Σωφρονιστική αποικία; - Του Ηλία Αναγνωστόπουλου* (άρθρο** ενόψει των νέων κυβερνητικών αλλαγών στους Ποινικούς Κώδικες)

Ηλίας Αναγνωστόπουλος*

Η Ελλάδα επικρίνεται –δικαίως– στην ευρωπαϊκή και διεθνή κοινότητα για τις συχνά προσβλητικές της ανθρώπινης αξιοπρέπειας συνθήκες που επικρατούν στα σωφρονιστικά καταστήματα και σε άλλους χώρους κράτησης

Στην δημόσια συζήτηση διαλαλείται από επίσημα (και μη) χείλη ότι στην χώρα μας επικρατεί ατιμωρησία. Οι πολέμιοι της τελευταίας υποστηρίζουν ότι η Αστυνομία συλλαμβάνει δράστες εγκλημάτων αλλά οι δικαστές τους αφήνουν ελεύθερους καθώς και ότι οι ποινές που επιβάλλονται δεν εκτελούνται καθόλου ή δεν εκτίονται ολόκληρες.

Για την θεραπεία της επικίνδυνης για την ασφάλεια της κοινωνίας ατιμωρησίας, οι εχθροί της υποδεικνύουν την «αυστηροποίηση» των απειλούμενων ποινών και των όρων της έκτισής τους αλλά και την περικοπή των δικαιωμάτων κατηγορουμένων και καταδίκων. Προτείνεται, μάλιστα, να φυλακίζονται -έστω για κάποιο διάστημα- και όσοι καταδικάζονται σε βραχυχρόνιες ποινές, προκειμένου να υποστούν την σωφρονιστική επίδραση της φυλακής.

Οι κήρυκες του νεο-τιμωρητισμού δεν στηρίζουν τους ισχυρισμούς και τις προτάσεις τους σε αριθμητικά ή άλλα πραγματικά δεδομένα ούτε σε επιστημονικά πορίσματα. Αντ’ αυτού επιλέγουν μεμονωμένες υποθέσεις που προκαλούν έξαρς των συναισθημάτων, ώστε – με την βοήθεια του μιντιακού υπερσυμπιεστή – να απαλλαγούν από το βάρος της απόδειξης όσων διατείνονται. Με τον τρόπο αυτόν αποκρύπτεται η παρ’ ημίν σωφρονιστική πραγματικότητα. Ο αριθμός των κρατουμένων στις ελληνικές φυλακές τον Ιανουάριο του 2022 εκινείτο εγγύς του μέσου όρου των 48 κρατών-μελών του Συμβουλίου της Ευρώπης (104 κρατούμενοι ανά 100.000 κατοίκους, 106 στην Ελλάδα, 107 στην Γαλλία, 90 στην Ιταλία, 67 στην Γερμανία, 54 στην Ολλανδία, 355 στην Τουρκία), με αξιοσημείωτα υψηλή αναλογία αλλοδαπών (59%). Οι συνθήκες κράτησης εξ άλλου δεν πληρούν σε πολλές περιπτώσεις τα ελάχιστα στάνταρ που επιβάλλει η ενωσιακή και ευρωπαϊκή νομοθεσία για την προστασία της ανθρώπινης αξιοπρέπειας και την απαγόρευση της απάνθρωπης και εξευτελιστικής μεταχείρισης.

Η Επιτροπή κατά των Βασανιστηρίων του Συμβουλίου της Ευρώπης (CPT) διαπίστωσε και πάλι με πρόσφατη αυτοψία της (Έκθεση της 31.8.2023) τις χρόνιες ασθένειες των ελληνικών φυλακών: Υπερπληρότητα (στην Γ’ Πτέρυγα της Φυλακής Κορυδαλλού αντιστοιχούν λιγότερα από 2 τ.μ. σε κάθε κρατούμενο), ντροπιαστικές συνθήκες υγιεινής, ανεπαρκής αριθμός υπαλλήλων, κ.λπ.

Υπό αυτά τα δεδομένα είναι φανερό ότι οι τιμωρητικές πρωτοβουλίες που διασαλπίζονται, δυστυχώς, και από τα καθ’ ύλην αρμόδια υπουργεία ερήμην της σωφρονιστικής πραγματικότητας θα οδηγήσουν σε ανεξέλεγκτες καταστάσεις. Η διόγκωση του πληθυσμού των κρατουμένων στις ασφυκτιώσες φυλακές μας θα επιδεινώσει τις ήδη απάνθρωπες συνθήκες κράτησης, θα αυξήσει την εντός φυλακής εγκληματικότητα και θα ακυρώσει την προοπτική ομαλής επανένταξης των κρατουμένων.

Επιπλέον, ο αναπόφευκτος συγχρωτισμός δραστών βαρέων εγκλημάτων με καταδικασθέντες σε βραχυχρόνιες ποινές θα οδηγήσει, αντί του σωφρονισμού, στην οριστική απομάκρυνση των τελευταίων από την νομιμότητα.

Διδακτική είναι στο πλαίσιο αυτό μια φετινή απόφαση του Ανώτερου Δικαστηρίου της Καρλσρούης (OLG Karlsruhe 301OAus 1/23 – 10.3.2023) σε υπόθεση εκδόσεως στο Ηνωμένο Βασίλειο Αλβανού υπηκόου κατηγορουμένου για διακίνηση σημαντικής ποσότητας κοκαΐνης. Το Δικαστήριο απέρριψε την αίτηση εκδόσεως με την αιτιολογία ότι το αιτούν κράτος δεν παρέσχε τις πρόσθετες εγγυήσεις που ζητήθηκαν κατ’ εφαρμογήν του άρθρου 604 (γ) της Συμφωνίας Εμπορίου και Συνεργασίας μεταξύ της Ευρωπαϊκής Ένωσης και του Ηνωμένου Βασιλείου της 30.12.2020, σύμφωνα με το οποίο, «εάν υπάρχουν σοβαροί λόγοι να πιστεύεται ότι υπάρχει πραγματικός κίνδυνος για την προστασία των θεμελιωδών δικαιωμάτων του καταζητουμένου, η δικαστική αρχή εκτέλεσης μπορεί να ζητήσει, κατά περίπτωση, πρόσθετες εγγυήσεις όσον αφορά τη μεταχείριση του καταζητουμένου μετά την παράδοσή του προτού αποφασίσει αν θα εκτελέσει το ένταλμα σύλληψης».

Το Δικαστήριο της Καρλσρούης είχε ζητήσει από τις αρχές του Ηνωμένου Βασιλείου συγκεκριμένες εγγυήσεις για τις συνθήκες κράτησης του εκζητουμένου (κατάστημα κράτησης, διαθέσιμος χώρος στο κελί και λοιπές συνθήκες) ώστε να μην παραβιαστεί το άρθρο 3 ΕΣΔΑ, στις οποίες το αιτούν κράτος δεν μπόρεσε να ανταποκριθεί. Οι εν λόγω εγγυήσεις ζητήθηκαν εν όψει του υπερπληθυσμού των φυλακών Αγγλίας και Ουαλίας (146 κρα-τούμενοι ανά 100.000 κατοίκους) που προκάλεσε η «σκληρή» αντιμετώπιση της εγκληματικότητας (“tough on crime”) από διαδοχικές κυβερνήσεις.

Η γενική κλιμάκωση των ποινών μπορεί να αποφέρει προσωρινά «πολιτικά» οφέλη αλλά γεμίζει τις φυλακές χωρίς να συμβάλλει στην αποτελεσματικότερη διαχείριση της εγκληματικότητας. Μακροχρόνιες έρευνες σε πολλές χώρες έχουν καταδείξει ότι δεν υφίσταται «υδραυλική» σχέση μεταξύ αύξησης των ποινών και αποτροπής του εγκλήματος και ότι, αντιθέτως, η αποτρεπτική επίδραση των ποινών είναι κυρίως συνάρτηση της βεβαιότητας και ταχύτητας της επιβολής τους.

Η απόφαση του γερμανικού δικαστηρίου χαρακτηρίστηκε ως «ντροπιαστικό πλήγμα» για το δικαστικό και σωφρονιστικό σύστημα του Ηνωμένου Βασιλείου, δεδομένου ότι η χώρα αυτή διεκδικεί στην διεθνή κοινότητα μια θέση μεταξύ των κρατών που δεν υποβάλλουν τους κρατουμένους σε απάνθρωπη και εξευτελιστική μεταχείριση.

Η Ελλάδα επικρίνεται –δικαίως– στην ευρωπαϊκή και διεθνή κοινότητα για τις συχνά προσβλητικές της ανθρώπινης αξιοπρέπειας συνθήκες που επικρατούν στα σωφρονιστικά καταστήματα και σε άλλους χώρους κράτησης. Σκοπεύουν άραγε οι παρ’ ημίν νέο-τιμωρητικοί κήρυκες να μετατρέψουν την χώρα μας σε σωφρονιστική αποικία (βλ. την απόφαση του ΕΔΔΑ στην υπόθεση J.M.B. και άλλοι κατά Γαλλίας της 30.1.2020);

*Ηλίας Γ. Αναγνωστόπουλος, Πρόεδρος της Ένωσης Ελλήνων Ποινικολόγων

**Το άρθρο πρωτοδημοσιεύτηκε στο περιοδικό της Ένωσης Ελλήνων Ποινικολόγων Nova Criminalia, τεύχος Νοεμβρίου 2023

ΠΗΓΗ: dikastiko