Βιβλίο: «Μετανάστες εργάτες γης - Καθεστώτα εξαίρεσης στην εργασία και στην κινητικότητα», του Απόστολου Καψάλη, εκδόσεις "Άπαρσις" (Συνέντευξη του συγγραφέα)

«Πολύ σύντομα θα γεννηθεί εκ νέου η ανάγκη για ρήξη»

Ντίνα Δασκαλοπούλου

 

Αποστόλης Καψάλης, επίκουρος καθηγητής στο Πάντειο Πανεπιστήμιο ⫸ Η αποκρουστική φωτογραφία των ιθαγενών που καλωσορίζουν τις ορδές των τουριστών της κρουαζιέρας χορεύοντας συρτάκι και προσφέροντας κουλούρι Θεσσαλονίκης είναι η εικόνα από το θλιβερό παρόν και το δυστοπικό μέλλον της Ελλάδας. Μιας αποικίας χρέους, εγκαταλειμμένης στον μονόδρομο των «υπηρεσιών», με υποβαθμισμένη παραγωγική βάση, φτηνή και ελαστική εργασία, άρα με μαζική μετανάστευση γηγενών και αλλοδαπών στο εξωτερικό για λόγους επιβίωσης

Γνωριστήκαμε το μακρινό 2008, όταν η «Ελευθεροτυπία» αποκάλυψε για πρώτη φορά την Αγρια Δύση πίσω από το «θαύμα της φράουλας» στη Μανωλάδα –νεαρός δικηγόρος τότε, ήταν ένας από τους επιστήμονες που τεκμηρίωσαν επιστημονικά όσα η δημοσιογραφική έρευνα έφερε στο φως. Δεθήκαμε όταν η Κωνσταντίνα Κούνεβα δέχτηκε τη δολοφονική επίθεση με το βιτριόλι –ήταν ο νομικός σύμβουλος του μαχητικού σωματείου των καθαριστριών. Εκτοτε οι δρόμοι μας ήταν πάντα παράλληλοι, αφού δεν έπαψε ποτέ να μελετά τον κόσμο της εργασίας και της μετανάστευσης και να προσφέρει πάντα γενναιόδωρα τεχνογνωσία και τεκμηρίωση στη δημοσιογραφική δουλειά μας. Πρόσφατα εξελέγη επίκουρος καθηγητής στο Πάντειο Πανεπιστήμιο και μόλις κυκλοφόρησε το καινούργιο βιβλίο του για τους μετανάστες εργάτες γης και τα καθεστώτα εξαίρεσης εντός των οποίων ζουν και εργάζονται (εκδ. Απαρσις).

Πάντα μαχητικός και μάχιμος, ο Αποστόλης Καψάλης συζητά μαζί μας για τις αντιφάσεις της μεταναστευτικής πολιτικής, το δημόσιο πανεπιστήμιο, αλλά και τη χώρα μετά τις εκλογές της 21ης Μαΐου.

● Αφιερώνετε το καινούργιο βιβλίο σας στα «παιδιά» από τη Μανωλάδα και τα Τρίκαλα. Πόσα χρόνια ακόμα θα χρειαστεί να περάσουν, ώστε τα «παιδιά» στα φραουλοχώραφα να αποκτήσουν όνομα και πλήρη εργασιακά δικαιώματα;

Ετσι αυτοαποκαλούνται ανεξαρτήτως ηλικίας οι Μπανγκλαντεσιανοί εργάτες! Προφανώς τους κόλλησαν το προσωνύμιο με τα χρόνια οι εργοδότες. Ονομα έχουν, αλλά δεν ενδιαφέρεται να το μάθει ούτε η πολιτεία για να τακτοποιήσει το καθεστώς διαμονής τους, ούτε οι εργοδότες τους που προτιμούν να συναλλάσσονται με τον ομοεθνή επιστάτη-ενδιάμεσο, τον μαστούρ, για λογαριασμό τους. Η αφιέρωση στο βιβλίο αποτελεί ελάχιστη ένδειξη ευγνωμοσύνης για τη θερμή υποδοχή των Ασιατών εργατών γης κατά την επιτόπια έρευνα όλα αυτά τα χρόνια. Χωρίς τη βοήθειά τους δεν θα είχαμε κατανοήσει ούτε τα μισά σε σχέση με το καθεστώς εξαίρεσης σε βάρος τους στην εργασία και στη διαμονή. Αυτό το καθεστώς είναι τόσο βαθιά ριζωμένο και νομιμοποιημένο πλέον στις συνειδήσεις όλων, ώστε μόνο στο πλαίσιο μιας δραστικής καταπολέμησης της αδήλωτης απασχόλησης και της παραοικονομίας στον αγροτικό τομέα θα μπορούσε να αλλάξει δραστικά η ζοφερή εικόνα της σοβαρής εργασιακής εκμετάλλευσης. Για την οποία, θυμίζω, η χώρα μας έχει καταδικαστεί το 2017 από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου, στο διατακτικό της οποίας δεν έχει συμμορφωθεί ούτε στο ελάχιστο έξι χρόνια αργότερα.

● Ζούμε την αντίφαση από τη μια η Ελλάδα να χτίζει τείχη και να απωθεί τους ανθρώπους που προσπαθούν να φτάσουν εδώ για μια καλύτερη ζωή κι από την άλλη να λείπουν τα εργατικά χέρια στην περιφέρεια και η χώρα να γερνάει ταχύτατα και επικίνδυνα. Πώς το ερμηνεύετε και τι πρέπει να γίνει;

Ακόμη ένα παράδοξο στο πεδίο της μετανάστευσης. Οι κρατικές πολιτικές, εγγενώς και διαχρονικά αντιφατικές και στην περίπτωση της Ελλάδας, προσπαθούν να βρουν τη χρυσή τομή ανάμεσα στην ασφαλειοκεντρική θεώρηση του φαινομένου της διεθνικής μετακίνησης και στην «προσέλκυση» εργαζομένων –με όρους όμως εγκλωβισμού– σε πολλούς κλάδους της υπαίθρου. Ωστόσο η σημερινή επένδυση στην περαιτέρω απορρύθμιση των εργασιακών σχέσεων υπό το πρόσχημα της εποχικής μετανάστευσης ή στο πλαίσιο μιας «μετανάστευσης μιας χρήσης» αναμένεται ότι θα λειτουργήσει απωθητικά και θα εντείνει την τάση μετακίνησης μόνιμα εγκατεστημένων εργατών γης από την Ελλάδα προς βορειότερες ευρωπαϊκές χώρες με ανταγωνιστικά πιο έξυπνες πολιτικές ένταξης για αυτούς τους ανθρώπους.

● Πολύ πρόσφατα εκλεγήκατε επίκουρος καθηγητής στο Πάντειο Πανεπιστήμιο. Εχοντας την εμπειρία του νομικού-ερευνητή, αλλά και του ενεργού μέλους των κινημάτων, πώς βλέπετε το δημόσιο Πανεπιστήμιο αυτή τη στιγμή;

Ως πεδίο ανάτασης της νεολαίας μας και ενεργοποίησής της στην προσπάθεια για ένα διαφορετικό μέλλον για τη χώρα μας κατ’ αρχάς προς όφελος των ίδιων των νέων. Η αποκρουστική φωτογραφία των ιθαγενών που καλωσορίζουν τις ορδές των τουριστών της κρουαζιέρας χορεύοντας συρτάκι και προσφέροντας κουλούρι Θεσσαλονίκης είναι η εικόνα από το θλιβερό παρόν και το δυστοπικό μέλλον της Ελλάδας. Μιας αποικίας χρέους, εγκαταλειμμένης στον μονόδρομο των «υπηρεσιών», με υποβαθμισμένη παραγωγική βάση, φτηνή και ελαστική εργασία, άρα με μαζική μετανάστευση γηγενών και αλλοδαπών στο εξωτερικό για λόγους επιβίωσης. Οι νέοι θα φεύγουν ώστε να μπορούν να αξιοποιήσουν τις υψηλής ποιότητας γνώσεις και δεξιότητες που αποκτούν στο κατασυκοφαντημένο, χωρίς πόρους και υποδομές, αλλά αξιόπιστο και αναγνωρισμένο διεθνώς ελληνικό Πανεπιστήμιο.

● Οπως σωστά αναφέρετε, το δημόσιο Πανεπιστήμιο βάλλεται συστηματικά τα τελευταία χρόνια. Με διακηρυγμένο στόχο της Νέας Δημοκρατίας να προχωρήσει σε αλλαγή του άρθρου 16 του Συντάγματος, με την είσοδο της πανεπιστημιακής αστυνομίας στα ΑΕΙ, παρά την προσωρινή αναβολή των σχεδίων. Πώς μπορεί να αμυνθεί το Πανεπιστήμιο;

Με μια στρατηγική σθεναρούς οπισθοφυλακής και δημιουργικής αντεπίθεσης, αλλά σε ένα διαφορετικό από το σημερινό γήπεδο: αφενός οι στόχοι της επερχόμενης –όπως όλα δείχνουν– κυβέρνησης πρέπει να ματαιωθούν εν τη γενέσει τους με δυναμικές αντιστάσεις του συνόλου της ακαδημαϊκής κοινότητας. Αφετέρου διδάσκοντες/ουσες και διδασκόμενοι/ες οφείλουν να συνεργαστούν για την περαιτέρω αναβάθμιση των σπουδών και της ακαδημαϊκής έρευνας με ένα πνεύμα αλληλεγγύης, ευσυνειδησίας και προσφοράς. Η διπλή αυτή μάχη πρέπει να δοθεί σε συμπόρευση και αμοιβαιότητα με τις ζωντανές δυνάμεις της κοινωνίας (συμπεριλαμβάνοντας τη διανόηση, την ακαδημαϊκή εμπειρογνωμοσύνη και τις κινηματικές δομές και εμπειρίες) και με ένα άρτιο στρατηγικό σχέδιο ανασύνταξης της χώρας με βάση την εξειδικευμένη γνώση και τις νέες τεχνολογίες.

● Οι εθνικές εκλογές στην Ελλάδα κι αμέσως μετά οι δημοτικές εκλογές στην Ισπανία έφεραν ζοφερά αποτελέσματα. Το δόγμα ΤΙΝΑ μοιάζει να θριαμβεύει, ενώ η Αριστερά και ο κόσμος της εργασίας ηττώνται. Ποια είναι η γνώμη σας;

Το δόγμα αυτό –ειδικά στην Ελλάδα μετά τη διαχείριση του «όχι» στο δημοψήφισμα– μοιάζει πράγματι να θριαμβεύει, αλλά για την ώρα δεν έχει ακόμη μετεξελιχθεί σε κυρίαρχη ιδεολογία. Σήμερα φαίνεται να κλείνει ένας πρώτος κύκλος λυσσαλέας επίθεσης του νεοφιλελεύθερου κεφαλαίου σε βάρος της εργασίας έπειτα από περίπου 15 χρόνια ύφεσης, αλλεπάλληλων κρίσεων, (μετα)μνημονίων, κοινωνικών απορρυθμίσεων και αυταρχικής διακυβέρνησης. Για λόγους που ανάγονται ήδη στη δεκαετία του 2000 και στις τότε παθογένειες της Αριστεράς και του εργατικού κινήματος, η επικράτηση σήμερα συντηρητικών και ακροδεξιών πόλων μοιάζει μη αναστρέψιμη –όμως, αν και πίσω στο σκορ, είμαστε στα μισά του δρόμου, στο ημίχρονο.

Οι ψευδοκεϊνσιανές συνταγές με αρκετή δόση καταστολής και ανελευθερίας δεν μπορούν να διαρκούν εσαεί, ούτε να εξαγοράζουν στο διηνεκές ελπίδα και ψήφους στο όνομα μιας εύθραυστης σταθερότητας υπό την αιγίδα των Βρυξελλών. Πολύ σύντομα, στις κρίσεις που επίκεινται και θα είναι σφοδρές, η ματαίωση των φρούδων προσδοκιών θα γεννήσει εκ νέου την ανάγκη για ρήξη και για μια άλλη αφήγηση. Το ερώτημα είναι αν η ανταγωνιστική Αριστερά και τα κινήματα με όρους ενότητας θα είναι σε θέση να συνεκφωνήσουν αυτήν την άλλη αφήγηση ή αν ο σημερινός ζόφος θα είναι η μόνη εναλλακτική.