Τo φυσικό περιβάλλον και εμείς - Του Τάση Παπαϊωάννου*

Τοπίο στην Τριχωνίδα, λάδι σε κόντρα πλακέ

Μεθυσμένοι και αποχαυνωμένοι από την επίτευξη της μέγιστης δυνατής ευδαιμονίας τού «τώρα», αδιαφορούμε για τις μελλοντικές συνθήκες διαβίωσης.

Κάθε μέρα σχεδόν, οι ειδικοί επιστήμονες κρούουν με κάθε ευκαιρία τον κώδωνα του κινδύνου για την ολοφάνερη καταστροφή του φυσικού περιβάλλοντος και τις μη αναστρέψιμες επιπτώσεις που αυτή επιφέρει συνολικά στο οικοσύστημα του πλανήτη. Η υπερθέρμανση είναι πια ορατή απ’ όλους και σε συνδυασμό με τη ραγδαία ερημοποίηση πολλών περιοχών της γης δημιουργεί ένα εφιαλτικό περιβάλλον σε τεράστιες πληθυσμιακές ομάδες, οι οποίες εγκαταλείπουν όπως όπως τις χώρες τους.

Αντιλαμβανόμαστε πλέον στην καθημερινότητά μας, τις αλλαγές στις κλιματολογικές συνθήκες, τις άναρχες μεταπτώσεις του καιρού, τα ακραία φυσικά φαινόμενα, τις ξαφνικές πλημμύρες, τις φωτιές που κατακαίουν τη μια περιοχή μετά την άλλη. Κι αν όλα αυτά προοιωνίζονται ένα ζοφερό μέλλον, το συντριπτικό ποσοστό των ανθρώπων στέκεται αδιάφορο μπροστά στον μεγαλύτερο ίσως κίνδυνο που διατρέχει η ανθρωπότητα στη μακραίωνη ιστορία της. Ελάχιστοι ανησυχούν γι’ αυτό που έρχεται και μόνο ο αγώνας και οι δράσεις των ελάχιστων συνειδητοποιημένων ακτιβιστών φέρνουν στην επιφάνεια το μέγεθος του προβλήματος.

Ολοένα και περισσότερο απομακρυνόμαστε από τη φύση. Η ύπαιθρος εγκαταλείπεται, οι άνθρωποι συνωστίζονται με αμείωτη ένταση στα αστικά κέντρα, τα οποία γιγαντώνονται με εκρηκτικούς ρυθμούς. Οι μεγα-πόλεις διαρκώς διογκώνονται και μετατρέπονται σε χαώδεις αστικούς σχηματισμούς -δίχως αρχή και τέλος. Εκατομμύρια συνανθρώπων μας ασφυκτιούν μέσα στο παχύσαρκο σώμα τους, ζώντας σε άθλιες παραγκουπόλεις, κάτω από τραγικές συνθήκες, στερούμενοι στοιχειωδών υποδομών και αγαθών, ακόμη κι αυτού του νερού.

Το χτίσιμο εξαπλώνεται άναρχα, βουλιμικό, καταλαμβάνοντας συνεχώς νέα τμήματα του φυσικού περιβάλλοντος και των γεωργικών εκτάσεων, οι οποίες συρρικνώνονται με ταχύτατους και ανεξέλεγκτους ρυθμούς, σε τέτοιο βαθμό που η γη μοιάζει μικρή πλέον να μας χωρέσει αλλά και να μας θρέψει. Ο σύγχρονος τεχνικός πολιτισμός της αφθονίας βασίζεται πάνω στα σαθρά θεμέλια ενός άκρατου καταναλωτισμού, αδηφάγου, επιθετικού, άπληστου. Εδώ και πολύ καιρό δεν αισθανόμαστε αναπόσπαστο μέρος της φύσης﮲ τη βλέπουμε απέναντί μας και όχι γύρω μας. Αποτελεί λάφυρο, απροστάτευτο πεδίο της πιο άγριας εκμετάλλευσης κι όχι την αυτονόητη προϋπόθεση της ύπαρξής μας.

«Τα όρια ανάμεσα στην πόλη και τη φύση έχουν εκλείψει: η ανθρώπινη πόλη, άλλοτε μια νησίδα μέσα στον κόσμο που δεν ήταν του ανθρώπου, απλώνεται πάνω σε όλη τη γήινη φύση και σφετερίζεται τον τόπο της. Η διαφορά μεταξύ τεχνητού και φυσικού εξέλιπε, το φυσικό το κατάπιε η σφαίρα του τεχνητού», ⁽¹⁾ μας επισημαίνει ο φιλόσοφος Hans Jonas.

Μπροστά στο πρόσκαιρο κέρδος και στο πλαίσιο του νεοφιλελευθερισμού (της πιο ανάλγητης έκφανσης του καπιταλισμού) που εγκαθιδρύεται παντού σαν ανίατη αρρώστια, θυσιάζουμε με περισσή ευκολία και απύθμενη ανευθυνότητα αυτό που θα έπρεπε να προστατεύσουμε ως κόρη οφθαλμού: το φυσικό περιβάλλον! Την ίδια στιγμή, το ατομικό συμφέρον προδιαγράφει κάθε επιλογή μας, ενώ έχουμε απολέσει κάθε αίσθηση κοινότητας, μετατρέποντας τον καθημερινό μας βίο σε ζούγκλα -κι όποιος επιζήσει, επέζησε. Οι αξίες της συντροφικότητας και της αλληλεγγύης διαρκώς απαξιώνονται, υποβαθμίζονται και σταδιακά χάνονται μέσα στη γενικευμένη θολούρα του παρόντος. Εχεις την αίσθηση ότι καθένας πορεύεται μοναχός του, στον δικό του δρόμο, αποξεχνώντας την ανεκτίμητη αξία του κοινού βίου. Μας ενδιαφέρει αποκλειστικά το σπίτι μας και αδιαφορούμε για την πόλη, τη χώρα, τον κόσμο.

Ζούμε σ’ αυτή τη μικρή γωνιά της γης, σ’ αυτό το σταυροδρόμι ανάμεσα σ’ Ανατολή και Δύση. Σ’ έναν τόπο που κατοικείται αδιάλειπτα πολλές χιλιετίες, σ’ ένα αέναο πέρασμα ταξιδευτών που άφησαν πάνω στη γη ο καθένας το δικό του χνάρι. Σήμερα, όμως; Τι ακριβώς συμβαίνει σήμερα στη χώρα μας; Είναι εντυπωσιακό το γεγονός ότι στις δημόσιες συζητήσεις που διεξάγονται –πόσο μάλλον την προεκλογική περίοδο– απουσιάζουν παντελώς οι οικολογικές διαστάσεις της πολιτικής, θαρρείς και δεν υφίστανται καν. Σαν τα οικολογικά διακυβεύματα να μην απασχολούν κανέναν, σαν να μην ευθύνονται συγκεκριμένες πολιτικές για τη δημιουργία και τη διαιώνισή τους.

Χάσαμε τη σοφία, τη διορατικότητα, το μέτρο και αυτό δυστυχώς που μας χαρακτηρίζει είναι μόνο η έπαρση και η κομπορρημοσύνη για το πάλαι ποτέ σπουδαίο παρελθόν αυτού του τόπου. Επικαλούμαστε τη δημοκρατία, την οποία βάναυσα, καθημερινά σχεδόν, απαξιώνουμε, χλευάζουμε, ιδιαίτερα εκείνοι που είναι υπεύθυνοι για την τήρηση των βασικών κανόνων λειτουργίας του κράτους και των θεσμών. Είμαστε ανίκανοι, καταπώς φαίνεται, να ακούσουμε τις «αγωνιώδεις κραυγές» των μοναδικών φυσικών τοπίων που αλαζονικά και αστόχαστα καταστρέφουμε. Τοπία που προσπαθούν μάταια να μας προειδοποιήσουν ότι, για τα δεινά που τους επιφυλάξαμε αλλά και γι’ αυτά που δρομολογούμε στο μέλλον, η τιμωρία θα είναι τρομερή!

Μεθυσμένοι και αποχαυνωμένοι από την επίτευξη της μέγιστης δυνατής ευδαιμονίας τού «τώρα», αδιαφορούμε εάν οι ενέργειές μας στο παρόν προδιαγράφουν για τις επόμενες γενιές πολύ χειρότερες συνθήκες διαβίωσης απ’ αυτές που ζούμε εμείς σήμερα. Οι κυβερνώντες, ευτυχείς, συνεχίζουν ακάθεκτοι να προγραμματίζουν εξορύξεις υδρογονανθράκων σε βουνά και θάλασσες, στο όνομα πάντα της «προόδου» και της «ανάπτυξης», ανεξάρτητα αν έχουν κάνει (ανάμεσα στα άλλα) κουρελόχαρτο το άρθρο 24 του Συντάγματος της χώρας.

Αντι-οικολογικές επιλογές δρομολογούνται στο πόδι, άναρχα, ασχεδίαστα, με γνώμονα τη μέγιστη δυνατή κερδοφορία των επιχειρήσεων και όχι φυσικά την καθαρή ενέργεια που επικαλούνται, αφού τα προβλήματα που δημιουργούν είναι πολλαπλάσια απ’ αυτά που έρχονται να επιλύσουν. Φωτοβολταϊκά «πάρκα» απλώνονται παντού σαν επιδημία, ανεμογεννήτριες σκαρφαλώνουν στις πιο απρόσιτες κορυφογραμμές, καταστρέφοντας στο πέρασμά τους αρχέγονα τοπία, ποτάμια που έμεναν ανέγγιχτα από τους ανθρώπους, χιλιετίες τώρα, εκτρέπονται βάναυσα από τις πανάρχαιες κοίτες τους και ο κατάλογος δεν έχει τέλος.

Ενεργούμε με αποκλειστικό κριτήριο μόνο το δικό μας παρόν, τη δική μας ευμάρεια. Δεν έχουμε όμως κανένα δικαίωμα να προδιαγράφουμε με τις αλαζονικές και καταστροφικές πράξεις μας το μέλλον των επόμενων γενεών. Δεν μπορούμε, κοντολογίς, να στερούμε από τα παιδιά μας τη δυνατότητα να ονειρεύονται κι αυτά ένα καλύτερο αύριο, μια καλύτερη ζωή.

1. Hans Jonas, Η αρχή της ευθύνης. Αναζητώντας μια ηθική για τον τεχνολογικό πολιτισμό, Αρμός, Αθήνα 2008

*Αρχιτέκτων - ομότιμος καθηγητής Σχολής Αρχιτεκτόνων ΕΜΠ

ΠΗΓΗ