύριο της Ελλάδας, πώς θα πρέπει να είναι τα νησιά τού αύριο σεβόμενοι το περιβάλλον και τους Ελληνες». «Τι πιο ωραίο να βοηθήσουμε να δημιουργηθεί αστική και νησιωτική ανάπτυξη, όχι ως real estate. Ως υλοποιήσιμες επεξεργασμένες παρεμβάσεις μικρής κλίμακας με ειδικές λύσεις, παραδείγματα που να μπορούν να επαναληφθούν και σε άλλα μέρη της πατρίδας με σεβασμό στην Ιστορία, όπως υπάρχει, χωρίς σχόλια», είπε ο πρόεδρος της Alumil, Γιώργος Μυλωνάς.
Οι συνεχείς διαβεβαιώσεις για τη διατήρηση της ιστορικής μνήμης υποδαυλίστηκαν από το γεγονός ότι κανείς από τους συμμετέχοντες στην εκδήλωση δεν έγινε λίγο πιο συγκεκριμένος. Δεν έγινε ουδεμία αναφορά στις πολιτικές πεποιθήσεις των κομμουνιστών εξορίστων που «φιλοξενήθηκαν» στο νησί, στα μαρτύρια και τους αγώνες τους. Αντίθετα, ο πρόεδρος του Τεχνικού Επιμελητηρίου Ελλάδος, Γιώργος Στασινός, δήλωσε ότι «όλοι ευαίσθητοι είμαστε, αλλά θέλουμε να προχωρήσει ο τόπος μπροστά», ενώ ο Νικόλαος Ταχιάος στον χαιρετισμό του εκ μέρους του πρωθυπουργού ζήτησε ο διαγωνισμός να προωθήσει ότι «η οδύνη της Γυάρου αφορά όλους τους Ελληνες και μια συμφιλίωση που οφείλει το μνημείο να προβάλλει».
«Ζούσαμε με αρουραίους»
Η εταιρεία σε δελτίο Τύπου για την εκδήλωση επιχείρησε να ενσωματώσει τον λόγο των εκπροσώπων του ΣΦΕΑ, αφού τους επέτρεψε να τοποθετηθούν. Ηταν όμως απρόσκλητοι και εξέφρασαν την κάθετη αντίθεσή τους στον διαγωνισμό, γιατί προσβάλλει την ιστορική μνήμη του τόπου.
 |
Διαμαρτυρία μελών του Συλλόγου Φυλακισθέντων Εξορισθέντων Αντιστασιακών της περιόδου της δικτατορίας στις 28 Ιουνίου έξω από το Μέγαρο Μουσικής, όπου πραγματοποιήθηκε η εκδήλωση παρουσίασης επιχειρηματικών σχεδίων για τη Γυάρο |
«Οταν ήρθε ο Παττακός στον έναν μήνα της χούντας, μας είπε “κάντε δήλωση και υποταχτείτε στο καθεστώς αυτό γιατί αλλιώς θα καταντήσετε πτώματα. Θα τουμπανιάσετε και θα σαπίσετε. Μείναμε χιλιάδες παρά τις παραινέσεις του φασίστα, οργάνου της αμερικανικής CIA, που έκαναν το μεγάλο κακό στην πατρίδα μας. Περάσαμε πάρα πολύ δύσκολες μέρες. Μείναμε σε σκηνές, γιατί 2.000 άνθρωποι χωρούσαν στο κτίριο. Οι υπόλοιποι, στους πέντε όρμους. Ζούσαμε με αρουραίους και σκορπιούς και ό,τι δεν μπορείτε να φανταστείτε», είπε ο πρόεδρος του ΣΦΕΑ, Βαγγέλης Γκιουγκής.
Εξ ονόματος των εκατοντάδων επιζησάντων απαίτησε «να αφήσουμε τους χώρους ιστορικής μνήμης να παραμείνουν ως έχουν. Είμαστε υπέρ της συντήρησης του χώρου και των κτιρίων της Γυάρου. Αλλά δεν θέλουμε καμία επενδυτική αξιοποίηση από ιδιωτικές εταιρείες ή άλλους. Υπάρχουν δεκάδες άλλα νησιά στην πατρίδα μας, ας πάνε εκεί τα ιδιωτικά κεφάλαια», εξήγησε και αμφισβητώντας ευθέως τις προθέσεις των διοργανωτών δεσμεύτηκε: «Θα είμαστε άγρυπνοι σε οτιδήποτε σχεδιάζεται να γίνει… Οι κοινές μας αξίες, οι αρχές και το κοινωνικό όραμα όλων όσοι μαρτύρησαν εκεί ενσωματώνουν τον σεβασμό στη φύση. Δεν θα επιτρέψουμε ένα τοπόσημο ελευθερίας να γίνει τόπος κερδοσκοπικής εκμετάλλευσης».
«Η Ιστορία είναι ο καλύτερος δάσκαλος για το αύριο. Η γνώση τού χθες θα προστατεύσει τις κοινωνίες από τα λάθη τού αύριο. Η γνώση μάς καθοδηγεί ως ανθρώπους και ως λαό. Αυτή είναι η σπουδαιότητα της διατήρησης των μνημείων. Και δεν είναι τυχαίο ότι η Γυάρος και η Μακρόνησος είναι εγκαταλελειμμένες. Είναι πολιτικές επιλογές», πρόσθεσε ο γενικός γραμματέας του συλλόγου, Νίκος Μανιός.
Στον αντίποδα, οι ομιλητές της εκδήλωσης εστίασαν σε άσχετους με το αδόμητο νησί ανθρωποκεντρικούς παράγοντες. Μίλησαν για τα επιτεύγματα της Alumil, από τα ενεργειακά κουφώματα στα γραφεία της Google στη Νέα Υόρκη μέχρι έναν ελικοειδή ουρανοξύστη στο Βανκούβερ και για παραδείγματα βιώσιμης αρχιτεκτονικής, όπως σχολεία, σπίτια και πολυτελείς ξενώνες στην Ινδία. Η Μαρία Παπαδοπούλου (καθηγήτρια στο ΕΜΠ και στο Πάντειο και πρόεδρος του Δ.Σ. του ΟΦΥΠΕΚΑ) εστίασε στην ανάγκη βιώσιμης διαχείρισης πόρων με ολιστική προσέγγιση, ο Παναγιώτης Μπαλαμπάνης (επικεφαλής τομέα «Αποστολή και συνεργασίες ωκεανών και υδάτων» από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή) αναφέρθηκε στο πρόβλημα της απώλειας της βιοποικιλότητας και ο Παντελής Λεβαντής (από το SBC GREECE) στο διεθνές πλαίσιο για την αειφορία του δομημένου περιβάλλοντος.
Στήριξη στο εγχείρημα παρείχε και ο τέως Πρόεδρος της Δημοκρατίας, Προκόπης Παυλόπουλος, χαρακτηρίζοντας τον διαγωνισμό «πιλοτική προσπάθεια-δείκτη πορείας για το πώς πρέπει να δράσουμε υπό όρους κυρίως υπεράσπισης του πλανήτη και του κλίματος». Αναφερόμενος στο αντικείμενο μελετών σχετικά με την ανάδειξη της άγριας ομορφιάς του νησιού, ο εφοπλιστής Θανάσης Μαρτίνος (ΑΙΓΕΑΣ ΑΜΚΕ) πρότεινε «να γίνει επισκέψιμο και για φυσιολάτρες». Τέλος, η Στέλλα Κυβέλου (καθηγήτρια χωρικού σχεδιασμού και βιώσιμης ανάπτυξης στο Πάντειο) τόνισε την ανάγκη για συμπεράσματα σχετικά με το ευρύτερο θαλάσσιο χωροταξικό της νησιωτικής χώρας.
Η «ανάδειξη» της πλήρους εγκατάλειψης
«Κανείς δεν είπε τη λέξη “αξιοποίηση”», αντέτεινε στις διαμαρτυρίες ο Βαγγέλης Λυρούδιας, σύμβουλος της Alumil. Το ίδιο υποστήριξε στην ομιλία της και η γενική διευθύντρια αναστήλωσης, μουσείων και τεχνικών έργων του υπουργείου Πολιτισμού, Αμαλία Ανδρουλιδάκη, επιμένοντας ότι πρόκειται για «ανάδειξη» της Γυάρου. Επικαλούμενη τις δύο σχετικές αποφάσεις το 2001, επιχείρησε να καθησυχάσει λέγοντας πως όποια παρέμβαση πραγματοποιηθεί δεν μπορεί να αλλοιώσει τον προστατευόμενο τόπο. Τότε, με απόφαση του πρώην υπουργού Αιγαίου, Νίκου Σηφουνάκη, είχαν κηρυχθεί διατηρητέο μνημείο οι φυλακές και όλα τα οικοδομήματα στις περιοχές των όρμων (ΦΕΚ 772 Δ, 19 Σεπτ. 2001) και με απόφαση του πρώην υπουργού Ευάγγελου Βενιζέλου είχε κηρυχθεί ιστορικός τόπος ολόκληρο το νησί (ΦΕΚ 772 Δ, 19 Σεπτ. 2001). Ομως, ύστερα από διάφορες απόπειρες, το ΥΠΠΟΑ αποχαρακτήρισε μεγάλο μέρος του νησιού το 2011, επί Γ. Παπανδρέου.
Ο κ. Σηφουνάκης παρενέβη στην εκδήλωση υπενθυμίζοντας τις ενέργειες της κυβέρνησης Σημίτη, όπως η συγκρότηση επιτροπής με πρώην εξορίστους, πολιτικούς και ακαδημαϊκούς και οι αναθέσεις μελετών για ανάδειξη του κεντρικού κτιρίου και των τριών γειτονικών με την πρόθεση μετατροπής μέρους τους σε μουσείο και για κατασκευή μόλου.
Τελικά το έργο δεν υλοποιήθηκε ποτέ γιατί η κυβέρνηση της Ν.Δ. το 2004 απέσυρε τον αρχικό προϋπολογισμό (3.164.000 ευρώ) και έβαλε «ταφόπλακα» στην υπόθεση. Οπως σημείωσε ο πρώην υπουργός, η προμελέτη είχε ολοκληρωθεί και η παράδοση οριστικής μελέτης προβλεπόταν ώς το 2004, αλλά ο διάδοχός του, Αριστοτέλης Παυλίδης, δεν ήθελε να «αναμοχλεύσει πάθη». Τέλος, ο κ. Σηφουνάκης επισήμανε τη συμβολή της Αρχιτεκτονικής Σχολής του ΕΜΠ από το ερευνητικό πρόγραμμα για τη δημιουργία δικτύου ιστορικών διαδρομών στον χώρο του στρατοπέδου, με επιστημονική υπεύθυνη την Αννυ Βρυχέα το 2003.
Αυτό που αναδεικνύεται, λοιπόν, για ακόμα μία φορά είναι η εγκατάλειψη του υποβλητικού συγκροτήματος, που χτίστηκε το 1947 με καταναγκαστικά έργα και ξυλοδαρμούς των φυλακισμένων. Εσπαγαν βράχια, άνοιγαν δρόμους, μετέφεραν μάρμαρα, τούβλα και άλλα υλικά. Σήμερα, κτίρια υπό κατάρρευση, στέγες γκρεμισμένες, τοίχοι με μεγάλες ρωγμές και μπάζα μένουν να θυμίζουν το στρατόπεδο εξόντωσης και απομόνωσης.
Πυρά αρχιτεκτόνων κατά ΥΠΕΝ, ΥΠΠΟ και ΤΕΕ
Μπορεί το Arxellence 3 να απευθύνεται για προτάσεις στη διεθνή αρχιτεκτονική κοινότητα και να συνδιοργανώνεται από το ΕΜΠ και τον πρύτανή του, Γιάννη Χατζηγεωργίου, ωστόσο ήδη Ελληνες αρχιτέκτονες και φορείς τους προειδοποιούν ότι κινδυνεύει ο χαρακτήρας του νησιού, το οποίο ενδέχεται να καταλήξει τουριστικό προϊόν αντί να είναι προσιτό σε όλους.
Η «Πανεπιστημονική» Μηχανικών υποστηρίζει σε ανακοίνωσή της ότι ο προηγούμενος διεθνής αρχιτεκτονικός διαγωνισμός της Alumil για ανάπλαση του δυτικού παράλιου μετώπου της Θεσσαλονίκης αποτέλεσε «όχημα» για κερδοφόρες επενδύσεις συγκεκριμένων ομίλων στην περιοχή και ζητά από τη διοίκηση του ΤΕΕ να αποσύρει την «υπογραφή» της. «Η συμμετοχή του ΤΕΕ δυστυχώς έρχεται για ακόμη μία φορά να επιβεβαιώσει τον πρωτοπόρο ρόλο του στην εξυπηρέτηση ιδιωτικών συμφερόντων», σημειώνει η ΑΡιστερή ΑΓωνιστική Ενωτική Συσπείρωση, κατηγορώντας τα ΥΠΕΝ και ΥΠΠΟ «που θα όφειλαν -αν μη τι άλλο- να είναι αρμόδια για τη συντήρηση, προστασία και ανάδειξη των μνημείων».
Τα δύο υπουργεία «φέρουν ευθύνη για τη φθορά του τόπου τόσα χρόνια και τώρα σχεδιάζουν την οριστική «άλωσή του» από τα επιχειρηματικά συμφέροντα», υπογραμμίζει ο φοιτητικός σύλλογος των Αρχιτεκτόνων Μηχανικών Πολυτεχνείου Κρήτης, επικρίνοντας και τον ΟΦΥΠΕΚΑ, «ο οποίος αδιαφορεί για τις επιπτώσεις της επικείμενης ιδιωτικοποίησης». «Είναι γνωστή η πάγια κατεύθυνση του ιστορικού αναθεωρητισμού από πλευράς κυβερνήσεων σε όλη την Ευρώπη, με στόχο να προσαρμοστεί η συλλογική μνήμη των λαών στα κυρίαρχα αφηγήματα των «δημοκρατικών και φιλελεύθερων» ΗΠΑ-ΝΑΤΟ-Ε.Ε.», αναφέρει σε απόφασή του.
Συμφωνία για «ήπιο τουρισμό»
Ενα διαφορετικό έργο, που δεν σχετίζεται με το παραπάνω εγχείρημα, ξεκινά επίσημα, καθώς την περασμένη Πέμπτη ο Δήμος Σύρου-Ερμούπολης, ο Οργανισμός Φυσικού Περιβάλλοντος και Κλιματικής Αλλαγής (ΟΦΥΠΕΚΑ, εθνικός φορέας εποπτευόμενος από το υπουργείο Περιβάλλοντος, που θα αναλάβει τη χρηματοδότηση) και το WWF Ελλάς υπέγραψαν προγραμματική σύμβαση για τη δημιουργία παραδείγματος «τουρισμού χαμηλού αντίκτυπου στη Θαλάσσια Προστατευόμενη Περιοχή (ΘΠΠ) της Γυάρου», παραδείγματος και για άλλες θαλάσσιες Προστατευόμενες Περιοχές της χώρας.
Το
WWF, που συνέβαλε πιέζοντας την πολιτεία για τη θεσμοθέτηση της ΘΠΠ και
αναλαμβάνει δράσεις για την προστασία του φυσικού πλούτου την
τελευταία, «περιπετειώδη» όπως τονίζει, δεκαετία, αναφέρει στην
«Εφ.Συν.» πως οτιδήποτε σχεδιαστεί θα γίνει σε διαβούλευση με τους
εμπλεκόμενους φορείς και θα τηρηθούν αυστηροί όροι για την
επισκεψιμότητα, ώστε να βιώνει κάποιος τον χώρο μνήμης και το περιβάλλον
χωρίς παρεμβάσεις αλλοίωσης. Σκοπό αποτελεί επίσης η υποστήριξη της
βιώσιμης ανάπτυξης των τοπικών κοινωνιών. Και αφού τέτοιες δεν υπάρχουν
στο ακατοίκητο νησί, ορίζονται «εκείνες που χρησιμοποιούν την περιοχή
της ΘΠΠ Γυάρου ή/και έχουν ιστορικούς δεσμούς με αυτήν: κυρίως οι
κοινωνίες Σύρου και Ανδρου».
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου