Θυσιάζουν την «ανάσα» της δυτικής Ελλάδας στο λόμπι της ιχθυοκαλλιέργειας

Στις παρθένες ακτές του Αστακού και του Μύτικα, μονάδες ιχθυοκαλλιέργειας έχουν για δεκαετίες παρατυπήσει απέναντι σε νομοθεσία και περιβάλλον. Η κυβέρνηση θέλει να τους παραχωρήσει πολλαπλάσια έκταση — και το δικαίωμα να ελέγχουν τον εαυτό τους.

 

 

 Stavros Malichudis

Γύρω στα εξήντα χρόνια της ζωής του έζησε στο Ξηρόμερο Αιτωλοακαρνανίας ο Αλέξανδρος Βαρόπουλος. Και, ακόμα, «ζει» εκεί.

Στις 31 Οκτωβρίου 2022, ο 80χρονος ποιητής ήταν ανάμεσα στους λιγοστούς παρευρισκόμενους μιας συνέντευξης Τύπου που διεξήχθη στο Αγρίνιο σχετικά με την επικείμενη παράδοση του γενέθλιου τόπου του στις ιχθυοκαλλιέργειες, αλλά και την καταστροφή που αυτές έχουν ήδη επιφέρει στο περιβάλλον.

«Κουβαλάω τους ανθρώπους μου, τα τοπία μου, τη ζωή μου εκεί», είπε ο κ. Βαρόπουλος που σήμερα ζει στο Αγρίνιο, και παραφράζοντας τον Σεφέρη, που λέει πως ποίηση έχει τις ρίζες της στην ανθρώπινη ανάσα, κατέληξε συγκινημένος, πριν δεχτεί τα χειροκροτήματα των παρισταμένων:

«Για εμάς, τα παράλια αυτά είναι η ανάσα μας. [Και] τι θα γινόμασταν, αν η ανάσα μας λιγόστευε; Συνεπώς, αυτά τα ευλογημένα τοπία πρέπει να διαφυλαχθούν ως κόρη οφθαλμού, ως δώρο της φύσεως».

Η συνέντευξη Τύπου για την ενημέρωση σχετικά με τις ιχθυοκαλλιέργειες στο Ξηρόμερο. ©Ηλιάνα Παπαγγελή/Solomon

Μια περιβαλλοντική καταστροφή, που με κρατική υπογραφή υπάρχει κίνδυνος να διευρυνθεί και να καταστεί μόνιμη με αθεράπευτες συνέπειες, αποκαλύπτει η έρευνα για τις μονάδες ιχθυοκαλλιέργειας στο Ξηρόμερο Αιτωλοακαρνανίας που δημοσιεύει το Solomon, στα πλαίσια μιας διασυνοριακής έρευνας για την αλιεία στη Μεσόγειο σε συνεργασία με το Investigative Reporting Project Italy (IRPI).

Η ελληνική ιχθυοκαλλιέργεια, η καρδιά της οποίας «χτυπά» στην περιοχή σύμφωνα με παράγοντες του κλάδου, πρόσφερε για δεκαετίες μια από τις ελάχιστες διόδους απασχόλησης για όσους δεν εγκατέλειπαν έναν τόπο που οι εναπομείναντες κάτοικοι υποστηρίζουν πως διαχρονικά, παρά την εναλλαγή πολιτικών ηγεσιών, αφέθηκε στη μοίρα του.

Αλλά, σήμερα, κάτοικοι και δημοτική Αρχή φοβούνται πως είναι η επιθετική επέκταση της ιχθυοκαλλιέργειας που απειλεί να εξαφανίσει κάθε ελπίδα για ένα βιώσιμο μέλλον.

Αιτία αποτελεί η επικείμενη από την Πρόεδρο της Δημοκρατίας υπογραφή ενός προεδρικού διατάγματος, που εκτός από τις υπάρχουσες περιβαλλοντικές επιπτώσεις φέρεται να αγνοεί τόσο την εθνική και ευρωπαϊκή νομοθεσία όσο και την τοπική βούληση, και να εναρμονίζεται πλήρως με τα συμφέροντα του ισχυρού ιχθυοκαλλιεργητικού λόμπι στο οποίο αποδίδει 22 φορές περισσότερη έκταση, μετατρέποντας το παρθένο παραλιακό μέτωπο σε βιομηχανική ζώνη.

Εάν το έργο υλοποιηθεί, υποστηρίζουν οι κάτοικοι μιλώντας στο Solomon, ο τόπος τους όπως τον ήξεραν «τελείωσε».

Η παρουσία των ιχθυοκαλλιεργειών στο Ξηρόμερο

Ο Αστακός είναι μια γραφική κωμόπολη με στενά δρομάκια και αρκετά εναπομείναντα αρχοντικά, που βρέχεται από το Ιόνιο πέλαγος. Αποτελεί την έδρα του δήμου Ξηρομέρου και απέχει περίπου 50 χλμ από το Αγρίνιο και το Μεσολόγγι. Παλαιότερα είχε δική του τράπεζα, εφορία — ως και ειρηνοδικείο.

Σήμερα, η μείωση του πληθυσμού στο Ξηρόμερο (που περιλαμβάνει επίσης τον Μύτικα και γύρω χωριά, όπως το Βασιλόπουλο και το Καραϊσκάκη) είναι αισθητή: αφενός στους δρόμους, όπου η συντριπτική πλειοψηφία των ανθρώπων είναι μεγαλύτερων ηλικιών, και αφετέρου στην πρόσφατη καταγραφή του 2021, που είδε τον πληθυσμό του δήμου μειωμένο στους 10.220 από 11.737 κατοίκους δέκα χρόνια νωρίτερα.

Η πρώτη ιχθυοκαλλιέργεια εγκαταστάθηκε στην περιοχή γύρω στο 1983, λέει ο δήμαρχος Ξηρομέρου, Γιάννης Τριανταφυλλάκης. Σήμερα λειτουργούν συνολικά 13 μονάδες, από τις οποίες βιοπορίζονται περίπου 400 άτομα.

Στα τέλη του περασμένου Αυγούστου, κατά τη διάρκεια μιας διαδρομής κατά μήκος του παραλιακού μετώπου Αστακού-Μύτικα, ο κ. Τριανταφυλλάκης μας έδειξε τις μονάδες ιχθυοκαλλιέργειας. Ορισμένες βρίσκονται τόσο κοντά στην ακτογραμμή όσο το πέταγμα μιας πέτρας. Άλλες πιο ανοιχτά, προς τις Εχινάδες νήσους.

Ορισμένες ιχθυοκαλλιέργειες βρίσκονται τόσο κοντά στην ακτή όσο το πέταγμα μιας πέτρας. © Ηλιάνα Παπαγγελή/Solomon

Όπως και στην υπόλοιπη Ελλάδα, οι ιχθυοκαλλιέργειες στον Αστακό παράγουν κατά βάση τσιπούρα και λαβράκι, που σε ποσοστό 80% εξάγονται, κυρίως σε Ιταλία, Ισπανία, και Γαλλία. Σύμφωνα με την Ελληνική Οργάνωση Παραγωγών Υδατοκαλλιέργειας (ΕΛΟΠΥ), η παραγωγή της δυτικής Αιτωλοακαρνανίας αντιστοιχεί σε περίπου 35% της εθνικής παραγωγής, η οποία στο σύνολό της φέρνει την Ελλάδα στην πρώτη θέση μεταξύ των ευρωπαϊκών χωρών.

«Σαν δήμος Ξηρομέρου δεν είμαστε απέναντι σε καμία επένδυση, δεν είμαστε απέναντι στην ιχθυοκαλλιέργεια, και σε καμία περίπτωση δεν είμαστε απέναντι στους εργαζομένους», λέει ο κ. Τριανταφυλλάκης. «Δυστυχώς, όμως, ο συγκεκριμένος σχεδιασμός δεν είναι σύμφωνος με το πνεύμα και το γράμμα του νόμου. Κι ένας σχεδιασμός που βιομηχανοποιεί τη θάλασσά μας δεν είναι αυτό που θέλουμε για την επόμενη μέρα για την περιοχή μας».

Έχοντας ως υπόδειγμα την τουριστική ανάπτυξη γειτονικών περιοχών, όπως η Πάλαιρος, ο 45χρονος δήμαρχος θεωρεί πως σε ανάλογη κατεύθυνση θα μπορούσε να στραφεί και η περιοχή του, γεγονός που θα μπορούσε να προσφέρει ένα κίνητρο προκειμένου οι νεότερες ηλικίες να μένουν στον τόπο τους. Θεωρεί πως θα πρέπει να υπάρξει σχεδιασμός προκειμένου και οι υπόλοιπες δραστηριότητες (ήπιος τουρισμός, αλιεία, παραθεριστική κατοικία) να μπορέσουν να αναπτυχθούν βιώσιμα.

Εάν υλοποιηθούν όσα το προεδρικό διάταγμα προβλέπει, για τη δημιουργία Περιοχής Οργανωμένης Ανάπτυξης Υδατοκαλλιεργειών (ΠΟΑΥ) Εχινάδων Νήσων και Αιτωλοακαρνανίας, ο δήμαρχος Ξηρομέρου πιστεύει πως αυτή η προοπτική θα απομακρυνθεί για πάντα απ’ τον ορίζοντα.

Το νομοσχέδιο της 4ης Νοεμβρίου 2011

Οι ΠΟΑΥ εισήχθησαν στην ελληνική νομοθεσία μια ταραγμένη ημέρα πριν από έντεκα χρόνια, την 4η Νοεμβρίου 2011.

Την ημέρα που στη Βουλή η κυβέρνηση Παπανδρέου ζητούσε ψήφο εμπιστοσύνης (την οποία έλαβε αλλά «έπεσε» δύο ημέρες μετά), ψηφίστηκε το νομοσχέδιο που εισήγαγε το «ειδικό πλαίσιο χωροταξικού σχεδιασμού και αειφόρου ανάπτυξης για τις υδατοκαλλιέργειες».

Ο νόμος δημοσιεύθηκε σε σχετικό Φύλλο της Κυβερνήσεως (ΦΕΚ) την ίδια μέρα. Έκτοτε, το συγκεκριμένο πλαίσιο προκρίνεται στις διοικητικές αποφάσεις έναντι των άλλων χωροταξικών.

Οι ΠΟΑΥ αποτελούν την απόκριση της Ελλάδας στην ευρωπαϊκή υποχρέωση να ρυθμιστεί το — για δεκαετίες αρρύθμιστο — χωροταξικό πλαίσιο της υδατοκαλλιέργειας (η οποία περιλαμβάνει και την παραγωγή π.χ. μυδιών και οστράκων), καθώς, όπως αναφέρεται στο ΦΕΚ, η έως τότε χωροθέτηση των παραγωγικών δραστηριοτήτων δεν κάλυπτε επαρκώς το θαλάσσιο χώρο.

Μεταξύ άλλων, το ΦΕΚ προέβλεπε τη δημιουργία 23 ΠΟΑΥ ανά τη χώρα (οι οποίες έχουν αυξηθεί σε 25 σήμερα), σε περιοχές όπου συγκεντρωνόταν ήδη μεγάλος αριθμός υδατοκαλλιεργειών, με στόχο «την ορθολογική διαχείριση και ανάπτυξή τους, την επίτευξη οικονομιών κλίμακας και τη δημιουργία σύγχρονων εγκαταστάσεων υποστήριξης (αποθηκευτικοί χώροι, συσκευαστήρια, ιχθυογεννητικοί σταθμοί, κ.α.)».

Μία εξ αυτών αφορά την ΠΟΑΥ Εχινάδων Νήσων και Αιτωολοακαρνανίας. Σε αυτή, όπως φαίνεται από την εικόνα που ακολουθεί, ορίζονται 10 διάσπαρτες παραγωγικές ζώνες κατά μήκος του παραλιακού μετώπου και στις Εχινάδες νήσους.

Οι 10 παραγωγικές ζώνες όπως ορίζονται στην προτεινόμενη ΠΟΑΥ Εχινάδων Νήσων & Αιτ/νιας.

Η αναφορά του κ. Τριανταφυλλάκη σε βιομηχανοποίηση της θάλασσας είναι ακριβής. Η ΠΟΑΥ προβλέπει την αύξηση των θαλάσσιων στρεμμάτων που μισθώνονται για εκμετάλλευση κατά 60% (από 1.080 σε 1.722) και την αύξηση της ετήσιας παραγωγής κατά 168% (από 20.137 τόνους στους 52.394 τόνους).

Κυρίως, όμως, το σχέδιο προβλέπει την εκτίναξη της συνολικής θαλάσσιας έκτασης που δεσμεύεται για τις ιχθυοκαλλιέργειες. Από τα 1.080 στρέμματα που ισχύουν σήμερα, η δεσμευμένη έκταση εκτοξεύεται στα 22.765 στρέμματα. Εξ αυτών, τα 5.986,01 αφορούν την παράκτια ζώνη — έναντι των μόλις 135 στρεμμάτων που δεσμεύονται σήμερα στο παράκτιο μέτωπο (210 με τον Κάλαμο).

Η τοπική κοινωνία αντιδρά

Τον Αύγουστο του 2020, με απόφασή του το δημοτικό συμβούλιο Ξηρομέρου εξέφρασε την αντίθεσή του στην ίδρυση της συγκεκριμένης ΠΟΑΥ «καθώς και σε κάθε επέκταση των υφιστάμενων μονάδων Ιχθυοκαλλιεργειών και στην ίδρυση νέων», ζητώντας οι μονάδες να μεταφερθούν σε τοποθεσία δίχως τουριστικό ενδιαφέρον.

Γέννημα της απόφασης ήταν η συγκρότηση της Επιτροπής Αγώνα, που αποτελείται από μέλη όλων των τοπικών παρατάξεων και διεξάγει ενημερωτική δράση κατά της θέσπισης της συγκεκριμένης ΠΟΑΥ.

Κοινή θέση δήμου και Επιτροπής Αγώνα είναι να μην χωροθετηθούν μονάδες πάνω στο παράκτιο μέτωπο (Αστακός-Μύτικας-νήσος Κάλαμος), και, εάν χρειάζεται, να επιδοτηθεί η μετεγκατάσταση στα ανοιχτά των μονάδων που ήδη υπάρχουν εκεί.

Η απόφαση με την οποία ο δήμος Ξηρομέρου αντιτίθεται στη δημιουργία της συγκεκριμένης ΠΟΑΥ.

Βασικό επιχείρημα υποστήριξης αυτής της θέσης είναι πως το αρχικό σχέδιο, του 2011, χωροθετούσε μονάδες μόνο στις Εχινάδες Νήσους. Οι ακτές της δυτικής Αιτωλοακαρνανίας προστέθηκαν στη συνέχεια.

Προς υποστήριξη των θέσεών τους, δήμος Ξηρομέρου και Επιτροπή Αγώνα επικαλούνται σχετικές αποφάσεις έως και σχεδόν 30 χρόνια πριν:

• το 1995, πόρισμα του τότε ΥΠΕΧΩΔΕ ανέφερε πως δεν θα έπρεπε να εγκατασταθούν νέες μονάδες στην παραλιακή διαδρομή Αστακού-Μύτικα, προτείνοντας την μετεγκατάσταση όσων ήδη λειτουργούσαν,
• το 1999, με απόφασή του το Νομαρχιακό Συμβούλιο πρόκρινε επίσης την μετεγκατάσταση των ιχθυοκαλλιεργειών και τη μη εγκατάσταση άλλων μονάδων στις δυτικές ακτές της Αιτωλοακαρνανίας, ώστε να γίνει μελέτη για την τουριστική αξιοποίηση της παράκτιας ζώνης.

Η απόφαση του Νομαρχιακού Συμβουλίου το 1999, με την οποία ζητούσε να μη χωροθετηθούν νέες μονάδες.

Η περιβαλλοντική καταστροφή της Ποσειδωνίας

Στο ΦΕΚ του 2011 για την ίδρυση των ΠΟΑΥ αναφέρεται πως απαραίτητος όρος για την ανάπτυξή τους είναι η διατήρηση υψηλής «ποιότητας περιβάλλοντος».

Τον Μάιο του 2021, το Ινστιτούτο Θαλάσσιας Προστασίας Αρχιπέλαγος, ως επιστημονικός σύμβουλος του δήμου Ξηρομέρου και της Επιτροπής Αγώνα, διεξήγαγε έλεγχο πεδίου στην περιοχή.

Στην προκαταρκτική μελέτη για την εκτίμηση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων, το Αρχιπέλαγος αναφέρει πως «είναι εμφανές ότι οι ιχθυοκαλλιεργητικές πρακτικές που χρησιμοποιούνται επί δεκαετίες στις συγκεκριμένες μονάδες έχουν ήδη προκαλέσει έντονη επιβάρυνση στην κατάσταση και βιοποικιλότητα των θαλάσσιων οικοσυστημάτων».

Συμπληρώνει πως, αντί να αξιολογείται η πιθανή αύξηση της παραγωγής, «κρίνεται ότι προτεραιότητα των τοπικών αρχών θα πρέπει να αποτελεί η διαδικασία αποκατάστασης της καταστροφής που έχει ήδη προκληθεί ως άμεσο αποτέλεσμα της ιχθυοκαλλιεργητικής δραστηριότητας».

Στα πλαίσια της έρευνάς του, το Αρχιπέλαγος εξέτασε δύο περιοχές που δεν γειτνιάζουν με ιχθυοκαλλιέργειες και τέσσερις περιοχές πέριξ ιχθυοκαλλιεργειών (η συλλογή δεδομένων σε αυτές υλοποιήθηκε σε ακτίνα 300 μέτρων από τα εξωτερικά όρια των μονάδων).

Τα ευρήματα είναι αποκαλυπτικά:

• σε δύο από τις τέσσερις περιοχές πέριξ ιχθυοκαλλιεργειών υπάρχει «σχεδόν ολοκληρωτική απουσία ζωντανών λιβαδιών», ενώ καταγράφηκε κάλυψη από νεκρωμένη Ποσειδωνία, γεγονός που «αποδεικνύει την έντονη επίπτωση των πρακτικών που χρησιμοποιούνται» στις ιχθυοκαλλιέργειες στα λιβάδια,
• στις δύο άλλες περιοχές πέριξ ιχθυοκαλλιεργειών, παρότι καταγράφηκαν λιβάδια Ποσειδωνίας, κάποια εξ αυτών «ήταν νεκρωμένα, ενώ η κατάσταση της υγείας των υπολοίπων κρίνεται εμφανώς υποβαθμισμένη»,
• ενώ στις περιοχές που δεν γειτνιάζουν με ιχθυοκαλλιέργειες τα ποσοστά κάλυψης υγιούς Ποσειδωνίας έφταναν έως και στο 69.7%, στις περιοχές κοντά στις ιχθυοκαλλιέργειες η κάλυψη έφτανε μόλις το 5.67%.

Η προκαταρκτική έρευνα έδειξε πως και η βιοποικιλότητα ψαριών είναι σημαντικά μειωμένη κοντά στις ιχθυοκαλλιέργειες συγκριτικά με τις άλλες περιοχές ελέγχου, όπου και συναντώνται περίπου 1/3 περισσότερα διαφορετικά είδη ψαριών.

Η έκθεση του Αρχιπελάγους αποτυπώνει τα νεκρωμένα λιβάδια Ποσειδωνίας.

Παράνομες οι ιχθυοκαλλιέργειες δίπλα σε Ποσειδωνία

Περιβαλλοντικές οργανώσεις όπως η Greenpeace και η WWF χαρακτηρίζουν αυτά τα προστατευόμενα λιβάδια ένα μοναδικό θαλάσσιο οικοσύστημα, με παραγωγικότητα εφάμιλλη αυτής των δασών του Αμαζονίου και των παράκτιων υγροτόπων.

Τα λιβάδια Ποσειδωνίας ενισχύουν τη βιοποικιλότητα παρέχοντας καταφύγιο και τόπο αναπαραγωγής για δεκάδες θαλάσσιους οργανισμούς. Δεσμεύουν σημαντικές ποσότητες διοξειδίου του άνθρακα, ενώ κάθε τ.μ. υγιούς Ποσειδωνίας παράγει έως και 20 λίτρα οξυγόνο την ημέρα.

Το κρίσιμο ερώτημα είναι: πώς βρέθηκαν οι ιχθυοκαλλιέργειες τόσο κοντά στην Ποσειδωνία, δεδομένου ότι η ελληνική νομοθεσία (Ν. 3937/2011, Άρθρο 9.1) απαγορεύει την εγκατάσταση και λειτουργία ιχθυοκαλλιεργειών πάνω από λιβάδια του είδους;

Λαμβάνοντας υπόψη τον «ιδιαίτερα αργό ρυθμό ανάπτυξης του είδους (1.0-7.0 cm/έτος κατά μέσο όρο)», το Αρχιπέλαγος κρίνει «βέβαιο ότι όταν έγινε η εγκατάσταση των συγκεκριμένων μονάδων ιχθυοκαλλιέργειας, τα λιβάδια Ποσειδωνίας ήδη υπήρχαν στις συγκεκριμένες τοποθεσίες».

Συμπεραίνει, λοιπόν, πως η τοποθέτησή τους στα σημεία έγινε παρανόμως. «Περαιτέρω επέκταση των συγκεκριμένων μονάδων στις ίδιες θέσεις κρίνεται ότι παραβιάζει την παραπάνω νομοθεσία, δεδομένης της παρουσίας των λιβαδιών Ποσειδωνίας στην περιοχή», συμπληρώνει το Αρχιπέλαγος.

Σημειώνεται πως την ύπαρξη ιχθυοκαλλιεργειών σε λιβάδια Ποσειδωνίας καταγράφει και η έκθεση που εκπόνησε το 2015 για λογαριασμό των ιχθυοκαλλιεργητών το Ελληνικό Κέντρο Θαλάσσιων Ερευνών (ΕΛΚΕΘΕ).

Παρότι η εν γένει εικόνα που καταγράφει η έκθεση είναι ικανοποιητική (αν και η ίδια έκθεση αναφέρει πως ο έλεγχος έγινε σε μέρη που υπέδειξαν οι εταιρείες), καταγράφονται σημεία στα οποία ιχθυοκαλλιέργειες βρίσκονται σε Ποσειδωνίες. Και σε αυτή την έκθεση, υπογραμμίζεται πως θα πρέπει να υπάρχει απόσταση τουλάχιστον 400 μέτρων.

Προβληματισμός για την πραγματική κατάληψη έκτασης

Αυτό δεν είναι το μόνο σημείο που εγείρει ερωτηματικά για το πόσο σύννομα λειτούργησε ο κλάδος της ιχθυοκαλλιέργειας στη δυτική Αιτωλοακαρνανία ως σήμερα.

Χρησιμοποιώντας το εργαλείο του Κτηματολογίου, ο δήμος Ξηρομέρου πραγματοποίησε μια δική του τεχνική έκθεση στην οποία συνέκρινε την αδειοδοτημένη έκταση που έχει αποδοθεί στο παράκτιο μέτωπο του δήμου σε έξι μονάδες ιχθυοκαλλιέργειας, και την πραγματική έκταση που καταλαμβάνουν οι εγκαταστάσεις τους.

Σε μια από τις μονάδες, το 2007 τα αδειοδοτημένα στρέμματα ήταν δέκα αλλά καταλαμβάνονταν 40, τα οποία το 2015 είχαν αυξηθεί σε 52 στρέμματα. Σε μια άλλη μονάδα, το 2015 αντί των 15 αδειοδοτημένων στρεμμάτων καταλαμβάνονταν 39 στρέμματα. Σε μια τρίτη, καταλαμβάνονταν 31 αντί για 20 στρέμματα.

Στο κολάζ που ακολουθεί παρουσιάζεται με κόκκινο η αδειοδοτημένη και με κίτρινο χρώμα η πραγματικά καταλαμβανόμενη έκταση.

Οι ιχθυοκαλλιέργειες εμφανίζονται να καταλαμβάνουν πολλαπλάσια έκταση απ’ όση τους έχει παραχωρηθεί. Πηγή: Έκθεση δήμου Ξηρομέρου.

Όπως διαπιστώνει κανείς, εκτός από μια περίπτωση, στις υπόλοιπες εντοπίζονται σημαντικές αποκλίσεις τόσο ως προς το σημείο τοποθέτησης των ιχθυοκαλλιεργειών όσο και ως προς το συνολικό μέγεθος της έκτασης που δεσμεύουν: στην ουσία, η αδειοδοτημένη περιοχή αποτελεί απλώς ένα υποσύνολο του χώρου που όντως καταλαμβάνουν.

Ο πρώην υφυπουργός πίσω από την μελέτη…

Στην προκαταρκτική του μελέτη, το Αρχιπέλαγος καυτηριάζει το γεγονός πως «το “ιχθυοκαλλιεργητικό lobby” ανέλαβε και υλοποίησε, για λογαριασμό του ελληνικού δημοσίου, τον εθνικό σχεδιασμό των Περιοχών Οργανωμένης Ανάπτυξης Υδατοκαλλιεργειών για το σύνολο της ελληνικής επικράτειας», σχολιάζοντας πως εγείρονται «εύλογα ερωτήματα».

Πίσω στο 2011, και ο Πανελλήνιος Σύλλογος Ιχθυολόγων Δημοσίου είχε κατακρίνει την εμπλοκή των επιχειρηματιών του κλάδου στην εκπόνηση της μελέτης, σημειώνοντας πως:

• από την ανάγνωσή της διαπιστώνεται πως «αποκλειστικό και μόνο στόχο των μελετητών αποτελεί η “επίλυση” των, έως σήμερα, υπαρχόντων προβλημάτων χωροθέτησης με τη “νομιμοποίηση” των μονάδων και όχι η λήψη των απαραίτητων μέτρων για τη χωροθέτησή τους»,
• υπάρχει «σχεδόν πλήρης ταύτιση» των υπαρχουσών μονάδων και των προτεινόμενων ΠΟΑΥ,
• κι έκανε λόγο για «εργασία γραφείου και όχι μελέτη πεδίου», καθώς έλειπαν ουσιώδη στοιχεία από το πεδίο.

Στην περίπτωση της χωροθέτησης ΠΟΑΥ στην περιοχή Εχινάδων Νήσων και Αιτωλοακαρνανίας, οι ιχθυοκαλλιεργητές ανέλαβαν την εκπόνηση της Στρατηγικής Μελέτης Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (ΣΜΠΕ) μέσω της Αναπτυξιακής Ανώνυμης Εταιρείας Υδατοκαλλιεργειών Εχινάδων Νήσων και Αιτωλοακαρνανίας.

Τη μελέτη για την ΠΟΑΥ Εχινάδων Νήσων και Αιτωλοακαρνανίας πραγματοποίησε η εταιρεία Ambio. Όπως αργότερα έγινε γνωστό, μέλος της ομάδας μελετητών της Ambio που συνέταξε την εν λόγω μελέτη ήταν ο καθηγητής του πανεπιστημίου Θεσσαλίας και πρώην υφυπουργός Χωροταξίας και Αστικού Περιβάλλοντος της παρούσας κυβέρνησης, Δημήτρης Οικονόμου.

Ως υφυπουργός, ο κ. Οικονόμου βρισκόταν σε μια θέση τουλάχιστον άβολη που έχει καταγγελθεί ως «διαπλοκή»: θα έπρεπε να υπογράψει την έγκριση της ΠΟΑΥ που θεσμοθετείται βάση δικής του μελέτης. Τελικά, τουλάχιστον το άβολο του πράγματος έχει αποφευχθεί καθώς ο κ. Οικονόμου δεν κατέχει πλέον υπουργικό αξίωμα.

…και η «προτεραιότητα για την κυβέρνηση»

Μιλώντας προ ημερών στο 2ο Συμπόσιο για τις ιχθυοκαλλιέργειες, ο υπουργός Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων Γεώργιος Γεωργαντάς είπε πως δέσμευση της κυβέρνησης είναι «η ανάπτυξη του κλάδου να γίνει εθνική προτεραιότητα». Την ίδια δήλωση περί προτεραιότητας έχει κάνει εντός του έτους και ο υφυπουργός Σίμος Κεδίκογλου.

Το έντονο ενδιαφέρον της κυβέρνησης για τον κλάδο θεωρείται δεδομένο, επιβεβαιώνεται από την παρουσία του ίδιου του Κυριάκου Μητσοτάκη ως ομιλητή σε εκδηλώσεις του κλάδου, και εδράζεται πρωτίστως στο γεγονός πως οι ιχθυοκαλλιέργειες αποτελούν τον πρώτο εξαγωγικά παραγωγικό κλάδο στη χώρα.

Σύμφωνα με την πιο πρόσφατη Ετήσια Έκθεση της Ελληνικής Οργάνωσης Παραγωγών Υδατοκαλλιέργειας (ΕΛΟΠΥ), το 2021 οι πωλήσεις (το 96% των οποίων αφορά σε τσιπούρα και λαβράκι) κατέγραψαν ρεκόρ δεκαετίας και ανήλθαν στους 131.250 τόνους αποφέροντας αξία 636 εκατ. ευρώ.

Εξ αυτών, οι εξαγωγές ήταν 100.361 τόνοι (αυξημένες κατά 9% ως προς όγκο και αξία σε σχέση με το προηγούμενο έτος), αξίας 499 εκατ. ευρώ. Το 80% των εξαγωγών διατέθηκε σε χώρες της ΕΕ και τρίτες χώρες. Η Ιταλία, η Ισπανία και η Γαλλία είναι οι χώρες στις οποίες κατευθύνονται περίπου έξι στα δέκα ψάρια που παράγονται στην Ελλάδα.

Στην πρόσφατη ομιλία του, και απηχώντας στοιχεία που επικαλούνται οι ίδιοι οι ιχθυοκαλλιεργητές, ο κ. Γεωργαντάς είπε πως ο κλάδος προσφέρει «12.000 και πλέον θέσεις εργασίας, άμεσα ή έμμεσα» και «στηρίζει παραμεθόριες, νησιωτικές και απομακρυσμένες περιοχές, συμβάλλοντας στην τόνωση της τοπικής οικονομίας».

Μισθοί των 700 ευρώ

Για τι θέσεις εργασίας πρόκειται, ομως;

Εργαζόμενοι που μίλησαν υπό τον όρο διατήρησης της ανωνυμίας τους είπαν πως πέρα από το επιστημονικό προσωπικό (π.χ. ιχθυολόγοι) ένας μέσος μισθός αγγίζει τα 700 ευρώ, την στιγμή που αυξημένος είναι και ο όγκος της δουλειάς: εάν π.χ. παλαιότερα ένας εργαζόμενος είχε να διαχειριστεί πέντε, σήμερα ίσως να είναι υπεύθυνος για δώδεκα κλουβιά.

Χαρακτηριστικό είναι πως, παρά τα μεγάλα επίπεδα ανεργίας στην περιοχή, οι νέοι δεν απευθύνονται στις μονάδες ιχθυοκαλλιέργειας για εργασία, έχοντας γνώση των συνθηκών εργασίας και της χαμηλής αμοιβής.

Ίσως μέσα και από αυτό το πρίσμα να πρέπει να ιδωθεί το μνημόνιο συνεργασίας που υπεγράφη τον περασμένο Σεπτέμβριο ανάμεσα στον Διεθνή Οργανισμό Μετανάστευσης (ΔΟΜ) και τα υπουργεία Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων και Μετανάστευσης και Ασύλου, για την εκπαίδευση πολιτών τρίτων χωρών και την απασχόλησή τους στον τομέα της υδατοκαλλιέργειας, πρωτοβουλία που χαιρέτησε η ΕΛΟΠΥ.

Κυβερνητική εντολή για ειδική μεταχείριση

Την κυβερνητική εντολή για ειδική μεταχείριση της ιχθυοκαλλιέργειας επιβεβαίωσε το 2021, μιλώντας σε άλλο συνέδριο του κλάδου, υψηλόβαθμο στέλεχος του υπουργείου Περιβάλλοντος και Ενέργειας που είχε κληθεί να μιλήσει για τα ζητήματα χωροταξίας.

Αφού αρχικά σημείωσε πως εταιρείες έχουν καθυστερήσει δύο χρόνια να προχωρήσουν στην απαιτούμενη χαρτογράφηση της Ποσειδωνίας, όπως τους έχει ζητηθεί, η Γεωργία Κοτίνη, προϊσταμένη γενικής διεύθυνσης χωρικού σχεδιασμού του υπουργείου, είπε πως στο υπουργείο της έχει δοθεί εντολή οι υπάλληλοι να «μην αντιμετωπίζουν τυπικά διοικητικά» τη διαδικασία, η οποία προβλέπει με την παρέλευση έξι μηνών οι ελλιπείς φάκελοι να επιστρέφονται στους ενδιαφερομένους.

Στην ουσία, δηλαδή, η κα. Κοτίνη παραδέχθηκε ότι αφενός η άνωθεν εντολή είναι να μη ακολουθείται η προβλεπόμενη διοικητική διαδικασία, αφετέρου πως παρά την προσφερόμενη ευελιξία και χρονική παράταση υπάρχουν εταιρείες που δεν προχωρούν με τις πρέπουσες διαδικασίες.

Στις 28 Ιουλίου 2022, το υπουργείο Περιβάλλοντος παρέτεινε με σχετική διάταξη κατά δύο έτη (έως τις 4 Νοεμβρίου 2024) την προθεσμία που έχουν οι μονάδες ιχθυοκαλλιέργειας προκειμένου να ιδρύσουν τις ΠΟΑΥ στη χώρα.

Διαχείριση ΠΟΑΥ από τους ιχθυοκαλλιεργητές

Η δυτική Αιτωλοακαρνανία δεν είναι η μόνη περιοχή στην Ελλάδα όπου οι κάτοικοι αντιτίθενται στη θέσπιση βιομηχανικής ζώνης ιχθυοκαλλιεργειών.

Στις 2 Οκτωβρίου 2020, το Δημοτικό Συμβούλιο Πόρου εξέφρασε επίσης την αντίθεσή του στην προτεινόμενη δημιουργία ΠΟΑΥ, η οποία θα δεσμεύει το ¼ του νησιού (πάνω από 6.000 στρέμματα) και 2.690 θαλάσσια στρέμματα έναντι των 95 που ισχύουν σήμερα. ‘Οπως και στο Ξηρόμερο, στην δεσμευμένη περιοχή κατοχυρώνεται η αποκλειστική χρήση της ιχθυοκαλλιεργητικής δραστηριότητας με αποκλεισμό κάθε άλλης χρήσης.

Οι περιπτώσεις του Ξηρομέρου και του Πόρου αναδεικνύουν ένα γενικότερο ζήτημα διακυβέρνησης: Μπορούν οι τοπικές κοινωνίες να αποφασίζουν για τον τόπο τους;

Το διοικητικό συμβούλιο της ΚΕΔΕ (Κεντρική Ένωση Δήμων Ελλάδος) έχει δημοσιεύσει ψήφισμα διαμαρτυρίας για την χωροθέτηση των ΠΟΑΥ δίχως να λαμβάνεται υπόψη η γνώμη των τοπικών κοινωνιών, καθώς σήμερα οι φορείς τοπικής αυτοδιοίκησης Α’ και Β’ βαθμού έχουν απλώς γνωμοδοτικό χαρακτήρα.

Η νομοθεσία για τη δημιουργία των ΠΟΑΥ προβλέπει τη δημιουργία ενός φορέα διαχείρισής τους. Σε αντίθεση με τις όποιες προσδοκίες για εκπροσώπηση της τοπικής κοινωνίας, φορέας διαχείρισης της ΠΟΑΥ Εχινάδων Νήσων και Αιτωλοακαρνανίας είναι η προαναφερθείσα Αναπτυξιακή, που ιδρύθηκε το 2015 ακριβώς γι’ αυτόν τον σκοπό (η ιστοσελίδα της είναι poay-echinadon.gr), και αποτελείται από τις εταιρείες ιχθυοκαλλιέργειας της περιοχής και το Επιμελητήριο Αιτωλοακαρνανίας.

Το ερώτημα που εύλογα προκύπτει, λαμβάνοντας υπόψη την έκθεση του Αρχιπελάγους για την περιβαλλοντική καταπόνηση και τη λειτουργία μονάδων ιχθυοκαλλιέργειας πάνω ή πέριξ λιβαδιών Ποσειδωνίας αφενός, και την έκθεση του δήμου Ξηρομέρου που δείχνει τις μονάδες να μην συμμορφώνονται με τις αδειοδοτημένες προς αυτές εκτάσεις αφετέρου, είναι με βάση ποια διαπιστευτήρια μπορεί τις επόμενες δεκαετίες η τοπική κοινωνία να εμπιστευτεί στους ίδιους τους ιχθυοκαλλιεργητές τη διαχείριση αυτής της τεράστιας έκτασης.

Το Solomon επικοινώνησε με το υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας, ζητώντας να πληροφορηθεί σε ποιο στάδιο βρίσκεται η διαδικασία για την ίδρυση της ΠΟΑΥ από πλευράς τόσο υπουργείου όσο και φορέα διαχείρισης, και ρωτώντας εάν το υπουργείο έχει γνώση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων, όπως αναδεικνύονται από τη μελέτη του Αρχιπελάγους. Δεν λάβαμε απαντήσεις ως τη δημοσίευση του ρεπορτάζ.

Επικοινωνήσαμε επίσης με την Αναπτυξιακή Εχινάδων Νήσων και Αιτωλοακαρνανίας, στην οποία θέσαμε μια σειρά από ερωτήματα.

Μεταξύ άλλων, ρωτήσαμε που βρίσκεται η διαδικασία ίδρυσης της ΠΟΑΥ από πλευράς τους, ζητήσαμε έναν υπολογισμό των προσφερόμενων θέσεων εργασίας στην περιοχή κι ενός μέσου μισθού που παρέχεται, και μια εκτίμηση της συμβολής στην τοπική και εθνική οικονομία που προσφέρει αυτός ο δυναμικός κλάδος.

Επισημάναμε ακόμη πως η τοπική κοινωνία αποδίδει στους ιχθυοκαλλιεργητές την απουσία διάθεσης για διάλογο. Και, υπογραμμίζοντας την καταγεγραμμένη αναντιστοιχία ανάμεσα στην έκταση που έχει παραχωρηθεί κι εκείνη που εμφανίζεται να καταλαμβάνεται πραγματικά σε ορισμένες περιπτώσεις, ζητήσαμε να μάθουμε:

Εφόσον με την ίδρυσή της η ευθύνη διαχείρισης της ΠΟΑΥ θα αντιστοιχεί σε εσάς, πώς θεωρείτε ότι μπορεί η τοπική κοινωνία να σας εμπιστευτεί πως θα τηρήσετε πράγματι όσα προβλέπονται;

Στα ερωτήματά μας δεν λάβαμε απάντηση.

_______________________________________

Αυτή η δημοσίευση πραγματοποιήθηκε με την υποστήριξη του Free Press Unlimited και είναι η πρώτη στα πλαίσια μιας μεγάλης έρευνας του Solomon για τον κλάδο της ιχθυοκαλλιέργειας στην Ελλάδα. Εγγραφείτε στο newsletter μας ή ακολουθήστε μας σε Facebook, Instagram και Twitter για να μη χάσετε τις επόμενες δημοσιεύσεις.