Η ποινικοποίηση της αλληλεγγύης δεν δίνει λύσεις στο προσφυγικό - Του Σπύρου - Βλαντ Οικονόμου*

EUROKINISSI/ΤΑΤΙΑΝΑ ΜΠΟΛΑΡΗ

Την Πέμπτη 19 Ιανουαρίου, η επίτροπος Μετανάστευσης και Εσωτερικών της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, Ιλβα Γιόχανσον, εκφώνησε ομιλία στην Ολομέλεια του Ευρωκοινοβουλίου, στο πλαίσιο συζήτησης για την ποινικοποίηση της ανθρωπιστικής βοήθειας.[1]

Η ομιλία παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον για την τρέχουσα ελληνική πραγματικότητα, όπου η διαχείριση του προσφυγικού-μεταναστευτικού έχει καταλήξει σχεδόν ταυτόσημη, στον δημόσιο λόγο, με ζητήματα ασφάλειας και προστασίας των συνόρων και το μέτρο σύγκρισης της επιτυχίας συνώνυμο με τη μείωση στις αφίξεις προσφύγων και μεταναστών.

Ο πρώτος λόγος είναι η αυξανόμενη και συστηματική δυσφήμηση, συχνά με όρους που θολώνουν τα νερά μεταξύ κριτικής και απλής συκοφαντίας, του έργου οργανώσεων και ακτιβιστών της κοινωνίας των πολιτών, με ενεργή συνεισφορά στο πεδίο της έρευνας και διάσωσης στη θάλασσα, αλλά και ευρύτερα, στην παροχή βοήθειας σε πρόσφυγες και μετανάστες στα σύνορα της χώρας και στην ανάδειξη των συστηματικά καταγγελλόμενων από διεθνείς φορείς και εποπτικά όργανα επαναπροωθήσεων.

Ως προς αυτά, η Ευρωπαία επίτροπος υπήρξε σαφής: «Το να σώζεις ζωές στη θάλασσα αποτελεί ηθική επιταγή και νομική υποχρέωση […] Η γνήσια ανθρωπιστική βοήθεια δεν θα πρέπει να ποινικοποιείται. Αυτό που θα πρέπει να ποινικοποιείται είναι η διευκόλυνση της παράνομης εισόδου ή εξόδου κατά μήκους των συνόρων για λεφτά, για κέρδος.

Αυτό είναι παράνομη διακίνηση, μια εγκληματική δραστηριότητα απλά και καθαρά». Ουσιώδης ο διαχωρισμός αυτός, εν καιρώ που ακόμη και δεσμευτικές, από τον νόμο, ενέργειες, όπως η γνωστοποίηση των αρμόδιων αρχών για την παρουσία ατόμων στην Ελλάδα που επιθυμούν να αιτηθούν ασύλου, διαπομπεύεται ή/και καταλήγει να ποινικοποιείται ως δήθεν συναφής με τις ενέργειες παράνομων κυκλωμάτων.

Με την ανάγκη πάταξης των τελευταίων, ουδείς θα διαφωνήσει. Το ερώτημα, ωστόσο, που συνεχίζει να πλανάται, είναι κατά πόσο η μονομερής έμφαση στο «σφράγισμα» των συνόρων εξυπηρετεί επιτυχώς τον σκοπό ή αν η μονομέρεια ενισχύει την εξάρτηση όσων αναγκάζονται να διαφύγουν, είτε από τη χώρα τους ή/και από τρίτες χώρες, από αυτού του είδους τα κυκλώματα, ελλείψει και εκείνων των διαύλων που θα τους επέτρεπαν να αναζητήσουν καταφύγιο με τρόπο νόμιμο και ασφαλή.

Ως προς αυτό, η αύξηση της επικινδυνότητας των «καραβιών» και τα ναυάγια, ήδη από το 2021,[2] σε απευθείας διαδρομές Τουρκίας-Ιταλίας, όπως και ο κατά τη Europol διπλασιασμός τού κατά κεφαλήν κέρδους των διακινητών για αυτές τις διαδρομές[3] θα πρέπει να συνυπολογιστούν στην αποτίμηση.

Το δεύτερο σημείο από την ομιλία της επιτρόπου αφορά την αναγκαία μέριμνα για την ένταξη. Οπως επισήμανε, «η τοπική κοινότητα είναι η καλύτερη εγγύηση της επιτυχούς ένταξης», επαναλαμβάνοντας κατ’ αυτόν τον τρόπο την πάγια στάση της Επιτροπής ότι η ένταξη λαμβάνει χώρα εντός της κοινωνίας.[4]

Κατά σύμπτωση, η ομιλία της επιτρόπου προηγήθηκε δηλώσεων του Ελληνα πρωθυπουργού, για τις προσπάθειες της Ελλάδας να πείσει όσες και όσους λαμβάνουν άσυλο στη χώρα, να μην πάνε στην Ευρώπη, αλλά να μείνουν και να εργαστούν εδώ.[5]

Δυστυχώς, η απόφαση για την ολοκλήρωση του προγράμματος ΕΣΤΙΑ, πέραν της μετατροπής του Συστήματος Υποδοχής σε ένα σύστημα περίκλειστων και απομονωμένων δομών, σηματοδοτεί και την περαιτέρω απομάκρυνση από αυτόν τον σκοπό. Η εγγενής ασυμβατότητα των καταυλισμών με τη διαφύλαξη της αξιοπρέπειας και των δικαιωμάτων των προσφύγων και μεταναστών είναι γνώριμη στον κλάδο και όχι μόνο.

Το δε αφήγημα περί υπερσύγχρονων και αξιοπρεπών δομών δύσκολα μπορεί να σταθεί μπροστά και στον θάνατο, μόλις την περασμένη εβδομάδα, του 45χρονου πρόσφυγα στη δομή Ριτσώνας,[6] αλλά και στις περιγραφές των διαμενόντων, που συχνά παραλληλίζουν τους καταυλισμούς με «φυλακή»[7] και με εμπόδιο στις προσπάθειες εξεύρεσης δουλειάς αλλά και πρόσβασης των παιδιών τους στο σχολείο.[8]

Και εδώ, είναι και το επιπρόσθετο διακύβευμα. Η απόφαση της κυβέρνησης να κλείσει το πρόγραμμα ΕΣΤΙΑ, εν καιρώ, μάλιστα, που ο αριθμός αιτούντων άσυλο στη χώρα επιτρέπει τη διαχείριση του θέματος με όρους ομαλότητας και όχι κρίσης, η μονομερής έμφαση στους καταυλισμούς, ως κατ’ εξοχήν εργαλείο διαχείρισης εκτάκτων αναγκών, όχι μόνο προσκρούει στο κυρίαρχο αφήγημα περί εξόδου από την κρίση, αλλά ευνοεί και τη διατήρηση συνθηκών εξάρτησης από παροχές (π.χ. σίτιση), για όσες/ους αιτούνται άσυλο στη χώρα, αντί να ενισχύει τις προσπάθειές τους για οικονομική ανεξαρτησία.

Σε αυτό το πλαίσιο, αν συνυπολογιστούν και ευρύτερα κενά της ένταξης, όπως κατ’ εξοχήν η διακοπή της πρόσβασης σε δικαιώματα (π.χ. εργασία, υγεία) κάθε φορά που οι πρόσφυγες περιμένουν να ανανεωθούν τα έγγραφά τους, η σχετική δήλωση του πρωθυπουργού φαντάζει μάλλον ως κενό γράμμα, βγαλμένο από τη σελίδα μιας άλλης χώρας και πολιτικής πραγματικότητας.

*Υπεύθυνος Συνηγορίας και Επικοινωνίας Ελληνικού Συμβουλίου για τους Πρόσφυγες

ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

1. Ευρωπαϊκή Επιτροπή, «Ομιλία της Επιτρόπου Γιόχασον στην Ολομέλεια, σε συζήτηση για την ποινικοποίηση της ανθρωπιστικής βοήθειας», 19 Ιανουαρίου 2023 (αγγλικά): https://bit.ly/3WBWiNb
2. Γ. Παπαδόπουλος, Μεταναστευτικό: Τα πλοία – φαντάσματα από Τουρκία προς Ιταλία, Καθημερινή, 4 Ιανουαρίου 2021: https://bit.ly/3H1h6bo
3. Europol (2022), European Migrant Smuggling Centre 6th Annual Report 2022, Publications Office of the European Union, Luxembourg, https://bit.ly/3D8DZsq
4. «σε κάθε χωριό, πόλη και περιοχή όπου οι μετανάστες ζουν, εργάζονται, πηγαίνουν στο σχολείο ή σε έναν αθλητικό σύλλογο». Ευρωπαϊκή Επιτροπή, Σχέδιο δράσης για την ενσωμάτωση και την ένταξη για την περίοδο 2021–2027, 24 Νοεμβρίου 2020 (αγγλικά): https://bit.ly/3Jalurk, σελ. 7.
5. Militaire, «Δεύτερη έκπληξη Μητσοτάκη από το Νταβός! Αυτή τη φορά για το μεταναστευτικό...», 20 Ιανουαρίου 2023: https://bit.ly/3j3Dtor και iefimerida, «Μητσοτάκης από Νταβός: «Δεν θα πάμε σε πόλεμο με την Τουρκία» -Τι είπε για τις εκλογές», 19 Ιανουαρίου 2023: https://bit.ly/3Wwbsnl
6. Το Κουτί της Πανδώρας, «Νεκρός πρόσφυγας στην δομή Ριτσώνας», 16 Ιανουαρίου 2023: https://bit.ly/3WwbJXp και 902.gr, «Την υποβάθμιση των δομών υγείας αποδεικνύει ο θάνατος πρόσφυγα στη Ριτσώνα», 18 Ιανουαρίου 2023: https://bit.ly/3XTokoO
7. Μ. Λούκα, «Όποιος θεωρεί ότι είναι καλή η κλειστή δομή στη Σάμο, ας έρθει έναν μήνα να ζήσει μαζί μας», Popaganda, 20 Δεκεμβρίου 2021
8. Δ. Αγγελίδης, Ανέστιοι πρόσφυγες χωρίς το ESTIA, Εφημερίδα των Συντακτών, 24 Δεκεμβρίου 2022: https://bit.ly/3D8ydqy

ΠΗΓΗ