Έκθεση του WWF Ελλάς: Απροθυμία της Πολιτείας να ασχοληθεί ουσιαστικά και υπεύθυνα με τον περιορισμό της πλαστικής ρύπανσης

© WWF

Απογοητευτική η εφαρμογή του νόμου περιορισμού της πλαστικής ρύπανσης

Την ίδια στιγμή η πλειονότητα των πολιτών (85%) πιστεύει πως η πολιτεία ευθύνεται για την αύξηση της πλαστικής ρύπανσης στην Ελλάδα.

 

Ιδιαίτερα χαμηλές εξακολουθούν να είναι οι επιδόσεις της χώρας μας στην αντιμετώπιση της πλαστικής ρύπανσης, τέσσερα (4) χρόνια μετά την ψήφιση του σχετικού νόμου. Σύμφωνα με τη νέα έκθεση του WWF Ελλάς, υπάρχει σοβαρό έλλειμμα στην εφαρμογή του νόμου που αποδίδεται στην απροθυμία της Πολιτείας να ασχοληθεί ουσιαστικά και υπεύθυνα με το ζήτημα. Μία ξεκάθαρη οπισθοδρόμηση σε ένα θέμα για το οποίο η Ελλάδα είχε καταφέρει να κερδίσει τις εντυπώσεις όταν το 2020 ήταν από τις πρώτες χώρες της ΕΕ που ενσωμάτωσαν στο εθνικό δίκαιο την οδηγία (ΕΕ) 2019/904 για τον περιορισμό μιας σειράς πλαστικών μιας χρήσης.

Σύμφωνα με την έκθεση, τα κυριότερα προβλήματα που διαπιστώνονται αφορούν: 

• Τα απαγορευμένα προβληματικά πλαστικά μιας χρήσης (π.χ. πιάτα, μαχαιροπήρουνα, καλαμάκια) που όχι απλά δεν έχουν αποσυρθεί, όπως έπρεπε από τον Ιούλιο του 2021, αλλά κατακλύζουν την αγορά, ως απόρροια της ανοχής της Πολιτείας στην κακή εφαρμογή του νόμου. Ενδεικτικό αυτής είναι ότι προβληματικά πλαστικά βαφτίστηκαν λανθασμένα “επαναχρησιμοποιούμενα” και κυκλοφορούν παράνομα στην αγορά, χωρίς η Πολιτεία να επιδεικνύει την απαραίτητη εγρήγορση για καταπολέμηση αυτής της κακής πρακτικής[1]. 
• Την ανεπαρκή ανάπτυξη δημόσιων βρυσών, για τις οποίες η τοπική αυτοδιοίκηση, με ελάχιστες εξαιρέσεις, κωλυσιεργεί παρότι είναι μια απαραίτητη ενέργεια για τον περιορισμό των πλαστικών μπουκαλιών νερού που πωλούνται κατά συρροή. Μόνο το 2022, υπολογίζεται ότι πωλήθηκαν σχεδόν 2 δισ. μπουκάλια PET στην Ελλάδα, κυρίως για εμφιαλωμένο νερό.
• Την ελλιπή εφαρμογή των διατάξεων για τη μείωση των πλαστικών ποτηριών και φαγητοδοχείων κατά 30% έως το 2024, όπως ορίζει ο νόμος, που συντελεί στη μη είσπραξη μεγάλου μέρους της ανταποδοτικής εισφοράς, αλλά και στην έλλειψη συμμόρφωσης των επιχειρήσεων λιανικού εμπορίου και εστίασης με την υποχρέωση να διαθέτουν τα προϊόντα τους σε επαναχρησιμοποιούμενα σκεύη.
• Την αστοχία της κυβέρνησης στο θέμα της χωριστής συλλογής πλαστικών μπουκαλιών, καθώς παρότι ο νόμος προβλέπει χωριστή συλλογή των πλαστικών φιαλών κατά 77% έως το 2025, σήμερα συλλέγεται μόλις το 39%. Το σύστημα επιστροφής εγγύησης για πλαστικά μπουκάλια που θα έπρεπε, βάσει του νόμου, να μπει σε εφαρμογή από τις αρχές του 2023, τελικά έχει μετατεθεί για τις αρχές του 2026.
• Την ελλιπέστατη διενέργεια ελέγχων και την περιορισμένη επιβολή κυρώσεων, κυρίως λόγω της υποστελέχωσης των αρμόδιων υπηρεσιών (Ελληνικός Οργανισμός Ανακύκλωσης-ΕΟΑΝ, Διϋπηρεσιακή Μονάδα Ελέγχου Αγοράς- ΔΙΜΕΑ) που αδυνατούν να ελέγξουν χιλιάδες επιχειρήσεις ανά την Ελλάδα. Η ευρεία διάθεση απαγορευμένων πλαστικών μιας χρήσης, αλλά και η συστηματική άρνηση εξυπηρέτησης με σκεύη των πελατών στο λιανεμπόριο, οπως ρητά προβλέπεται από τον νόμο, αποδεικνύουν πως οι έλεγχοι δεν εξελίσσονται ικανοποιητικά.
• Την αδυναμία υλοποίησης των μέτρων για τη θέσπιση συστημάτων διευρυμένης ευθύνης παραγωγού για μια σειρά από προβληματικά πλαστικά, (π.χ. αποτσίγαρα, αλιευτικά εργαλεία), η οποία μετατίθεται για το αβέβαιο μέλλον. Βάσει του συστήματος αυτού, οι επιχειρήσεις που παράγουν ή εμπορεύονται τέτοια πλαστικά, οφείλουν να πληρώνουν για τη ρύπανση που προκαλείται από τα προϊόντα τους. Ωστόσο, η καθυστέρηση αυτή δίνει “δωρεάν δικαιώματα ρύπανσης” στις επιχειρήσεις αυτές (π.χ. καπνοβιομηχανία), τη στιγμή μάλιστα που τα αποτσίγαρα είναι το νούμερο ένα απόρριμμα που συναντάται στις παραλίες[2] και στους δρόμους, ενώ τα αλιευτικά εργαλεία αποτελούν μια από τις κυριότερες απειλές για τη θαλάσσια ζωή.

Στις λιγοστές θετικές εφαρμογές των προβλέψεων του νόμου περιλαμβάνονται η επιτυχημένη προσάρτηση των καπακιών στις φιάλες, η καλή πρόοδος στη διάθεση πλαστικών φιαλών PET με 25% ανακυκλωμένο περιεχόμενο έως το 2025 και η σήμανση πλαστικών προϊόντων, όπως προϊόντα καπνού και υγρά μαντηλάκια.

Η αντίληψη των Ελλήνων για την πλαστική ρύπανση: Καθολική αναγνώριση για τον περιβαλλοντικό αντίκτυπο, με το 85% των πολιτών να επιρρίπτει ευθύνες στην Πολιτεία

Η ελλιπέστατη εφαρμογή του νόμου επιβεβαιώνεται και από την ισχυρή πλειονότητα των πολιτών (80%) που διαπιστώνει πως οι κύριες αιτίες είναι η έλλειψη βούλησης από την κυβέρνηση και η ανεπάρκεια ελέγχων. Την ίδια στιγμή, οι πολίτες είναι διατεθειμένοι να συμμετέχουν ενεργά στις προσπάθειες περιορισμού των πλαστικών, αρκεί να υπάρχουν κίνητρα και έλεγχοι. Αυτό προκύπτει από έρευνα κοινής γνώμης που υλοποίησε η Prorata για λογαριασμό του WWF Ελλάς και δημοσιεύεται σήμερα, στο πλαίσιο της αξιολόγησης εφαρμογής του νόμου για την πλαστική ρύπανση.

Σύμφωνα με την έρευνα:

• 96% των Ελλήνων πιστεύει ότι η πλαστική ρύπανση επηρεάζει αρνητικά το περιβάλλον, αλλά και την ανθρώπινη υγεία (91%).
• Η υπερβολική κατανάλωση πλαστικών μιας χρήσης ιδίως κατά τους καλοκαιρινούς μήνες, η αδυναμία ανακύκλωσης μεγάλου μέρους των πλαστικών ειδών, η έλλειψη πολιτικής βούλησης και η έλλειψη ενημέρωσης είναι, κατά σειρά σημαντικότητας, οι βασικοί παράγοντες που σύμφωνα με τους πολίτες συντελούν στην πλαστική ρύπανση.
• H συντριπτική πλειονότητα των ερωτηθέντων (85%) δηλώνει πως το μεγαλύτερο μερίδιο ευθύνης για την πλαστική ρύπανση έχουν η Πολιτεία και οι μεγάλες επιχειρήσεις.
• Οι περισσότεροι πολίτες δηλώνουν πρόθυμοι να στραφούν σε είδη πολλαπλών χρήσεων, αλλά αναμένουν κίνητρα και πρωτοβουλίες από την κυβέρνηση και τις επιχειρήσεις, όπως για παράδειγμα οικονομικά κίνητρα για επαναχρησιμοποιούμενα προϊόντα και συμμετοχή σε προγράμματα επιβράβευσης από επιχειρήσεις.
• Το 73% των πολιτών δηλώνει πως δεν έχει ξαναχρησιμοποιήσει ποτέ τα "επαναχρησιμοποιούμενα" πλαστικά καλαμάκια που διατίθενται στην αγορά, πράγμα που σημαίνει πως οι πολίτες δεν τα εκλαμβάνονται στην πράξη ως επαναχρησιμοποιούμενα και πως κακώς εξακολουθούν να κυκλοφορούν με αυτή την ονομασία.

Ο Αχιλλέας Πληθάρας, υπεύθυνος αποτυπώματος στο WWF Ελλάς, δηλώνει: «Βρισκόμαστε στο ίδιο έργο θεατές, σχεδόν 4 χρόνια μετά την ψήφιση του νόμου για τη μείωση της πλαστικής ρύπανσης. Αντί πλέον να μιλάμε για πρόοδο με έμφαση στην επαναχρησιμοποίηση, διαπιστώνουμε αδυναμία εφαρμογής ακόμα και των πιο απλών διατάξεων. Όσο καθυστερεί η εφαρμογή του νόμου, τόσο αυτός απαξιώνεται στα μάτια των πολιτών και τόσο περισσότερο εντείνεται η πλαστική ρύπανση. Και ενώ η κυβέρνηση αδυνατεί ή αρνείται να εφαρμόσει το νομικό πλαίσιο,  από την άλλη πλευρά, οι πολίτες φαίνεται να είναι έτοιμοι να εφαρμόσουν τις πρόνοιες του νόμου για τη μείωση της πλαστικής ρύπανσης. Πλέον δεν υπάρχει καμία δικαιολογία για την Πολιτεία, ενώ κάθε περαιτέρω καθυστέρηση επιβεβαιώνει την έλλειψη πολιτικής βούλησης». 

Η πλήρης έκθεση αξιολόγησης για την εφαρμογή του νόμου για τα πλαστικά μιας χρήσης είναι διαθέσιμη ΕΔΩ.

Η έρευνα κοινής γνώμης για την πλαστική ρύπανση στην Ελλάδα πραγματοποιήθηκε τον Νοέμβριο του 2024 σε ένα δείγμα 1.000 ατόμων στο σύνολο της επικράτειας. Είναι διαθέσιμη ΕΔΩ.

Σημειώσεις για συντάκτες:

• Εικαστικά/ αφισάκια σχετικά με το θέμα, μπορείτε να κατεβάσετε από ΕΔΩ.
• Με βάση τα επίσημα στοιχεία που ο ΕΟΑΝ έχει στη διάθεσή του το 2022 διατέθηκαν στην αγορά σχεδόν 420 εκατομμύρια πλαστικά κύπελλα και φαγητοδοχεία. Για αυτά τα είδη θα έπρεπε να προκύψει έσοδο από την εισφορά προστασίας περιβάλλοντος (ανέρχεται σε 5 λεπτά για το κύπελλο ή δοχείο και 5 λεπτά για το καπάκι τους) τουλάχιστον 21 εκατομμυρίων. Όμως το 2022 εισπράχθηκαν από την ΑΑΔΕ μόλις 8,2 εκ. ευρώ, πράγμα που φανερώνει ότι η εισφορά δεν αποδίδεται ικανοποιητικά. Επιπρόσθετα, τα delivery δεν ενημερώνουν, όπως οφείλουν, για δυνατότητα εξυπηρέτησης με πολλαπλών χρήσεων και δεν έχουν αναπτυχθεί τέτοιου είδους υπηρεσίες από πχ. πλατφόρμες fast food. Επίσης, οι επιχειρήσεις λιανικού εμπορίου (πχ. super market) δεν εξυπηρετούν τους πελάτες με δικά τους σκεύη, παρότι είναι υποχρεωμένες να το πράττουν και να προσφέρουν έκπτωση.
• Σύμφωνα με στοιχεία του ΥΠΕΝ, το 2023 διενεργήθηκαν συνολικά μόλις 1.078 έλεγχοι, από τους οποίους , κυρίως από τη Διϋπηρεσιακή Μονάδα Ελέγχου Αγοράς (ΔΙΜΕΑ) και δευτερευόντως από τον ΕΟΑΝ. Από τους ελέγχους αυτούς έχουν διαπιστωθεί διαπιστώθηκαν 197 παραβάσεις και επιβλήθηκαν έχουν επιβληθεί πρόστιμα ύψους συνολικά 259.800 ευρώ.
• Σύμφωνα με δεδομένα του ΕΟΑΝ, το 2022 πωλήθηκαν στη χώρα μας σχεδόν 1,9 δισεκατομμύρια πλαστικές φιάλες PET, συνολικού βάρους σχεδόν 49 χιλιάδων τόνων. Το 2022 συλλέχθηκαν περίπου 19 χιλιάδες τόνοι φιαλών PET, δηλαδή επιτεύχθηκε χωριστή συλλογή της τάξης του 39%, πράγμα που σημαίνει ότι απέχουμε πολύ από τον στόχο του 77%.
• Η μετάθεση λειτουργίας του συστήματος επιστροφής εγγύησης επηρεάζει αρνητικά και τη δυνατότητα επίτευξης των ευρωπαϊκών στόχων χωριστής συλλογής για φιάλες αλουμινίου και γυαλιού, όπου επίσης σήμερα οι επιδόσεις είναι ιδιαίτερα χαμηλές. Με πρόσφατη νομοθετική πρωτοβουλία, η κυβέρνηση αποφάσισε να θέσει εκτός συστήματος επιστροφής εγγύησης τις γυάλινες φιάλες κάνοντας άλλο ένα στρατηγικό λάθος.

 

[1] Προκειμένου να σταματήσει η κακή πρακτική διάθεσης απαγορευμένων ειδών ως "επαναχρησιμοποιούμενα", το ΥΠΕΝ με μεγάλη καθυστέρηση εξέδωσε δύο εγκυκλίους τον Μάιο και τον Ιούνιο του 2024 (εγκύκλιοι ΥΠΕΝ/ΓρΓΓΦΠΥ/53567/1343 από 20.05.2024 και ΥΠΕΝ/ΓρΓΓΦΠΥ/62904/1608 από 10.06.2024), με τις οποίες κάνει σαφές ότι τέτοια προϊόντα δεν μπορούν να θεωρηθούν επαναχρησιμοποιούμενα και ως εκ τούτου εντάσσονται στο καθεστώς απαγόρευσης.

[2] Σύμφωνα με δεδομένα που συλλέγει το WWF Ελλάς με τη συμμετοχή πολιτών στο πλαίσιο του προγράμματος «Υιοθέτησε μια παραλία», τα αποτσίγαρα αποτελούν διαχρονικά το νούμερο ένα απόβλητο που εντοπίζεται στις ελληνικές παραλίες».

ΠΗΓΗ