 |
Χάρης Ναξάκης: Ο συμφεροντολόγος και ο αλτρουιστής, Μια τραγική ιστορία του κόσμου, Πρόλογος: Γιώργος Σταματόπουλος, Εκδόσεις Κουκίδα |
Ο τραγικός άνθρωπος και ο πολιτισμός των ορίων
Σε μια εποχή που οι κοινωνίες μαστίζονται από πολεμικές συγκρούσεις, τεράστιες οικονομικές ανισότητες, εγκληματικότητα, φόβο και ανασφάλεια προβάλλει επιτακτικά η ανάγκη ενός επαναστοχασμού πάνω στην εξαπλούμενη φρίκη και μια πρόταση ώστε να μπει ένα φρένο στο κατρακύλισμα προς ολοκληρωτικά -όπως ήδη διαφαίνεται- καθεστώτα. Αυτό όμως προϋποθέτει μια βαθιά γνώση της ανθρώπινης φύσης έξω από τις καθιερωμένες έως τούδε κοινωνιολογικές προσεγγίσεις όπως είναι αυτές που καθιέρωσαν ο Τόμας Χομπς (ο άνθρωπος είναι φύσει κακός) και ο Ζαν-Ζακ Ρουσό (ο άνθρωπος είναι φύσει καλός). Ο συγγραφέας ισχυρίζεται ότι η ανθρώπινη φύση είναι τραγική (ούτε καλός είναι ο άνθρωπος ούτε κακός, μάλλον είναι και καλός και κακός). Με απαραίτητη αυτή τη γνώση προτείνεται ένας πολιτισμός των ορίων (διασφάλιση του κατώτατου εισοδήματος και πλαφόν στα υπερκέρδη των πολυεθνικών) καθώς και η θέσπιση θεσμών που διασφαλίζουν την αλτρουιστική διάθεση των κοινοτήτων.
Δημοσιεύονται σήμερα αποσπάσματα από το βιβλίο του Χάρη Ναξάκη «Ο συμφεροντολόγος και ο αλτρουιστής -Μια τραγική ιστορία του κόσμου», με πρόλογο του δικού μας Γιώργου Σταματόπουλου:
Οι άνθρωποι είναι αυτό που είναι. Δεν είναι ούτε κακοί ούτε καλοί, ή μάλλον είναι και κακοί και καλοί, χωρίς να κλίνουν εκ φύσεως προς τη μία ή την άλλη πλευρά. Το κακό και το καλό είναι εξίσου ριζικά στην ανθρώπινη φύση, είναι έμφυτα και επίκτητα. Ο άνθρωπος είναι μια ενότητα της κοινωνικής και της βιολογικής του φύσης, δεν είναι αποφυσικοποιημένος, ούτε απλώς κοινωνικά κατασκευάσιμος, είναι φύση και ιστορία. Δεν υπάρχει άδολη φύση και διεφθαρμένος πολιτισμός ή διεφθαρμένη φύση και άδολος πολιτισμός. Η ανθρώπινη κατάσταση έχει τραγική υπόσταση και το γεγονός αυτό οφείλεται σε ένα διφυές χαρακτηριστικό της. Από τη μία το ανθρώπινο ον είναι ένα από τα πρωτεύοντα θηλαστικά που έχει επίγνωση της περατότητας της ύπαρξής του, διότι ανήκουμε στο ανθρώπινο είδος επειδή γνωρίζουμε ότι πεθαίνουμε, και από την άλλη είναι ένα από τα πιο εξατομικευμένα εξαρτημένα πλάσματα της φύσης.
Το άτομο ζει για τον εαυτό του, για το πρώτο πρόσωπό του, η συνείδησή του είναι ατομική, και εκ του γεγονότος αυτού προκύπτει η ανταγωνιστική φύση του απέναντι στον άλλον, η βούληση για ισχύ και εξουσία και ο εγωισμός του, αλλά ταυτόχρονα ο άλλος είναι μέσα μας και από το δεδομένο αυτό αναδύεται ο αλτρουισμός του. Ζω για την επιβεβαίωση του εαυτού μου (ανταγωνισμός), της ατομικής μου συνείδησης, αλλά η επιβεβαίωση της ύπαρξης προϋποθέτει την αναγνώριση του άλλου (συνεργασία), το βλέμμα του άλλου, την αρετή της αναγνωρισμένης εξάρτησης από τον άλλον, αλλά και τον πλούτο του πράττειν του ανεξάρτητου υποκειμένου.
Δεν πρέπει όμως να καταστραφεί η ανταγωνιστική πλευρά του, στο όνομα μιας κοινωνικής ατομικότητας, αλλά η ναρκισσιστική και αρπακτική εκτροπή της εξατομίκευσης που οδηγεί στον μηδενιστικό ατομικισμό (...)
Η επιδίωξη μιας αξιοβίωτης κοινωνίας απαιτεί τις αρετές του ανεξάρτητου δρώντος υποκειμένου όσο και τις αρετές της αναγνωρισμένης εξάρτησης από τον άλλον. Οταν ο κοινωνικός ιστός χαρακτηρίζεται από σχέσεις προσφοράς, αποδοχής και ανταπόδοσης, γενναιοδωρίας, σχέσεις δούναι και λαβείν, τότε εντός αυτών των σχέσεων αναγνωρίζεται η μερικότητα και η μοναδικότητα του καθενός, η αυτονομία του ατόμου, αλλά και η εξάρτησή του από τον άλλον, πραγματοποιούνται τα κοινά και τα ατομικά αγαθά (...)
Για έναν πολιτισμό των ορίων
Το ανθρώπινο μέλλον δεν είναι νομοτελειακά μια ανταγωνιστική κοινωνία, όπου η αγορά ρυθμίζει την εγωιστική μας φύση, ούτε ένας επίγειος αγγελισμός όπου το πρώτο πρόσωπο ταυτίζεται με τον άλλο. Ο φιλελευθερισμός θεωρεί ότι ο άλλος είναι πάντα ξένος και έχει διαρκώς συγκρουόμενα ανταγωνιστικά συμφέροντα με μένα, άρα η πολιτική κοινωνία είναι η ειρηνική διευθέτηση μέσω της αγοράς των αλληλεπιδράσεων μεταξύ ξένων και η Αριστερά θεωρεί ότι ο άνθρωπος είναι ένας παραπλανημένος ενάρετος. Η απάντηση στην επίγνωση της τραγικότητας της ανθρώπινης κατάστασης, της κατανόησης δηλαδή ότι το πρόβλημα είναι ο ίδιος ο άνθρωπος και κυρίως οι δυνάμεις της βούλησης για ισχύ και κυριαρχία που κατοικούν μέσα του, είναι η οικοδόμηση ενός πολιτισμού των ορίων. Ο πολιτισμός των ορίων είναι ένας άλλος κόσμος από τον σημερινό κόσμο της επιτάχυνσης και του απεριόριστου, της ιδεολογίας της προόδου. Πρόοδος λοιπόν ή όρια;
Xάρης Ναξάκης
Υπάρχει μια διάσημη φράση του Μαρξ «από τον καθένα ανάλογα με τις ικανότητές του στον καθένα σύμφωνα με τις ανάγκες του». Ποιες ανάγκες; Αν δεν τεθεί το ζήτημα των αναγκών, το ζήτημα δηλαδή του ατομικού και συλλογικού αυτοπεριορισμού των απεριόριστων επιθυμιών, τότε τι νόημα έχει η παραπάνω φράση; Αν όλες οι επιθυμίες είναι αποδεκτές τότε η απόλαυση δεν έχει όρια, το μόνο όριό της είναι να προσφέρει στο εγωκεντρικό υποκείμενο απόλαυση. Καταναλώνω άρα υπάρχω. Ενδεικτικά αναφέρω στη συνέχεια στοιχεία ενός πολιτισμού των ορίων.
1. Επιβράδυνση της οικονομίας
Δεν υπάρχουν «οικονομικά της ευτυχίας», η ευζωία δεν μπορεί να οριστεί στο γήπεδο της οικονομικής σφαίρας, στο ανταγωνιστικό παιχνίδι της απόκτησης πλούτου και κύρους, αυτό το παιχνίδι έχει μόνιμα χαμένους. Η οικονομία λοιπόν της αγοράς και της ανεξέλεγκτης ανάπτυξης πρέπει να επιβραδυνθεί, να τεθεί σε κοινωνική ρύθμιση, να θεσμοθετηθούν περιβαλλοντικοί, ηθικοί και οικονομικοί φραγμοί.
2. Εθελούσια απόσυρση
Ο αυτοπεριορισμός, η εθελούσια απόσυρση από την κατοχή πραγμάτων είναι βασικός πυλώνας ενός πολιτισμού των ορίων. Αυτό σημαίνει περιορισμός των επιθυμιών, τα λιγότερα είναι καλύτερα και αν δε είναι κοινά αγαθά τότε είναι ακόμα καλύτερα διότι ένας πόρος θα επιμερίζεται σε πολλούς χρήστες.
3. Επιτήρηση των στασιαστών
Δεν αρκεί όμως ο αυτοπεριορισμός των επιθυμιών, απαιτούνται και θεσμικοί μηχανισμοί επιτήρησης, χωρίς θεσμούς δεν μπορούν να ελεγχθούν τα όρια που έχουν δημοκρατικά συμφωνηθεί, προϋποθέτει δηλαδή μηχανισμούς επιτήρησης των στασιαστών από το συλλογικό πνεύμα.
4. Ορια στον χρόνο εργασίας
Βασικό εισόδημα ανεξάρτητα από τον χρόνο εργασίας, ριζική μείωση των ωρών εργασίας, λιγότερη δουλειά, δουλειά για όλους.
5. Ανώτατο εισόδημα
Θεσμοθέτηση ανώτατου επιτρεπτού εισοδήματος, να ορίζονται δηλαδή εκτός από τα μη ανεκτά όρια φτώχειας και τα μη ανεκτά επίπεδα πλούτου.
6. Τουριστική αποανάπτυξη
Οικοδόμηση μέτρων για τον περιορισμό του υπερτουρισμού, της τουριστικής μονοκαλλιέργειας.
7. Τεχνολογικά όρια
Τεχνολογική αποανάπτυξη σε ορισμένους τομείς, τεχνολογική στασιμότητα σε άλλους ή επιλεκτική τεχνολογική ανάπτυξη. (Εξοδο από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, όρια στην ρομποτοποίηση, απόσυρση από τη χρήση τεχνολογικής καταναλωτικής καινοτομίας προϊόντων μιας χρήσης ή προϊόντων με προγραμματισμένη βραχυβιότητα, εθελούσια απόσυρση και θέσμιση απαγορεύσεων στις γενετικές ενισχύσεις, ανάπτυξη ήπιας τεχνολογίας).
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου