Έρευνα: Η επέλαση του ακροδεξιού λόγου και οι πρόθυμοι σπόνσορες (ΕΙΚΟΝΕΣ & ΠΙΝΑΚΕΣ)

 

Του Ματθαίου Τσιμιτάκη

 

Ευρεία έρευνα που πραγματοποίησε διεπιστημονική ομάδα τον περασμένο μήνα στο διαδίκτυο, έδειξε τη διεύρυνση και νομιμοποίηση της Ακροδεξιάς στη δημόσια συζήτηση ● Επιπλέον η ακροδεξιά ρητορική έχει αποκτήσει νέους πολιτικούς και πολιτιστικούς εκφραστές, αλλά και ποικιλία στις κοινωνικές ομάδες που απευθύνεται ● Η έκταση του χώρου διαλόγου της Ακροδεξιάς ξεκινάει από τον Αδωνι Γεωργιάδη, ο οποίος εμφανίζεται σαν κεντρικός κόμβος στα δίκτυα αναφοράς, και εκτείνεται έως τον Ηλία Κασιδιάρη ● Ξενοφοβικές θεωρίες, όπως εκείνη της υποτιθέμενης «αντικατάστασης» των γηγενών πληθυσμών από μετανάστες, συνωμοσιολογία και καταγγελία του «συστήματος» λειτουργούν σαν το ιδεολογικό υπόβαθρο πάνω στο οποίο συγκροτείται ο ακροδεξιός λόγος.

O χώρος της Ακροδεξιάς δείχνει να διευρύνεται και να νομιμοποιείται στη δημόσια συζήτηση. Γίνεται κανονικός τόσο σε ιδεολογικό όσο και σε πολιτικό επίπεδο. Αυτό είναι το βασικό συμπέρασμα μιας ευρείας έρευνας δικτύων και λόγου που έγινε στο διαδίκτυο τον περασμένο μήνα από μια διεπιστημονική ομάδα και αφορά δημοσιογραφικά δημοσιεύματα στο διαδίκτυο και δημοσιεύσεις χρηστών στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης που συνδέονται με χώρους διαλόγου της Ακροδεξιάς.

Η ανάλυση των δημοσιευμάτων 102 ιστοτόπων και χιλιάδων μηνυμάτων στα πιο δημοφιλή μέσα κοινωνικής δικτύωσης που χρησιμοποιούνται στην ελληνική γλώσσα (ΜΜΕ, web, facebook, twitter, youtube, instagram), με λέξεις όπως «μετανάστης», «λαθρομετανάστης», «εθνοπροδότης» και άλλες, δείχνει ότι ο χώρος της Ακροδεξιάς έχει πλέον, εκτός από διευρυνόμενη συγκρότηση, οριζόντια διαλογική δομή στο διαδίκτυο, νέους πολιτικούς και πολιτιστικούς εκφραστές και ποικιλία στις κοινωνικές ομάδες αναφοράς, μέσω των ακροατηρίων που συνθέτει και των θεματικών με τις οποίες τα πλαισιώνει.

Σε ό,τι αφορά την οργάνωση των δικτύων διαλόγου, παρατηρείται η εμφάνιση νέων πόλων έλξης στο αμιγώς πολιτικό πεδίο, όπως το κόμμα Νίκη, και πολιτευτών του κεντρικού συστήματος σε τροχιά ριζοσπαστικοποίησης, όπως ο Κωσταντίνος Μπογδάνος. Η έκταση του χώρου διαλόγου της Ακροδεξιάς ξεκινάει από τον Αδωνι Γεωργιάδη, ο οποίος εμφανίζεται σαν κεντρικός κόμβος στα δίκτυα αναφοράς, και εκτείνεται ώς τον Ηλία Κασιδιάρη που βρίσκεται στις ακρώρειές του. Με άλλα λόγια, τα γραφήματα σε twitter και youtube δείχνουν ότι η τοπολογία των διαλόγων μεταξύ των παραπάνω κοινοτήτων διατάσσεται με αυτή τη δομή ή, αλλιώς, μιλούν μεταξύ τους.

Σε ό,τι αφορά το περιεχόμενο, το πεδίο της Ακροδεξιάς συγκροτείται πάνω στην κατασκευή του «άλλου» με διάφορους τρόπους. Στις περισσότερες περιπτώσεις, ξενοφοβικές θεωρίες, όπως εκείνη της υποτιθέμενης «αντικατάστασης» των γηγενών πληθυσμών από μετανάστες, συνωμοσιολογία και καταγγελία του «συστήματος» λειτουργούν σαν το ιδεολογικό υπόβαθρο πάνω στο οποίο συγκροτείται ο ακροδεξιός λόγος. Πότε αναπαράγοντας επιθετικά στερεότυπα και πότε αντανακλαστικά ή αμυντικά. Για παράδειγμα, η υπεράσπιση του ελληνικού πληθυσμού απέναντι στους ξένους στη βάση φυλετικής διάκρισης ή απέναντι στην εξουσία και τη διαφθορά στη βάση αντιπολιτικής μπορεί εξίσου να έχει έμμεσα τις ίδιες αναφορές (απειλή από εξωτερικό ή εσωτερικό εχθρό).

«Χωρίς να μπορεί να διατυπωθεί ρητά αιτιακή σχέση ανάμεσα στην επέκταση και τη δόμηση του χώρου διαλόγου της Ακροδεξιάς στα δίκτυα και στην ιδεολογική ηγεμονία που επεκτείνεται στον δημόσιο λόγο σε μια σειρά από ζητήματα, όπως το μεταναστευτικό, παρατηρούμε ότι κεντρικά γεγονότα της επικαιρότητας και η πολιτική δυναμική που εκλύθηκε εξ αυτών στο διαδίκτυο λειτουργούν ενισχυτικά προς τη συγκρότησή του», λέει ο Νίκος Σμυρναίος, καθηγητής Πολιτικής Οικονομίας του Διαδικτύου στο Πανεπιστήμιο της Τουλούζης.

Τέτοια κεντρικά γεγονότα ήταν η «εισβολή στον Εβρο», ο «φράχτης», τόσο ως πραγματικό πολιτικό γεγονός συνδεόμενο με τη μετανάστευση όσο και ως συμβολικός αντίκτυπος. Είναι ακόμα η Μόρια και το κάψιμο του κέντρου υποδοχής και ταυτοποίσης (ΚΥΤ) μεταναστών και βεβαίως οι δικαστικές αποφάσεις κατά του Ηλία Κασιδιάρη με την επακόλουθη ηρωοποίησή του από τους υποστηρικτές του. Είναι επίσης μια σειρά εγκλημάτων που εμπλέκουν εξωτερικούς ή εσωτερικούς «εχθρούς».

Δύο γεγονότα που συνέβησαν το 2020 αποτέλεσαν σημεία-σταθμούς με ρεκόρ κάλυψης. Το πρώτο είναι η άφιξη χιλιάδων μεταναστών στα ελληνοτουρκικά σύνορα του Εβρου μετά την απόφαση της τουρκικής κυβέρνησης να προχωρήσει μονομερώς στο άνοιγμα των συνόρων της προς την Ελλάδα στα τέλη Φεβρουαρίου και τα επεισόδια που ακολούθησαν. Σε μία μόνο ημέρα, στις 4 Μαρτίου, τα ΜΜΕ του δείγματός μας δημοσίευσαν 204 άρθρα επί του θέματος, κάτι που αντιπροσώπευσε πάνω από το 11% του συνόλου των δημοσιεύσεών τους. Με άλλα λόγια, πάνω από ένα άρθρο στα δέκα που δημοσιεύτηκαν εκείνη την ημέρα αναφερόταν στο μεταναστευτικό ζήτημα.

Υπερεκπροσώπηση της ακροδεξιάς ατζέντας στα συστημικά μέσα

Η ροή πληροφοριών από μέσο σε μέσο χαρακτηρίζεται από την υπερεκπροσώπηση της ακροδεξιάς ατζέντας στα λεγόμενα συστημικά μέσα με μια ορολογία η οποία προσιδιάζει στα ιδεολογικά της χαρακτηριστικά. Οι μετανάστες παρουσιάζονται, για παράδειγμα, ως «επιθετική δύναμη» που αποτελεί «πολεμική απειλή» ή ακόμα και ως «φυσική καταστροφή», ενώ αποκρύπτονται οι λόγοι που τους οδηγούν στη μετανάστευση. Αντίθετα, τονίζονται υποτιθέμενες ριζικές πολιτισμικές διαφορές μεταξύ Ελλήνων και μεταναστών και αντιπαραβάλλεται μια «δυτική ηθική» στο πλαίσιο ενός ευρωπαϊκού συστήματος αξιών που «απειλείται», όπως εντοπίζει ο Δημήτρης Ελαφρόπουλος.

Τα ΜΜΕ είναι επίσης ευάλωτα στην κυβερνητική επικοινωνία καθώς συχνά αναπαράγουν θεσμικούς φορείς με συγκεκριμένη πολιτική ατζέντα (υπουργούς, κυβερνητικούς παράγοντες), χωρίς να δίνουν τον λόγο στην κοινωνία των πολιτών (ΜΚΟ, συλλογικότητες) που ασχολούνται με το θέμα. Αργότερα η ορολογία αυτή «μεταβολίζεται» και «ανακυκλώνεται» σαν υλικό τεκμηρίωσης των θεωριών που ανατροφοδοτούν τους χώρους διαλόγου της Ακροδεξιάς στα κοινωνικά μέσα του διαδικτύου.

Οι λόγοι που οδηγούν στη διάδοση αυτής της ρητορικής, όμως, δεν έχουν να κάνουν μόνο με την ιδεολογική τοποθέτηση των ΜΜΕ, αλλά και με την πρακτική της υπερπαραγωγικότητας και της εντυπωσιοθηρίας με στόχο την αύξηση της επισκεψιμότητας και των διαφημιστικών εσόδων, που οδηγεί στην άκριτη υιοθέτηση στερεοτύπων. Η κάλυψη του μεταναστευτικού από ένα σημαντικό κομμάτι των πιο δημοφιλών mainstream ΜΜΕ συμπίπτει σε μεγάλο βαθμό με τον τρόπο που αντιμετωπίζουν το θέμα ακραιφνή ακροδεξιά μέσα, όπως ο «Στόχος» και το «Μακελειό», σε λιγότερο ωμή και βίαιη μορφή.

«Μετανάστης», «λαθρομετανάστης» και ο ρόλος των ΜΜΕ

«Η μετανάστευση αποτελεί κεντρικό θέμα, συνδεόμενη με την εγκληματικότητα, ακολουθούμενη από την απειλή γειτονικών χωρών όπως η Τουρκία, η Β. Μακεδονία κ.λπ., ενσαρκώνοντας έτσι τον εξωτερικό εχθρό», λέει ο Νίκος Σμυρναίος. «Οι λόγοι που διαχέονται στα εξεταζόμενα δίκτυα χαρακτηρίζονται από την παρουσίαση των μεταναστών ως ασύμμετρης απειλής. Παρουσιάζονται ως αποϋλοποιημένοι αριθμοί ή κτηνώδη επιθετικά όντα με συχνότατη χρήση μεταφορικού λόγου», παρατηρεί ο Δημήτρης Ελαφρόπουλος, ερευνητής στο Πανεπιστήμιο της Τουλούζης, ο οποίος έκανε την κοινωνιογλωσσολογική ανάλυση όρων όπως «μετανάστης» και «λαθρομετανάστης».

Εσωτερικός εχθρός και πολιτιστικοί πόλεμοι

Αν ο μετανάστης είναι εισβολέας και εξωτερικός εχθρός, από την άλλη ο «εσωτερικός εχθρός» περικλείει τους «εθνοπροδότες» της Αριστεράς αλλά και του πολιτικού κατεστημένου της Δεξιάς και της κυβέρνησης Μητσοτάκη. Ομως, εδώ παρατηρείται το παράδοξο, υποστηρικτές της Ν.Δ., ακόμη και επίσημα ΜΜΕ, να υιοθετούν ενίοτε αυτόν τον ακραίο λόγο. Προκύπτει έτσι ένα φαινόμενο «ανταγωνισμού νομιμοποίησης» στον εθνικιστικό και ακροδεξιό χώρο μεταξύ υποστηρικτών και αντιπάλων της κυβέρνησης, με μάλλον ψηφοθηρικούς στόχους.

Αλλη μια απόδειξη της συνοχής του ψηφιακού χώρου της Ακροδεξιάς αποτελεί το γεγονός ότι στη συγκρότησή του δεν εμφανίζονται μονάχα ιδεολογικά και πολιτικά στοιχεία, αλλά και πολιτιστικά. Ετσι, για παράδειγμα, στερεότυπα που έχουν να κάνουν με την πατριαρχία, μια προβληματική αναπαράσταση της λαϊκότητας και ένας μυθολογικός πατριωτισμός έχουν κεντρική θέση στα ακροδεξιά δίκτυα και λόγο έτσι όπως αποτυπώνονται στα στοιχεία που συλλέξαμε. Ετσι, μορφές όπως ο Νότης Σφακιανάκης εμφανίζονται ως εκπρόσωποι του χώρου, ενώ ακόμα και μορφές όπως η Ζωή Κωνσταντοπούλου, που δεν ταυτίζονται μαζί του, γίνονται αποδεκτές για αισθητικούς ή συναισθηματικούς πρωτίστως λόγους και μετά για πολιτικούς.

ΠΗΓΗ