Η «καθαρή ενέργεια» απειλεί τους αυτόχθονες πληθυσμούς

EUROKINISSI/ΑΝΤΩΝΗΣ ΝΙΚΟΛΟΠΟΥΛΟΣ

 Τάσος Σαραντής

Για να λειτουργήσουν οι ανεμογεννήτριες, οι ηλιακοί συλλέκτες και οι μπαταρίες ηλεκτρικών οχημάτων απαιτούνται τεράστιες ποσότητες ορυκτών μετάλλων, η πλειονότητα των οποίων εξορύσσεται σε παρθένα εδάφη με πολύτιμο οικολογικό και πολιτιστικό πλούτο.

Oπως διαφαίνεται, προκειμένου να επιταχυνθεί η μετάβαση σε ένα μέλλον «καθαρής ενέργειας», απαιτούνται τεράστιες ποσότητες ορυκτών και μετάλλων που είναι απαραίτητα για τις ανεμογεννήτριες, τους ηλιακούς συλλέκτες και τις μπαταρίες για ηλεκτρικά οχήματα. Αυτή η «δίψα» για αυτά τα ορυκτά εντείνει τις ανησυχίες των αυτοχθόνων πληθυσμών για πολλαπλασιασμό των εξορύξεων στα εδάφη και τις περιοχές τους.

Μια νέα μελέτη, που δημοσιεύτηκε πρόσφατα στο επιστημονικό περιοδικό Nature Sustainability, τεκμηριώνει τις ανησυχίες των αυτοχθόνων. Η μελέτη εντόπισε 5.097 έργα εξόρυξης που αφορούσαν περίπου 30 ορυκτά που απαιτούνται για την ενεργειακή μετάβαση και, όπως διαπιστώθηκε, περίπου το 54% βρίσκεται πάνω ή κοντά στα εδάφη των αυτοχθόνων πληθυσμών. Αυτά τα εδάφη είναι πολύτιμα οικολογικά και πολιτιστικά, τόσο γιατί επικαλύπτονται κυρίως με δάση που αποθηκεύουν διοξείδιο του άνθρακα που βοηθά στη ρύθμιση του κλίματος του πλανήτη όσο και γιατί είναι εγγενή στην ταυτότητα και τον τρόπο ζωής των αυτοχθόνων πληθυσμών.

Ο Διεθνής Οργανισμός Ενέργειας προβλέπει ότι η ζήτηση λιθίου για μπαταρίες ηλεκτρικών οχημάτων θα αυξηθεί 40 φορές σε σχέση με τα σημερινά επίπεδα έως το 2040. Στη μελέτη διαπιστώθηκε ότι το 85% των παγκόσμιων αποθεμάτων και των πόρων λιθίου βρίσκονται σε εδάφη αυτοχθόνων πληθυσμών. Η ζήτηση για νικέλιο και μαγγάνιο προβλέπεται να αυξηθεί 20 έως 25 φορές. Οπως διαπιστώθηκε, το 75% του μαγγανίου και το 57% των αποθεμάτων και των πόρων νικελίου βρίσκονται επίσης σε αυτά τα εδάφη.

Ο χαλκός και το σιδηρομετάλλευμα είναι απαραίτητα για την παραγωγή ενέργειας, καθώς και για τη μεταφορά, την αποθήκευση και τη χρήση της. Ορισμένα σενάρια προβλέπουν αύξηση της ζήτησης χαλκού άνω του 250%, έως το 2050. Στη μελέτη διαπιστώθηκε ότι το 66% των παγκόσμιων αποθεμάτων χαλκού και το 44% των αποθεμάτων και των πόρων σιδήρου βρίσκονται σε εδάφη αυτοχθόνων πληθυσμών παγκοσμίως. Δηλαδή σε εδάφη στα οποία οι αυτόχθονες πληθυσμοί αναγνωρίζεται ότι έχουν τον έλεγχο ή την επιρροή για λόγους διατήρησης της φύσης.

Απαιτούν συγκατάθεση

Πέρυσι, ομάδες ιθαγενών και από όλο τον κόσμο υπέγραψαν μια ανακοίνωση με την οποία καλούσαν τους διαπραγματευτές για το κλίμα στη Διάσκεψη COP26 των Ηνωμένων Εθνών για την Κλιματική Αλλαγή να δεσμευτούν για μια πιο υπεύθυνη προμήθεια ορυκτών που απαιτούνται για την ενεργειακή μετάβαση. Κάλεσαν, επίσης, τις κυβερνήσεις και τις εταιρείες να λάβουν την «ελεύθερη, εκ των προτέρων και ενημερωμένη συναίνεση» των αυτοχθόνων πληθυσμών στις αποφάσεις που τους επηρεάζουν.

Αυτό το είδος συναίνεσης κατοχυρώνεται στη Διακήρυξη των Ηνωμένων Εθνών για τα Δικαιώματα των Αυτοχθόνων Λαών. Σημαίνει ότι οι αυτόχθονες πληθυσμοί θα πρέπει να μπορούν να αποδέχονται ή να απορρίπτουν την εξόρυξη στα παραδοσιακά εδάφη τους και να διαπραγματεύονται όρους, όπως η προστασία της φυσικής και πολιτιστικής κληρονομιάς. Κι αυτό, διότι οι εξορύξεις έχουν εξαιρετικά πολύπλοκες επιπτώσεις και μπορεί να προκαλέσουν σοβαρές βλάβες στις κοινωνίες, το περιβάλλον και τα ανθρώπινα δικαιώματα.

EUROKINISSI/ΒΑΣΙΛΗΣ ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΣ

Ομως, οι διαδικασίες διαβούλευσης και συναίνεσης απαιτούν χρόνο, την ίδια στιγμή που οι εταιρείες και οι κυβερνήσεις επιδιώκουν να εξάγουν πόρους βιαστικά, λόγος για τον οποίο είναι πιθανό να μη συνεργαστούν ουσιαστικά με τις κοινότητες. Εάν τα νέα έργα εξόρυξης πραγματοποιηθούν γρήγορα, χωρίς την κατάλληλη διαβούλευση και νομική προστασία, υπάρχει τεράστιος κίνδυνος να τεθούν τα εδάφη των αυτοχθόνων πληθυσμών σε μεγαλύτερο κίνδυνο.

Εδώ, αξίζει να αναφερθεί η περίπτωση της Αυστραλίας, που έχει ένα συγκλονιστικό ιστορικό στην προστασία της κληρονομιάς των αυτοχθόνων και στη λήψη της συναίνεσης. Εντούτοις, τον Μάιο του 2020, η Rio Tinto, η δεύτερη μεγαλύτερη εταιρεία μετάλλων και εξόρυξης στον κόσμο, κατέστρεψε καταφύγια βράχων Αβοριγίνων, ηλικίας 46.000 ετών, για την εξόρυξη σιδηρομεταλλεύματος, ενάντια στις επιθυμίες των παραδοσιακών ιδιοκτητών, των λαών Puutu Kunti Kurrama και Pinikura.

Ανθρώπινη τραγωδία

Οι παραδοσιακοί ιδιοκτήτες δήλωσαν ότι η καταστροφή ήταν μια τραγωδία για τους ανθρώπους τους, όλους τους Αυστραλούς και την ανθρωπότητα. Κι όμως, η καταστροφή ήταν νόμιμη. Πριν από δύο εβδομάδες, ανταποκρινόμενη σε ομοσπονδιακή κοινοβουλευτική έρευνα για το περιστατικό, η υπουργός Περιβάλλοντος, Τάνια Πλίμπερσεκ, δήλωσε ότι η καταστροφή των βράχων ήταν «εντελώς λάθος». Και αναγνώρισε την τεράστια ανισορροπία ισχύος, όταν οι παραδοσιακοί ιδιοκτήτες διαπραγματεύονταν με την εταιρεία εξόρυξης.

Η ίδια ανέφερε ότι απαιτείται επειγόντως νομική μεταρρύθμιση, για να μην επαναληφθεί μια τέτοια καταστροφή. Στο μεταξύ, άλλα μνημεία πολιτιστικής κληρονομιάς στη Δυτική Αυστραλία απειλούνται από τις υπάρχουσες εγκρίσεις αναπτυξιακών έργων. Και ο νέος Πολιτιστικός Νόμος των Αβοριγίνων εξακολουθεί να παρέχει στον υπουργό την τελική εξουσία να αποφασίζει για την τύχη της κληρονομιάς τους.

Για να αποφευχθεί μια διπλή κλιματική και πολιτιστική καταστροφή, οι ομάδες των αυτοχθόνων στην Αυστραλία και αλλού ενώνουν τις δυνάμεις τους και κάνουν τη φωνή τους να ακουστεί στην παγκόσμια σκηνή. Μεταξύ άλλων, αυτό που απαιτούν είναι να έχουν πρόσβαση στα πιο πρόσφατα δεδομένα και πληροφορίες, συμπεριλαμβανομένου του μελλοντικού ορυκτού πλούτου στα εδάφη τους. Αυτό θα ήταν ένα πρακτικό βήμα για την αντιμετώπιση των ανισορροπιών ισχύος.

■ Με πληροφορίες από τον ιστότοπο The Conversation