Τα τελευταία πέντε χρόνια στη χώρα μας παρατηρείται μια συστηματική αμφισβήτηση της κοινωνικής ασφάλισης και του διανεμητικού συστήματος της αλληλεγγύης των γενεών. Ιδιαίτερα στις ημέρες μας με αφορμή τη δημογραφική γήρανση προβάλλεται ο ισχυρισμός ότι η κοινωνική ασφάλιση και ο γηραιότερος πληθυσμός (οι συνταξιούχοι), υπονομεύουν την οικονομική ανάπτυξη και το μέλλον των νέων γενεών αφού οι συνταξιούχοι αυξάνονται ως ποσοστό στον συνολικό πληθυσμό και δεν συμμετέχουν στη παραγωγική διαδικασία.
Παράλληλα προβάλλεται ο ισχυρισμός ότι η μόνη λύση για την μη υπονόμευση της οικονομικής ανάπτυξης είναι η αύξηση της αποταμίευσης, η οποία, όπως υποστηρίζεται, θα προκαλέσει αύξηση των επενδύσεων και της οικονομικής ανάπτυξης.
Έτσι σε αυτό το περιβάλλον, αγνοείται και αποσιωπάται συστηματικά η θετική επίδραση του διανεμητικού συστήματος κοινωνικής ασφάλισης στην οικονομική ανάπτυξη μέσω της αμφίδρομης σχέσης που υπάρχει μεταξύ των γενεών (εργαζόμενοι και συνταξιούχοι) με την άμεση καταβολή των συντάξεων (διανεμητικό σύστημα αλληλεγγύης των γενεών) από τις εισφορές των εργαζομένων και την επιστροφή στην οικονομία των εισφορών των εργαζομένων με την αυξημένη ροπή προς κατανάλωση που παρουσιάζουν οι συνταξιούχοι.
- Το 2023 στην Ελλάδα από τα 31,5 δις ευρώ συντάξεις η καταναλωτική δαπάνη των συνταξιούχων ήταν 30,8 δις ευρώ, δηλαδή 97,8%. Με άλλα λόγια, οι συνταξιούχοι μπορεί να μην παράγουν αλλά καταναλώνουν σχεδόν το σύνολο του εισοδήματος τους σε αγαθά και υπηρεσίες που παράγονται από τους νέους, αυξάνοντας το ΑΕΠ και γενικά το εισόδημα των νέων εργαζομένων.
Πράγματι, από τις συνιστώσες που δημιουργούν το ΑΕΠ, η κατανάλωση (καταναλωτική δαπάνη) συνεισφέρει το μεγαλύτερο ποσοστό στη διαμόρφωσή (60%-70% περίπου) (Maginn, Tuttle, McLeavy & Pinto, 2007, Managing Investment Portfolios, 3rd Edition, CFA Institute, pg 185) στις ανεπτυγμένες οικονομίες, ενώ όπως αναφέρουν οι συγγραφείς η συνεισφορά των ιδιωτικών επενδύσεων στη διαμόρφωση του ΑΕΠ είναι ποσοστιαία αρκετά μικρότερη και παρουσιάζει μεγάλη μεταβλητότητα.
Στην Ελλάδα η ιδιωτική καταναλωτική δαπάνη αγγίζει το 68% (151 δις ευρώ στα 220 δις ευρώ ΑΕΠ το 2023) και η επίδραση των επενδύσεων στο 14% (δαπάνη επιχειρήσεων για κεφαλαιουχικά αγαθά, δαπάνη νοικοκυριών για κατοικίες, μεταβολές αποθεμάτων, αποσβέσεις).
- Όμως αυτό θεωρείται ότι δεν αποτελεί θετικό γεγονός για την ελληνική οικονομία επειδή ο μέσος όρος της ιδιωτικής κατανάλωσης στην Ευρώπη το 2023 ήταν 53%, παραβλέποντας ότι στις ΗΠΑ το ποσοστό της ιδιωτικής κατανάλωσης ήταν 69% το 2023 και ο μέσος όρος από το 1947, που καταγράφονται τα αντίστοιχα στοιχεία, μέχρι το 2024 είναι 64%.
Ειδικότερα στις ΗΠΑ εστιάζουν στη διατήρηση της καταναλωτικής δαπάνης και την αποφυγή μείωσης αυτής, σε αντίθεση με την αύξηση της αποταμίευσης η οποία θεωρούν πως μπορεί να προκαλέσει θετικές επιπτώσεις στην διαμόρφωση του ΑΕΠ εφόσον η αύξηση της συνοδεύεται με ταυτόχρονη αύξηση των εισοδημάτων ώστε να μην προκληθεί μείωση της καταναλωτικής δαπάνης η οποία θα οδηγούσε σε μείωση του ΑΕΠ.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η Χιλή, όπου το 1981 που δημιουργήθηκε το κεφαλαιοποιητικό σύστημα η εθνική αποταμίευση ήταν 21% και δέκα χρόνια μετά, δηλαδή το 1991 ήταν 18,8%. Στην Ελλάδα οι συνταξιούχοι μέχρι και το 2016, είχαν απωλέσει συνολικά συνταξιοδοτικό εισόδημα ύψους 46 δις ευρώ. Σε αυτό το έτος, το ΑΕΠ της χώρας μας είχε απωλέσει συνολικά το 26,5% σε ονομαστικές τιμές από τα 237 δις του 2009 σε 174,6 δις ευρώ του έτους 2016 (Διάγραμμα 1).
Διάγραμμα 1
 |
| Πηγή: Eurostat Database, 2024 |
Δηλαδή, στο ίδιο χρονικό διάστημα (2010 – 2016) το ΑΕΠ παρουσίασε απώλεια 63 δις ευρώ. Κατά συνέπεια το 72% της απώλειας του ΑΕΠ κατά την υλοποίηση των πολιτικών της εσωτερικής υποτίμησης που εφαρμόστηκε στην χώρα μας μέσω των μνημονίων, προκλήθηκε από την μείωση των συντάξεων. Κι’ αυτό επειδή αγνοήθηκε από τα οικονομετρικά μοντέλα του ΔΝΤ η αμφίδρομη επίδραση της μεταβίβασης εισοδημάτων μεταξύ των γενεών που επιφέρει η άμεση πληρωμή των συνταξιοδοτικών παροχών μέσω του διανεμητικού συνταξιοδοτικού συστήματος, αφού οι δανειστές ελάμβαναν υπόψη μόνο το ύψος της συνταξιοδοτικής δαπάνης, αγνοώντας την ροπή προς κατανάλωση των συνταξιούχων που αγγίζει το 100% (97,8%).
Έτσι, την 7-ετία 2010 – 2016 η μέση ετήσια μείωση του ΑΕΠ ήταν 4,3%, όταν αντίστοιχα η μέση ετήσια μείωση των συντάξεων ήταν 3,1% κι’ αυτό επειδή η ιδιωτική κατανάλωση από το 2002 μέχρι το 2023 κυμαίνονταν μεταξύ 64%-70% ως ποσοστό του ΑΕΠ στη χώρα μας (Διάγραμμα 2).
Διάγραμμα 2
 |
| Πηγή: Eurostat Database, 2024 |
Έτσι, το 72% της απώλειας του ΑΕΠ την περίοδο 2010 – 2016 οφείλονταν στην μείωση του συνταξιοδοτικού εισοδήματος και αυτό λόγω της θετικής επίδρασης που δημιουργεί η αμφίδρομη σχέση της άμεσης πληρωμής των συντάξεων με τις εισφορές των εργαζομένων του διανεμητικού συστήματος κοινωνικής ασφάλισης που στηρίζεται στην αλληλεγγύη των γενεών.
Οπότε, η προτροπή «ώθηση» των εργαζομένων να αυξήσουν την αποταμίευσή τους μέσω των κεφαλαιοποιητικών συνταξιοδοτικών παροχών, είτε εθελοντικά, είτε υποχρεωτικά δεν πρόκειται να επιφέρει στην οικονομική ανάπτυξη τα αποτελέσματα που επικοινωνούνται στην Ελλάδα, ειδικά εάν η αύξηση της αποταμίευσης δεν συνοδεύεται από ανάλογη τουλάχιστον αύξηση του διαθέσιμου εισοδήματος των εργαζομένων, το οποίο είναι αναγκαίο δεδομένου ότι ο μέσος μισθός το 2023 ήταν κατά 19% χαμηλότερος από το 2010 σε ονομαστικές τιμές και κατά 40% σε πραγματικές τιμές (Διάγραμμα 3).
Διάγραμμα 3
 |
Πιο συγκεκριμένα, σύμφωνα με την μελέτη μας, κάθε μία ποσοστιαία μονάδα αύξησης της αποταμίευσης χωρίς αντίστοιχη αύξηση των εισοδημάτων δεν θα επιφέρει αύξηση στο ΑΕΠ. Αντίθετα θα προκαλέσει μείωση του ΑΕΠ κατά περίπου 0,5 ποσοστιαίες μονάδες.
Επιπλέον, η σύγχρονη τάση αποφυγής των επιχειρήσεων να τοποθετούν τα κέρδη τους σε νέες επενδύσεις λόγω της αυξημένης μεταβλητότητας και αβεβαιότητας της παγκόσμιας οικονομίας, σε συνδυασμό με τη προσφυγή των ασκούμενων πολιτικών στις συνταξιοδοτικές αποταμιεύσεις των εργαζομένων, συμβάλλουν ανησυχητικά τόσο στη συρρίκνωση της διανεμητικής κοινωνικής ασφάλισης, όσο και στην υπονόμευση της οικονομικής ανάπτυξης, με ό,τι αυτό αρνητικά συνεπάγεται, μεταξύ άλλων, για τη κοινωνική συνοχή, την απασχόληση, το εισόδημα και το δημογραφικό πρόβλημα στην χώρα μας.
*Ομότ. Καθηγητής Παντείου Πανεπιστημίου, Δρ. Παντείου Πανεπιστημίου
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου