Γιατί οι καταστροφές που ζούμε δεν είναι «φυσικές» - Tου Κωστή Χατζημιχάλη*

Photo Credit: Μάριος Λώλος

Οι φωτιές του καλοκαιριού, οι πλημμύρες που ακολούθησαν, τα χιόνια στην αρχή του χρόνου ονομάστηκαν «φυσικές» καταστροφές από τα μέσα ενημέρωσης, την κυβέρνηση, τους πολιτικούς αλλά και ορισμένους επιστήμονες. Δεν είναι η πρώτη φορά. Όταν συμβαίνει μια καταστροφή σε συνδυασμό με ένα φυσικό φαινόμενο, όπως σεισμοί, τυφώνες, έκρηξη ηφαιστείου, ξηρασίες, ισχυρές βροχοπτώσεις, φωτιές (όταν δεν είναι εμπρησμοί) κ.α., κυριαρχεί η άμεση και εύκολη αναφορά τους ως «φυσικές». Αναπτύσσεται έτσι ένας κυρίαρχος λόγος ο οποίος προσπαθεί να δικαιολογήσει τις δραματικές επιπτώσεις στις ανθρώπινες και μη-ανθρώπινες ζωές, σε κτίρια, στις υποδομές και τη γη μέσω της «φυσικότητας» της καταστροφής. Ο κυρίαρχος λόγος σκόπιμα ταυτίζει ή στην καλύτερη περίπτωση συγχέει το φυσικό φαινόμενο που είναι αποτέλεσμα φυσικών διεργασιών, με το αποτέλεσμα την καταστροφή, η οποία είναι αποτέλεσμα κοινωνικών διαδικασιών. Να το δούμε πιο αναλυτικά.

Ας υποθέσουμε ότι συμβαίνει μεγάλη πλημμύρα σε μια εκτεταμένη περιοχή και στην πόλη Α δεν υπάρχουν αντιπλημμυρικά έργα ενώ στη πόλη Β υπάρχουν. Νομίζω ότι είναι εύκολο να υποθέσουμε πού θα υπάρξουν καταστροφές. Απέναντι στο ίδιο φυσικό φαινόμενο η γεωγραφικά και κοινωνικά διαφοροποιημένη τρωτότητα των δυο πόλεων, αύξησε την έκθεση σε κίνδυνο στην πόλη Α και την περιόρισε στην πόλη Β. Η διαφοροποιημένη τρωτότητα και έκθεση σε κίνδυνο των δυο πόλεων είναι το αποτέλεσμα κοινωνικών διαδικασιών, αποτέλεσμα δράσεων ή παραλήψεων που έχουν γίνει στο παρελθόν, π.χ. ο σχεδιασμός και η υλοποίηση ή μη αντιπλημμυρικών έργων, ο χωροταξικός σχεδιασμός, οι συνθήκες κατοίκησης, ο έλεγχος των υποδομών, η θεσμική ετοιμότητα, κ.α. Για τους παραπάνω λόγους, η έκθεση σε κίνδυνο και η τρωτότητα δεν έχουν μόνο τεχνικά και οργανωτικά χαρακτηριστικά. Αποτελούν κοινωνικές κατασκευές οι οποίες είναι άνισες μεταξύ τόπων, μεταξύ κοινωνικών τάξεων, φύλων, εθνικοτήτων, απασχόλησης και συνθηκών κατοίκησης, δηλαδή είναι βαθύτατα πολιτικές. Οι καταστροφές που θα γίνουν στην πόλη Α δεν θα είναι «φυσικές» αλλά βαθύτατα πολιτικές. Δεν υπάρχει φυσική καταστροφή, υπάρχει καταστροφή, σκέτο.

Αλλά αν υποθέσουμε, καλοπροαίρετα και προς στιγμή, ότι υπάρχουν «φυσικές» καταστροφές, για ποια φύση όμως μιλάμε; Δεν υπάρχει μια και μοναδική φύση, απείραχτη κάπου εκεί, στην οποία έχει συμβεί μια διαταραχή, όπως υπονοεί ο κυρίαρχος λόγος. Υπάρχουν πολλές «φύσεις» που συνεχώς ανα-κατασκευάζονται στην ανθρωπόκαινο περίοδο που ζούμε. Οι σκηνές Αποκάλυψης που ζήσαμε με τις φωτιές, τις υψηλές θερμοκρασίες και τις πλημμύρες εξηγήθηκαν από την πολιτική εξουσία με την κλιματική κρίση ως κάτι αυταπόδεικτο. Η κλιματική κρίση όντως τα αλλάζει όλα και οι σημερινές ακραίες συνθήκες έχουν ξεπεράσει τα όποια σχέδια πρόληψης υπήρχαν και τις αντοχές των υφιστάμενων υποδομών. Αυτά όμως ήταν γνωστά αλλά δυστυχώς οι προτεραιότητες της νεοφιλελεύθερης διακυβέρνησης ήταν άλλες. Ο κ Μητσοτάκης το 2020 όταν η Καρδίτσα και τα γύρω χωριά είχαν και τότε πλημμυρήσει με τον «Ιανό» είχε πει «Με την κλιματική αλλαγή οι φυσικές καταστροφές θα αρχίσουν να γίνονται πιο συχνές», υποσχόμενος άμεσες δράσεις για να μην επαναληφθούν αυτά τα φαινόμενα. Φυσικά ξέχασε τις υπερφίαλες υποσχέσεις και αδιαφόρησε πλήρως για την πολιτική προστασία, όπως μαρτυρούν οι ελάχιστες απορροφήσεις των σχετικών κονδυλίων της ΕΕ και η παραγνώριση των χαρτών επικινδυνότητας για πλημμύρες στη Θεσσαλία που ήταν αναρτημένοι από το 2018!

Η παραδοχή όμως της ύπαρξης της κλιματικής κρίσης (σημαντικό βήμα για κάποιους που μέχρι χτες το αρνούνταν) δεν μπορεί να λειτουργεί ως δικαιολογία για τις ανύπαρκτες δράσεις περιορισμού της συλλογικής τρωτότητας των κατοίκων και των άλλων έμβιων όντων, των δασών, των ακτών, των χωριών, των πόλεων και των υποδομών στον τόπο που μας έλαχε να ζούμε. Τονίζω το συλλογικής γιατί η νεοφιλελεύθερη φαντασίωση της ΝΔ προωθεί μόνο την ατομική προστασία, όπως η μείωση κατά 10% του ΕΝΦΙΑ σε κατοικίες που έχουν ασφαλιστεί για «φυσικές» καταστροφές, υπογραμμίζοντας την ταξική της μεροληψία.

Η προσέγγιση και η χρήση της κλιματικής κρίσης από τη ΝΔ και τους όμοιούς της σε όλο τον κόσμο, υπογραμμίζει την άρνηση να ασχοληθούν σοβαρά μ’ αυτή και να αλλάξουν τις χωρο-κοινωνικές σταθερές της καθημερινής ζωής που την αναπαράγει, αυτό που συνήθως ονομάζουμε καπιταλισμό. ‘Η να το θέσω διαφορετικά: είναι πιο εύκολο να φανταστούν το τέλος του κόσμου σε ένα κλιματικό Αρμαγεδδώνα παρά να δουν τον Ελέφαντα στο Δωμάτιο και να φανταστούν την αλλαγή (ή καλύτερα το τέλος) του νεοφιλελεύθερων επιλογών που συνεχίζουν την καταστροφή του πλανήτη.

*Ο Κωστής Χατζημιχάλης είναι μαρξιστής γεωγράφος, ομότιμος καθηγητής στο Τμήμα Γεωγραφίας του Χαροκόπειου Πανεπιστημίου.

ΠΗΓΗ