ΛΑΡΚΟ: Το μεγάλο πλιάτσικο συνεχίζεται…

Γράφει ο Γιώργος Τοζίδης*

Αναδημοσίευση από το Δελτίο Θυέλλης – Έκδοση του Δικτύου για τα Πολιτικά και Κοινωνικά Δικαιώματα. Από εδώ μπορείτε να κατεβάσετε όλο το τεύχος

Οι ιδιωτικοποιήσεις στην Ελλάδα εισήλθαν σε μια εντελώς διαφορετική φάση με την είσοδο της χώρας στα μνημόνια. Μέχρι το 2009 οι ιδιωτικοποιήσεις «περιορίζονταν» στους τομείς των τραπεζών και των τηλεπικοινωνιών και η διαδικασία γινόταν μέσω του Χρηματιστηρίου. Το 2011 δημιουργείται το Ταμείο Αξιοποίησης της Ιδιωτικής Περιουσίας του Δημοσίου (Τ.Α.Ι.ΠΕ.Δ.) και μεταφέρεται σε αυτό το σύνολο σχεδόν της δημόσιας περιουσίας (εταιρείες, υποδομές, ακίνητα) και επιλέγεται η διαδικασία ιδιωτικοποίησης μέσω διαγωνισμών. Μεταξύ των περιουσιακών στοιχείων που μεταφέρθηκαν το 2011 στο Τ.Α.Ι.ΠΕ.Δ. είναι και οι μετοχές της ΛΑΡΚΟ που μέχρι τότε ανήκαν στο Ελληνικό Δημόσιο.

Η σημασία του νικελίου

Ο Δ. Μπάτσης στο εμβληματικό βιβλίο του για τη βαριά βιομηχανία στην Ελλάδα, που εκδόθηκε το 1947, αναφέρει για το νικέλιο:

«Το νικέλιο είναι μέταλλο μεγάλης αξίας για την κατασκευή μηχανουργικών ειδών και για την παραγωγή κραμάτων της σιδηρομεταλλουργίας. Τα κράματα αυτά καθώς και κράματα του νικελίου με άλλα μέταλλα θεωρούνται εκλεκτά μεταλλουργικά προϊόντα και χρησιμοποιούνται για ειδικές χρήσεις στη μηχανουργία και σε άλλους κλάδους της τεχνικής. Λ.χ. ο νικελιοχάλυβας (κράμα χάλυβα και νικελίου) συνδυάζει την ανθεκτικότητα και την ελαστικότητα και χρησιμοποιείται για την κατασκευή οργάνων ακριβείας, λεπτών εργαλείων και ειδών πολυτελείας, ο νεάργυρος (κράμα ψευδαργύρου, νικελίου και χαλκού) χρησιμοποιείται για την επινικέλωση του σιδήρου, τη γαλβανοπλαστική κ.ά.».

Ο Μπάτσης συμπεραίνει ότι «Η μεταλλουργική αξιοποίηση του νικελίου είναι απόλυτα δυνατή στην Ελλάδα στα πλαίσια του γενικότερου προγράμματος της ενεργειακής και βιομηχανικής ανάπτυξης της χώρας. Η μεταλλουργία του νικελίου έχει μεγάλη οικονομική σημασία γιατί θα μεταβάλλει σε πολύτιμο προϊόν μια μεταλλευτική ύλη της χώρας μας που εξαντλείται αναντικατάστατα κάθε χρόνο για ασήμαντα ποσά χωρίς να χρησιμοποιείται για την ανάπτυξη των εσωτερικών παραγωγικών δυνατοτήτων του τόπου».

Την ανάλυση και τα συμπεράσματα του Μπάτση θα αξιοποιήσει, μετά από πέντε χρόνια, ο Μποδοσάκης. Το 1952, το Ελληνικό Δημόσιο υπογράφει σύμβαση με την ΑΕΕΧΠ & Λιπασμάτων με την οποία της εκμισθώνει για περίοδο 36 ετών τα δικαιώματα εξόρυξης των νικελιούχων σιδηρομεταλλευμάτων των μεταλλείων της Λάρυμνας. Επιβεβαιώνοντας τον Μπάτση, ο Μποδοσάκης θα δηλώσει ότι «Η Ελλάδα δεν χρειάζεται πετρελαιοπηγές, έχει κάτι καλύτερο, το νικέλιο» και θα προχωρήσει στην ίδρυση της ΛΑΡΚΟ (1963).

Εβδομήντα πέντε χρόνια μετά τον Μπάτση, ο ιδρυτής της Tesla, Elon Mask, θα απευθύνει κάλεσμα προς τις εταιρείες εξόρυξης: «Θα ήθελα απλώς να τονίσω εκ νέου, σε όλες τις εταιρείες εξόρυξης εκεί έξω, παρακαλώ εξορύξτε περισσότερο νικέλιο. Όπου κι αν βρίσκεστε στον κόσμο, παρακαλώ εξορύξτε περισσότερο νικέλιο, προφανώς με περιβαλλοντικά ευαίσθητο τρόπο».

Το κάλεσμα του Mask εξηγείται από το γεγονός ότι το νικέλιο περιέχει το κοβάλτιο το οποίο χρησιμοποιείται για την κατασκευή συσκευών αποθήκευσης ενέργειας (μπαταριών). Τα επόμενα 20 χρόνια είναι τα χρόνια της μετάβασης προς την κλιματική ουδετερότητα και η ηλεκτροκίνηση στις μεταφορές, καθώς και η αποθήκευση ενέργειας είναι δραστηριότητες οι οποίες θα γνωρίσουν ραγδαία ανάπτυξη. Σύμφωνα με αναλύσεις ειδικών, οι ανάγκες σε κοβάλτιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης ανέρχονται, έως το 2025, σε 53.000 τόνους. Από τα κράτη-μέλη της, μόνο η Φινλανδία έχει τη δυνατότητα να προσφέρει 2.300 τόνους. Οι υπόλοιπες ποσότητες εισάγονται από τη Ρωσία και το Κονγκό (διευρύνοντας τους τομείς εξάρτησης της ΕΕ).

Η ΛΑΡΚΟ παράγει το σιδηρονικέλιο. Ωστόσο, δεν έχει τη δυνατότητα διαχωρισμού του κοβαλτίου. Ειδικοί εξηγούν πως μόνο με επένδυση στην υδρομεταλλουργία θα μπορέσει να εκτελεί και αυτή την επεξεργασία. Σε αυτή την περίπτωση θα παρήγαγε περί τους 2.000 με 3.000 τόνους, συμβάλλοντας στην κάλυψη των ευρωπαϊκών αναγκών σε κοβάλτιο.

Ένα συνοπτικό ιστορικό

Τα σημαντικότερα γεγονότα στην ιστορία της ΛΑΡΚΟ:

1. Η ίδρυση του εργοστασίου στη Λάρυμνα και η έναρξη παραγωγής του σιδηρονικελίου (1966).
2. Το 1968 κτίζονται οι πρώτοι οικισμοί για τους εργαζόμενους της ΛΑΡΚΟ.
3. Το 1976 η ΛΑΡΚΟ γίνεται η πρώτη μεταλλουργική εταιρεία στον κόσμο που παράγει κοκκοποιημένο σιδηρονικέλιο.
4. Το 1977 ξεσπά η μεγάλη απεργία (110 μέρες) των εργαζομένων στη ΛΑΡΚΟ που θα προκαλέσει πανελλαδικά κινήματα συμπαράστασης και θα αποτελέσει ένα από τα μεταπολιτευτικά ορόσημα των εργατικών αγώνων.
5. Δύο χρόνια μετά, τον Νοέμβριο του 1979, σημειώνεται έκρηξη στο εργοστάσιο της Λάρυμνας με τραγικό απολογισμό τον θάνατο πέντε εργατών και τον τραυματισμό δεκαέξι. Συνολικά 75 εργαζόμενοι θα χάσουν τη ζωή τους τα 55 χρόνια λειτουργίας της ΛΑΡΚΟ.
6. Το 1982 ο έλεγχος της ΛΑΡΚΟ περνά στις τράπεζες (κυρίως Εθνική) λόγω χρεών και κακοδιαχείρισης. Στη συνέχεια (1988) η εταιρεία θα περάσει στον έλεγχο του Οργανισμού Ανασυγκρότησης Επιχειρήσεων (Ο.Α.Ε.) και το 1989 θα ιδρυθεί η νέα ΛΑΡΚΟ με μετόχους την Εθνική, τη ΔΕΗ και τον Ο.Α.Ε.
7. Το 1998, η κυβέρνηση Σημίτη διαγράφει τόκους 82 εκατ. ευρώ και πλέον η μετοχική σύνθεση της εταιρείας είναι Εθνική (36%), Δημόσιο (35,4%) και ΔΕΗ (28,6%).
8. Η περίοδος 2003-2007 χαρακτηρίζεται, αφενός, από σκανδαλώδεις συμφωνίες προπώλησης μέχρι και του 80% της παραγωγής σε τιμές χαμηλότερες αυτών της αγοράς και, αφετέρου, από τις αθρόες προσλήψεις και τις υπέρογκες αμοιβές των διευθυντικών στελεχών που συνδέονται άμεσα με πολιτικά πρόσωπα.
9. Το 2006, η ΔΕΗ, μέτοχος της εταιρείας, διπλασίασε την τιμή της ηλεκτρικής ενέργειας που διέθετε στη ΛΑΡΚΟ, με αποτέλεσμα την εκτόξευση των ελλειμμάτων της.
10. Το 2011, οι μετοχές που ελέγχει το Δημόσιο μεταφέρονται στο ΤΑΙΠΕΔ και ξεκινούν οι διαδικασίες για την ιδιωτικοποίηση (2014) με πρόσχημα και τα πρόστιμα που επέβαλε η Ευρωπαϊκή Επιτροπή το 2014 (συνολικού ύψους 135,8 εκατ. ευρώ) χαρακτηρίζοντας «παράνομες» τις κρατικές ενισχύσεις που δόθηκαν στην εταιρεία τα έτη 2008, 2010 και 2011 και τα κεφάλαια για την αύξηση μετοχικού κεφαλαίου (2009).
11. Η κυβέρνηση Μητσοτάκη, με εκπρόθεσμη τροπολογία στο Ν. 4664/2020, έθεσε την εταιρεία σε καθεστώς ειδικής διαχείρισης κηρύσσοντας την έναρξη της διαδικασίας εκποίησης του εργοστασίου και των μεταλλείων εξόρυξης νικελίου (Φεβρουάριος 2020). Με την ίδια τροπολογία θα διασφαλιστεί και η ποινική ασυλία των διοικητικών και διευθυντικών στελεχών της ΛΑΡΚΟ. Τον Νοέμβριο του 2020 ξεκίνησαν οι δύο διαγωνισμοί (του Ειδικού Διαχειριστή της ΛΑΡΚΟ και του ΤΑΙΠΕΔ), για τη μίσθωση του μεταλλευτικού εργοστασίου, των μεταλλείων και των εγκαταστάσεων, καθώς και για την ιδιωτική περιουσία (μεταλλευτικά δικαιώματα) της βιομηχανίας.

Η σημερινή ταυτότητα της ΛΑΡΚΟ

Μετά το 2011 και τη μεταφορά των μετοχών του Ελληνικού Δημοσίου στο ΤΑΙΠΕΔ η μετοχική σύνθεση της ΛΑΡΚΟ διαμορφώθηκε ως εξής: ΤΑΙΠΕΔ 55,2% του μετοχικού κεφαλαίου, Εθνική Τράπεζα 33,4% και ΔΕΗ 11,4%.

Η περιουσία της ΛΑΡΚΟ, όπως αναφέρεται στην ιστοσελίδα του ΤΑΙΠΕΔ, περιλαμβάνει ένα μεταλλουργικό εργοστάσιο στη Λάρυμνα, το οποίο επεξεργάζεται τους λατερίτες που αυτή εξορύσσει για την παραγωγή σιδηρονικελίου με περιεκτικότητα σε νικέλιο 18%-24%. Η ΛΑΡΚΟ διατηρεί, επίσης, δικαιώματα εξόρυξης σε τέσσερις περιοχές: τα ορυχεία του Αγίου Ιωάννη (κοντά στη Λάρυμνα), τα ορυχεία της Εύβοιας, τα ορυχεία της Καστοριάς και το ορυχείο λιγνίτη των Σερβίων.

Η ΛΑΡΚΟ είναι η μοναδική βαριά βιομηχανία παραγωγής σιδηρονικελίου στην Ευρωπαϊκή Ένωση και μία από τις πέντε μεγαλύτερες εταιρείες παγκοσμίως. Τα αποθέματα της εταιρείας σε νικέλιο εκτιμώνται σε 20 δισ. δολάρια.

Η ετήσια παραγωγή της εταιρείας σε νικέλιο ανέρχεται σε 18.000 – 20.000 τόνους (6% της ζήτησης της ευρωπαϊκής αγοράς) και ο ετήσιος κύκλος εργασιών σε 300 εκατ. ευρώ.

Τα ληξιπρόθεσμα χρέη της ΛΑΡΚΟ ανέρχονται σε 485 εκατ. ευρώ περίπου με τη μεγαλύτερη οφειλή να είναι στη ΔΕΗ (351 εκατ. ευρώ). Αξίζει να σημειωθεί ότι σύμφωνα με τα σωματεία των εργαζομένων, εάν η ΔΕΗ τιμολογούσε την παροχή ηλεκτρικής ενέργειας σε τιμές αντίστοιχες αυτών των άλλων ενεργοβόρων βιομηχανιών, αυτή η οφειλή θα μειωνόταν σημαντικά.

Στη ΛΑΡΚΟ εργάζονται 1.060 άτομα ενώ η έμμεση απασχόληση που δημιουργείται από τη λειτουργία της εταιρείας είναι 4.000 θέσεις εργασίας (εργολαβίες). Παρά το γεγονός ότι το εργατικό κόστος αποτελεί το 20% του συνολικού κόστους λειτουργίας της εταιρείας, οι συλλογικές συμβάσεις εργασίας έχουν παγώσει από το 2007 και το 2020 οι μισθοί μειώθηκαν κατά 25% με νομοθετική ρύθμιση.

Η εκποίηση προ των πυλών

Σε υλοποίηση των προβλέψεων του Ν. 4664/2020, το ΤΑΙΠΕΔ και ο Ειδικός Διαχειριστής προκήρυξαν τον Νοέμβριο του 2020 τους διαγωνισμούς για τη μίσθωση του μεταλλευτικού εργοστασίου, των μεταλλείων και των μεταλλευτικών δικαιωμάτων ιδιοκτησίας του Ελληνικού Δημοσίου. Συγκεκριμένα:

Ο διαγωνισμός του ΤΑΙΠΕΔ αφορά τη μίσθωση του μεταλλείου Λάρυμνας, που περιλαμβάνει τα μεταλλευτικά δικαιώματα και το μεταλλευτικό εργοστάσιο και τη μίσθωση του μεταλλείου στο Λούτσι, τα μεταλλευτικά δικαιώματα, τα ακίνητα και τις εγκαταστάσεις του.

Το αντικείμενο του διαγωνισμού που διενεργεί ο ειδικός διαχειριστής αφορά την παραχώρηση των μεταλλευτικών δικαιωμάτων επί των μεταλλείων Ευβοίας, των μεταλλείων Καστοριάς, των μεταλλείων Φθιώτιδας, των αποθεμάτων μεταλλευμάτων, των αγροτεμαχίων στη Λάρυμνα και την Εύβοια και τον κινητό και λοιπό εξοπλισμό στη Λάρυμνα.

Με την προκήρυξη των σχετικών διαγωνισμών (η καταληκτική ημερομηνία για την υποβολή των δεσμευτικών προσφορών που ήταν η 14η Μαρτίου και μετατέθηκε για την 31η Μαρτίου) άρχισαν και τα αποκαλυπτήρια της εκποίησης:

Με πρόσχημα τις απαιτούμενες επενδύσεις για την εισαγωγή της υδρομεταλλουργίας που είναι απαραίτητη για την παραγωγή κοβαλτίου (εκτιμώνται σε 150 – 300 εκατ. ευρώ), τις επενδύσεις για την περιβαλλοντικά αποδεκτή λειτουργία του εργοστασίου (150 – 200 εκατ. ευρώ) και την αποκατάσταση των περιβαλλοντικών ζημιών που έχει υποστεί ο Ευβοϊκός Κόλπος, πληθαίνουν τα δημοσιεύματα για απόσυρση των ενδιαφερόμενων «επενδυτών» για τη μίσθωση του εργοστασίου της ΛΑΡΚΟ. Παρά την προσπάθεια της κυβέρνησης να «βελτιώσει» τους όρους της παραχώρησης προωθώντας, με συνοπτικές διαδικασίες, την απόλυση των 1.060 εργαζομένων, την εκδίωξή τους από τις κατοικίες τους και τη νομιμοποίηση όλων των αυθαίρετων κτισμάτων, οι φήμες (;) επιμένουν ότι το πραγματικό ενδιαφέρον των «επενδυτών» εξαντλείται στη μίσθωση των μεταλλείων και τη μεταφορά του μεταλλεύματος προς επεξεργασία εκτός Ελλάδας. Σε αυτή την περίπτωση το εργοστάσιο θα κλείσει, η ΛΑΡΚΟ θα οδηγηθεί σε πτώχευση και οι «επενδυτές» θα αποκτήσουν τα μεταλλεία και τα κοιτάσματα νικελίου έναντι «πινακίου φακής».

Την ίδια περίοδο που η κυβέρνηση Μητσοτάκη προετοιμάζει την εκποίηση και της ΛΑΡΚΟ, το χρηματιστήριο του Λονδίνου σταματά τις συναλλαγές στο νικέλιο λόγω της τεράστιας αύξησης της τιμής του, με αποτέλεσμα να επιβεβαιώνονται οι εκτιμήσεις των εργαζομένων για τον διπλασιασμό τους το επόμενο διάστημα. Σημειώνουν ότι η ΛΑΡΚΟ έχει δυνατότητα παραγωγής 60 τόνων νικελίου την ημέρα, που αντιστοιχούν σε έσοδα 650.000.000 δολαρίων το χρόνο ενώ αν διπλασιαστούν οι τιμές, τα έσοδα θα ξεπεράσουν το δισεκατομμύριο.

Με την εκποίηση και της ΛΑΡΚΟ, επιστρέφουμε ολοταχώς και στη δεκαετία του ’50. Ο ορυκτός πλούτος, η παραγωγή και διανομή της ενέργειας, οι υποδομές μεταφορών παραδίδονται προς εκμετάλλευση στο ιδιωτικό (σε κάποιες περιπτώσεις και κρατικό) εγχώριο και ξένο κεφάλαιο. Και επειδή αυτές οι επιλογές προκαλούν την αντίδραση των εργαζομένων, η εικόνα της επιστροφής ολοκληρώνεται με την έξαρση της αυθαιρεσίας και του αυταρχισμού σε όλα τα επίπεδα της κοινωνίας.

Υπάρχει εναλλακτική;

Η περίπτωση της ΛΑΡΚΟ συμπυκνώνει το αναπτυξιακό πρόβλημα της χώρας. Μία βιομηχανία η οποία εξορύσσει και επεξεργάζεται ένα μετάλλευμα που η ζήτησή του αναμένεται να εκτιναχθεί το επόμενο διάστημα απαξιώνεται προκειμένου να εκποιηθεί στο ιδιωτικό κεφάλαιο. Την ίδια περίοδο, το Ταμείο Ανθεκτικότητας και Ανάκαμψης παρέχει κεφάλαια για την περιβαλλοντικά ορθή λειτουργία των επιχειρήσεων και τον εκσυγχρονισμό τους και η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει χαρακτηρίσει το νικέλιο και το κοβάλτιο ως στρατηγικά ορυκτά επιτρέποντας τη χρηματοδότηση της εξόρυξης και της επεξεργασίας από ευρωπαϊκούς πόρους. Επιπλέον, τα χρόνια της κρίσης οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις έχουν χρησιμοποιήσει κάθε διαθέσιμο πόρο και τρόπο προκειμένου να ενισχύσουν τις πτωχευμένες τράπεζες χωρίς, σε αυτές τις περιπτώσεις, να τίθενται ζητήματα «κρατικών» ενισχύσεων. Ακόμη και το ενεργειακό κόστος λειτουργίας της εταιρείας μπορεί να αντιμετωπιστεί με την επιτόπια παραγωγή ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές ενέργειας αλλά και από την εξοικονόμηση που θα προκύψει από τον εκσυγχρονισμό της διαδικασίας παραγωγής.

Οι εργαζόμενοι της ΛΑΡΚΟ, που αποτελούν την αιχμή του δόρατος του αγώνα για να αποτραπεί η εκποίηση της εταιρείας, έχουν καταθέσει και ένα πλήρες σχέδιο για την παραγωγική αναβάθμιση και ουσιαστική αξιοποίηση του νικελίου. Η συστράτευσή μας στον αγώνα τους αναδεικνύεται ως κεντρικό καθήκον της περιόδου.

*Γιώργος Τοζίδης, Οικονομολόγος