Επαναπροωθήσεις στη Συρία: Η παραβίαση της ηθικής και των νόμων της ανθρωπότητας - Του Ζαφείρη Χατζηδήμου (ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ)

Του Ζαφείρη Χατζηδήμου

Και ξαφνικά εν μια νυχτί, η Συρία έγινε Λουξεμβούργο και η Μέση Ανατολή, κεντρική Ευρώπη. Ή κάπως έτσι θέλουν να παρουσιάζουν την εικόνα οι χώρες στις οποίες βρίσκονται πρόσφυγες πολέμου από την πολύπαθη αραβική χώρα, ώστε να επιστρέψουν με συνοπτικές διαδικασίες πίσω. Ή επί του λαϊκότερου: «να φύγετε να μας αδειάσετε τη γωνιά».
Η κατάσταση όμως, μόνο που… Ελβετία δεν θυμίζει μετά (και) την πρώτη του καθεστώτος της δυναστείας των Ασαντ. Και τι εννοούμε.

Αυτή τη στιγμή η Συρία είναι κατακερματισμένη μεταξύ φανατικών, μετριοπαθών, καθεστωτικών, Κούρδων, Αμερικανών, Ρώσων, Τούρκων, Ισραηλινών και φυσικά Ιρανών. Και σαν να μην έφταναν τα πολιτικά έχουμε και τα θρησκευτικά. Στη Συρία ζουν: Μουσουλμάνοι Σιϊτες, μουσουλμάνοι σουνίτες, μουσουλμάνοι ισμαηλίτες, Συροόρθοξοι, Ελληνορθόδοξοι χριστιανοί, Μαρωνίτες χριστιανοί, Προτεστάντες χριστιανοί, Αρμένιοι Ορθόδοξοι χριστιανοί, Αλεβίτες, Δρούζοι και Γιαζίτες.

Ενιαία κυβέρνηση και αναγνωρισμένη από τον ΟΗΕ δεν υπάρχει, ο ηγέτης των ισλαμιστών που «έριξε» το καθεστώς Ασαντ, ο Αλ Γκολάνι, είναι επικηρυγμένος ως τρομοκράτης, έχει βασανιστεί στις περιώνυμες φυλακές του Αμπου Γκράιμπ του Ιράκ και είναι γέννημα-θρέμμα των ηγετών της «Αλ Κάιντα». Οι προθέσεις του άγνωστες, όπως και οι προθέσεις αυτών που κινούν τα νήματα, ενώ όλες οι οργανώσεις είναι με το δάκτυλο στην σκανδάλη και ιδιαίτερα οι σύριοι Κούρδοι με τους Τούρκους όπου δίνεται η σπάνια ευκαιρία στην Αγκυρα για το «μεγάλο ξεκαθάρισμα», αν και για περίπου 40 ημέρες οι Δημοκρατικοί στις ΗΠΑ θα είναι ακόμη στην εξουσία.

Συνοπτικά αυτή είναι η (χαώδης) κατάσταση που επικρατεί στην Συρία, που για όσους γνωρίζουν θυμίζει την κατάσταση που επικράτησε στην αρχή μετά την πτώση του καθεστώτος Καντάφι στη Λιβύη με τα γνωστά αποτελέσματα. Και κάτι τελευταίο για να κλείσουμε την παράγραφο: Κατά «περίεργο τρόπο» και στις δύο περιπτώσεις η Τουρκία έχει εμπλακεί σαν να πρόκειται για επαρχίες της. Και χρειάζεται ιδιαίτερη προσοχή σε αυτό.

Αφού λοιπόν κάναμε αυτή την μικρή εισαγωγή για την κατάσταση που επικρατεί στην Συρία, είναι άξιο απορίας με πιο δικαίωμα οι δυτικοί «ανθρωπιστές» θέλουν να στείλουν πίσω άρον-άρον σε μια – κατ’ ευφημισμό – χώρα 6 με 7 εκατομμύρια αμάχους χωρίς καν να υπάρχει το minimum standard για την ασφάλειά τους; Ποιοι είναι λοιπόν οι κίνδυνοι που έχουν αυτοί οι άνθρωποι που ζουν από 11 έως 9 χρόνια σε δυτικά κράτη και έχουν σε μεγάλο ποσοστό ενταχθεί ομαλά στις κοινωνίες αν επιστρέψουν χωρίς εγγυήσεις;

Απειλή για Επανένταξη: Οι πρόσφυγες, που συχνά θεωρούνται από τις εξτρεμιστικές ομάδες ως δυτικοποιημένοι ή προδότες, μπορεί να αποτελέσουν στόχο απαγωγών, εκφοβισμού ή και στρατολόγησης.
Απουσία Συστηματικής Αστυνόμευσης: Η Συρία εξακολουθεί να είναι μια κατακερματισμένη χώρα όπου δεν υπάρχουν σταθερές δομές επιβολής του νόμου. Αυτό σημαίνει πως η προστασία των επιστρεφόντων προσφύγων θα είναι εξαιρετικά δύσκολη, ειδικά στις αγροτικές περιοχές.

Πολιτική και Οικονομική Αστάθεια

Η πτώση του καθεστώτος Άσαντ δεν εγγυάται την αποκατάσταση της σταθερότητας. Το κενό εξουσίας που πιθανόν να δημιουργηθεί θα επιφέρει:
Φατριακές Συγκρούσεις: Διαφορετικές ομάδες, όπως Κούρδοι, Σουνίτες, Σιίτες, Αλαουίτες, και τοπικές πολιτοφυλακές, θα μπορούσαν να διεκδικήσουν έλεγχο, οδηγώντας σε νέες συγκρούσεις.
Κατάρρευση Οικονομίας: Η οικονομική βάση της Συρίας έχει διαλυθεί από τον πόλεμο. Οι πρόσφυγες που θα επιστρέψουν θα αντιμετωπίσουν σοβαρές δυσκολίες στην ανεύρεση εργασίας και βασικών υπηρεσιών.

Κοινωνικές Εντάσεις

Οι πρόσφυγες που έχουν ζήσει για χρόνια σε διαφορετικά πολιτισμικά και κοινωνικά περιβάλλοντα ενδέχεται να δυσκολευτούν να ενταχθούν ξανά στις κοινότητες από όπου προέρχονται. Τα προβλήματα που ενδέχεται να προκύψουν περιλαμβάνουν:
Ανταγωνισμός για Πόρους: Οι κοινότητες που έχουν παραμείνει στη Συρία έχουν ήδη περιορισμένους πόρους. Η επιστροφή εκατομμυρίων ανθρώπων θα αυξήσει την πίεση σε κρίσιμους τομείς, όπως η στέγαση, η υγειονομική περίθαλψη και η εκπαίδευση.
Κοινωνική Απόρριψη: Πολλοί από τους πρόσφυγες ενδέχεται να θεωρηθούν ως προνομιούχοι που «δραπέτευσαν» κατά τη διάρκεια του πολέμου, προκαλώντας εχθρότητα από τους ντόπιους.

Ανθρωπιστικά Ζητήματα

Η επιστροφή των προσφύγων χωρίς επαρκή σχεδιασμό ενέχει σοβαρούς κινδύνους:
Ανεπαρκείς Υποδομές: Τα σπίτια, τα σχολεία και τα νοσοκομεία έχουν καταστραφεί. Η επιστροφή προσφύγων χωρίς προηγούμενη ανοικοδόμηση θα οδηγήσει σε ανθρωπιστική κρίση.
Απουσία Εγγυήσεων: Πολλοί πρόσφυγες φοβούνται αντίποινα από τοπικές ένοπλες ομάδες ή τις εναπομείνασες δυνάμεις του καθεστώτος. Η έλλειψη σαφών εγγυήσεων για την ασφάλειά τους θα αποθαρρύνει την επιστροφή.

Υπάρχουν λύσεις;

Υπάρχουν  τρόποι ώστε να επαπροωθηθούν με ασφάλεια και να αρχίζουν να «ξαναχτίζουν» τις ζωές τους οι σύριοι πρόσφυγες πολέμου. Όμως βάσει της διεθνούς εμπειρίας από άλλες εμπόλεμες περιοχές ή κατεστραμμένα κράτη από διακρατικούς ή εμφύλιους πολέμους χρειάζεται αρκετός χρόνος και κυρίως συνεννόηση με τις αρχές που έχουν στα χέρια τους την εξουσία κάτι που πρακτικά προς το παρόν είναι αδύνατο. Αν υπήρχαν οι ελάχιστες δυνατές προϋποθέσεις το ακολουθούμενο πλάνο θα ήταν περίπου όπως το παρακάτω:

– Η επιστροφή πρέπει να οργανωθεί από διεθνείς οργανισμούς, όπως ο ΟΗΕ, η UNHCR και ο Διεθνής Ερυθρός Σταυρός.
– Δημιουργία ασφαλών ζωνών και διασφάλιση της αποναρκοθέτησης πριν από την επιστροφή των προσφύγων.
– Διεθνής χρηματοδότηση για την ανακατασκευή βασικών υποδομών και την ανάπτυξη προγραμμάτων ένταξης.
– Επένδυση σε τομείς που θα δημιουργήσουν θέσεις εργασίας και θα σταθεροποιήσουν την οικονομία.
– Ενίσχυση των χωρών που φιλοξενούν πρόσφυγες για τη διατήρηση αξιοπρεπών συνθηκών διαβίωσης, ώστε να αποφευχθούν βεβιασμένες επιστροφές.
– Προώθηση ειρηνευτικών διαπραγματεύσεων και διακρατικής συνεργασίας για τη μελλοντική κυβέρνηση της Συρίας.
– Εξασφάλιση ότι οι πρόσφυγες θα έχουν δικαίωμα ιδιοκτησίας και πολιτικής συμμετοχής στη μελλοντική Συρία.

Είναι νόμιμη όμως η επαναπροώθηση των σύριων προσφύγων πολέμου;

Σε καμία περίπτωση. Συζητάμε για «ωμή» παραβίαση των βασικών κανόνων ακόμη και της ιδρυτικής διακήρυξης του ΟΗΕ!
Οι χώρες που φιλοξενούν πρόσφυγες δεν μπορούν να μπλοκάρουν αυθαίρετα αιτήσεις ασύλου ή να επαναπροωθήσουν πρόσφυγες πίσω στη Συρία, εκτός αν υπάρχουν σαφείς αποδείξεις ότι η χώρα καταγωγής τους είναι ασφαλής τόπος επιστροφής.

Επί του παρόντος, δεν υπάρχει καμία απόφαση του ΟΗΕ ή της Ύπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες (UNHCR) που να πιστοποιεί ότι η Συρία είναι ασφαλής για τον επαναπατρισμό των προσφύγων.

Ας δούμε τις λεπτομέρειες:

Η Σύμβαση της Γενεύης για τους Πρόσφυγες του 1951 και το Πρωτόκολλο του 1967 δεσμεύουν τις περισσότερες χώρες να εξετάζουν αιτήσεις ασύλου σύμφωνα με το δικαίωμα προστασίας από διώξεις ή σοβαρό κίνδυνο.

Υποχρέωση Εξέτασης: Κάθε χώρα είναι υποχρεωμένη να εξετάζει μεμονωμένα κάθε αίτηση ασύλου και να αποδεικνύει ότι ο αιτών δεν αντιμετωπίζει κίνδυνο στη χώρα καταγωγής του.
Απαγόρευση Αυθαίρετης Απόρριψης: Η αυθαίρετη απόρριψη αιτήσεων ή η μαζική απέλαση προσφύγων χωρίς εξατομικευμένη αξιολόγηση αποτελεί παραβίαση του διεθνούς δικαίου.
Αρχή της Μη Επαναπροώθησης (Non-Refoulement): Η επαναπροώθηση προσφύγων στη Συρία, όπου εξακολουθούν να υπάρχουν σοβαροί κίνδυνοι, όπως εμφύλιες συγκρούσεις, τρομοκρατία και απουσία βασικών υποδομών, παραβιάζει την αρχή της μη επαναπροώθησης.

Η UNHCR έχει επανειλημμένα δηλώσει ότι η Συρία δεν πληροί τις προϋποθέσεις για να θεωρηθεί ασφαλής τόπος επιστροφής, ακόμη και σε περιοχές όπου δεν διεξάγονται ενεργές μάχες.

Ειδικά για χώρες όπως ο Λίβανος, η Τουρκία, και η Ιορδανία, η UNHCR έχει εκδώσει οδηγίες για τη διατήρηση της προστασίας των Σύρων προσφύγων μέχρι να υπάρξει πλήρης σταθερότητα στη χώρα καταγωγής τους.

Επίσης, καμία απόφαση του ΟΗΕ δεν χαρακτηρίζει τη Συρία ως “ασφαλή τόπο επιστροφής” για πρόσφυγες.
Η UNHCR συνεχίζει να εκδίδει συστάσεις που υπογραμμίζουν ότι οι συνθήκες στη Συρία δεν είναι κατάλληλες για μαζική επιστροφή. Τελευταία έκθεση της UNHCR (2023) αναφέρει ότι: Η Συρία παραμένει εξαιρετικά επισφαλής λόγω της παρουσίας ενόπλων ομάδων και ανεπαρκών υποδομών.
Και το επαναλαμβάνουμε για μια κόμη φορά, οι πρόσφυγες που επιστρέφουν αντιμετωπίζουν σοβαρούς κινδύνους, όπως συλλήψεις, βασανιστήρια, αυθαίρετη κράτηση ή και εξαφανίσεις.

Διεθνείς Πιέσεις για Επαναπατρισμό

Ορισμένες χώρες, όπως ο Λίβανος και η Τουρκία και εσχάτως η Ελλάδα, η Αυστρία, η Γερμανία και η Τουρκία, πιέζουν για τον επαναπατρισμό των Σύρων προσφύγων επικαλούμενες οικονομικούς και κοινωνικούς λόγους.

Ωστόσο, ήδη ο Λίβανος έχει δεχθεί σοβαρές επικρίσεις για την επιστροφή Σύρων προσφύγων χωρίς τη συγκατάθεσή τους, γεγονός που παραβιάζει το διεθνές δίκαιο. Και ακολουθεί η Γερμανία, η Αυστρία και η Ελλάδα.

Από την πλευρά της η Τουρκία έχει προωθήσει σχέδια για τη δημιουργία “ασφαλών ζωνών” στη βόρεια Συρία, αλλά η διεθνής κοινότητα δεν αναγνωρίζει τις περιοχές αυτές ως ασφαλείς. Και αυτό που έχει πολύ μεγάλη σημασία είναι το γεγονός, ότι οι χώρες που φιλοξενούν πρόσφυγες πολέμου, χρηματοδοτούνται είτε από κονδύλια της ΕΕ, είτε από την Υπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους πρόσφυγες.

Εν κατακλείδι, η επαναπροώθηση Σύρων προσφύγων χωρίς εξατομικευμένη εξέταση αιτήσεων ασύλου ή χωρίς τη συγκατάθεσή τους είναι παράνομη βάσει διεθνούς δικαίου. Η Συρία δεν θεωρείται “ασφαλής τόπος επιστροφής” από τη UNHCR και τον ΟΗΕ και δεν υπάρχει επίσημη απόφαση που να υποστηρίζει το αντίθετο.

Οι χώρες φιλοξενίας έχουν υποχρέωση να διατηρήσουν την προστασία των προσφύγων μέχρις ότου υπάρξουν σαφείς εγγυήσεις για την ασφάλειά τους στη χώρα καταγωγής τους.
Αν οι χώρες αυτές επιχειρήσουν να παρακάμψουν το διεθνές δίκαιο, είναι πολύ πιθανό να βρεθούν αντιμέτωπες με διεθνείς κυρώσεις από το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ, αλλά και να δεχθούν οικονομικές και διπλωματικές κυρώσεις.

ΣΕ ΠΟΙΕΣ ΧΩΡΕΣ ΦΙΛΟΞΕΝΟΥΝΤΑΙ ΟΙ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΟΙ ΣΥΡΙΟΙ ΠΡΟΣΦΥΓΕΣ

Τουρκία
Φιλοξενεί περίπου 3,9 εκατομμύρια Σύριους πρόσφυγες.
Είναι η χώρα με τον μεγαλύτερο αριθμό προσφύγων παγκοσμίως.
Οι πρόσφυγες ζουν κυρίως σε αστικά κέντρα όπως η Κωνσταντινούπολη, τα Άδανα και οι επαρχίες στα σύνορα (π.χ. Χατάι, Σανλιούρφα).

Λίβανος
Περίπου 800.000 – 1 εκατομμύριο Σύριοι πρόσφυγες.
Οι περισσότεροι ζουν σε συνθήκες ακραίας φτώχειας, συχνά σε ανεπίσημους καταυλισμούς.

Ιορδανία
Περίπου 670.000 Σύριοι πρόσφυγες είναι εγγεγραμμένοι στην UNHCR.
Ο καταυλισμός Ζαατάρι είναι ένας από τους μεγαλύτερους προσφυγικούς καταυλισμούς στον κόσμο.

Ιράκ
Περίπου 260.000 Σύριοι πρόσφυγες, κυρίως στην περιοχή του Κουρδιστάν.
Βρίσκονται σε καταυλισμούς όπως το Domiz, αλλά και σε αστικές περιοχές.

Αίγυπτος
Περίπου 130.000 Σύριοι πρόσφυγες.
Zουν κυρίως στο Κάιρο και στην Αλεξάνδρεια.

Γερμανία
Φιλοξενεί περίπου 700.000 Σύριους πρόσφυγες.
Αποτελεί τον κύριο προορισμό των Σύριων στην Ευρώπη, λόγω των προγραμμάτων υποδοχής και ένταξης.

Σουηδία
Φιλοξενεί περίπου 150.000 Σύριους πρόσφυγες.
Έχει ισχυρή πολιτική υποστήριξης για την ένταξη των προσφύγων.

Ελλάδα
Περίπου 50.000 Σύριοι πρόσφυγες, πολλοί από τους οποίους ζουν σε καταυλισμούς στα νησιά ή στην ηπειρωτική Ελλάδα.

________________________________________________________

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Δίκαιο του Πολέμου (International Humanitarian Law – IHL)

Βασικά Κείμενα

1. Geneva Conventions (1949):
   1. The Geneva Conventions of 1949 and Their Additional Protocols. International Committee of the Red Cross (ICRC), 2016.
   1. ICRC Customary IHL Database: ICRC IHL Database
2. Charter of the United Nations (1945):
   1. Chapter VII: Action with Respect to Threats to the Peace, Breaches of the Peace, and Acts of Aggression.
3. Rome Statute of the International Criminal Court (1998):
   1. Elements of War Crimes and Crimes Against Humanity.
4. Additional Protocols I and II (1977):
   1. Relating to the Protection of Victims of International and Non-International Armed Conflicts.

Βιβλία

1. Dinstein, Y. The Conduct of Hostilities under the Law of International Armed Conflict. Cambridge University Press, 2016.
2. Sassòli, M. International Humanitarian Law: Rules, Controversies, and Solutions to Problems Arising in Warfare. Edward Elgar Publishing, 2019.
3. Henckaerts, J.-M., & Doswald-Beck, L. Customary International Humanitarian Law, Volumes I & II. Cambridge University Press, 2005.
4. Fleck, D. The Handbook of International Humanitarian Law. 3rd Edition, Oxford University Press, 2021.
5. Schmitt, M. N., & Pejic, J. International Law and Armed Conflict: Exploring the Faultlines. Brill Nijhoff, 2007.

Άρθρα

1. Gardam, J. G. Proportionality and Force in International Law. American Journal of International Law, 87(3), 1993, pp. 391–413.
2. Dörmann, K. Elements of War Crimes under the Rome Statute of the International Criminal Court. Cambridge Law Journal, 62(2), 2003, pp. 253–269.
3. Sassòli, M. Legitimate Targets of Attacks under IHL. International Review of the Red Cross, 84(846), 2002, pp. 583–629.

Διεθνείς Εκθέσεις και Εκδόσεις

1. ICRC. The Roots of Restraint in War. 2018.
2. United Nations. Protection of Civilians in Armed Conflict. Annual Reports, 2010-2023.
3. Human Rights Watch. World Report 2023: Armed Conflicts and Civilian Protection.

Δικαιώματα των Προσφύγων Πολέμου

Βασικά Κείμενα

1. United Nations. Convention Relating to the Status of Refugees (1951) and Protocol (1967).
   1. Full Text: UNHCR Refugee Convention
2. Global Compact on Refugees (2018):
   1. Adopted by the UN General Assembly to improve refugee protection mechanisms.
3. International Covenant on Civil and Political Rights (ICCPR) (1966).
4. International Covenant on Economic, Social and Cultural Rights (ICESCR) (1966).

Βιβλία

1. Hathaway, J. C. The Rights of Refugees under International Law. Cambridge University Press, 2005.
2. Goodwin-Gill, G. S., & McAdam, J. The Refugee in International Law. 4th Edition, Oxford University Press, 2021.
3. Aleinikoff, T. A., & Zamore, L. The Arc of Protection: Reforming the International Refugee Regime. Stanford University Press, 2019.
4. Betts, A., & Collier, P. Refuge: Transforming a Broken Refugee System. Penguin, 2017.
5. Türk, V. International Protection of Refugees and Stateless Persons. Edward Elgar Publishing, 2020.
6.  

Άρθρα

1. Hathaway, J. C. Reconceiving Refugee Law as Human Rights Protection. Journal of Refugee Studies, 4(2), 1991, pp. 113–131.
2. Perluss, D., & Hartman, J. Temporary Refuge: Customary International Law and the Principle of Non-Refoulement. Harvard International Law Journal, 26(3), 1985, pp. 537–572.
3. Türk, V. Ensuring Protection to Refugees under International Humanitarian Law. International Review of the Red Cross, 83(843), 2001, pp. 737–760.

Διεθνείς Εκθέσεις και Εκδόσεις

1. UNHCR. Global Trends: Forced Displacement in 2022. 2023.
2. Human Rights Watch. Confinement and Misery: Detention of Refugees and Asylum Seekers. 2022.
3. Amnesty International. The State of the World’s Refugees: In Search of Solidarity. 2021.

Διασταύρωση Δικαίου Πολέμου και Δικαιωμάτων Προσφύγων

Βιβλία

1. Clapham, A., Gaeta, P., & Sassòli, M. (Eds.). The 1949 Geneva Conventions: A Commentary. Oxford University Press, 2015.
2. Edwards, A., & Ferstman, C. (Eds.). Human Security and Non-Citizens: Law, Policy, and International Affairs. Cambridge University Press, 2010.
3. Zetter, R. (Ed.). Protection in Crisis: Forced Migration and Refugee Rights. Routledge, 2014. 

Άρθρα

1. Lubell, N. Challenges in Applying Human Rights Law to Armed Conflict. International Review of the Red Cross, 87(860), 2005, pp. 737–754.
2. Chimni, B. S. From Resettlement to Involuntary Repatriation: History of Durable Solutions to Refugee Problems. Refugee Survey Quarterly, 23(3), 2004.

Διεθνείς Εκθέσεις και Δεδομένα

1. ICRC & UNHCR. The IHL/Refugee Law Nexus. Joint Study, 2017.
2. International Law Commission. Draft Articles on the Protection of Persons in the Event of Disasters. UN, 2016.
3. UN General Assembly. The Status of Refugees in Protracted Situations. 2020.

Διεθνείς Οργανισμοί και Online Πηγές

1. International Committee of the Red Cross (ICRC): www.icrc.org
2. United Nations High Commissioner for Refugees (UNHCR): www.unhcr.org
3. Human Rights Watch: www.hrw.org
4. Amnesty International: www.amnesty.org
5. International Refugee Assistance Project (IRAP): refugeerights.org

ΠΗΓΗ