 |
Το Καταφύγιο. Φωτογραφία των μελών μιας από τις συνεταιριστικές κατοικίες της Ουρουγουάης. |
Φάκελος Συνεταιριστική Κατοικία [1] Σταύρος Σταυρίδης*: Μπορούμε να ζήσουμε αλλιώς σε πείσμα αυτών που καταστρέφουν τις ζωές μας
Η ανοιχτή ομάδα έρευνας και δράσης CoHab διοργανώνει αυτές τις μέρες έκθεση για τη συνεταιριστική κατοικία με θέμα «Συν-κατοικώντας τα Κενά: Από το όραμα στη διεκδίκηση». Στα εκθέματα παρουσιάζονται τα αποτελέσματα του Νεανικού Συνεργατικού Διαγωνισμού «Συν-κατοικώντας τα Κενά» για τη Μετατροπή Κενών Κτιρίων σε Στεγαστικούς Συνεταιρισμούς έναν χρόνο μετά την ολοκλήρωσή του.
Η συνεταιριστική κατοικία βασίζεται στην απλή αλλά ουσιαστική ιδέα ότι, αν περισσότεροι άνθρωποι ενώσουν τις δυνάμεις τους και τους πόρους που έχουν στη διάθεσή τους, μπορούν να εξασφαλίσουν καλύτερη και φθηνότερη κατοικία, διεκδικώντας έτσι ενεργά το δικαίωμα στην κατοικία με αυτοοργάνωση και αλληλεγγύη.
Μέρος του προγράμματος της έκθεσης ήταν και η συζήτηση με θέμα τα αναγκαία βήματα για την δημιουργία μιας συμμαχία για τη συνεταιριστικη κατοικία. Μεταξύ αρκετών καλεσμένων ήταν και ο Σταύρος Σταυρίδης, ομότιμος καθηγητής στην Σχολή Αρχιτεκτόνων του ΕΜΠ. Παραθέτουμε την ομιλία του.
Η εμπειρία από την Λατινική Αμερική
Η δική μου εμπειρία προέρχεται κυρίως από τα κινήματα της Λατινικής Αμερικής, ειδικότερα σε σχέση με τον τρόπο που συγκροτούν συνεταιριστικούς φορείς, υλοποιούν στην ουσία προγράμματα κοινωνικής κατοικίας. Δεν είναι μια εξωτική εμπειρία παρά του ότι έρχεται από ένα μέρος μακρινό, γιατί αρχικά αποδεικνύει ότι σε συνθήκες καπιταλιστικών κατά τα άλλα κοινωνιών υπάρχουν δυνατότητες και περιθώρια διεκδικήσεων, που είτε διευρύνουν τα όρια της νομιμότητας, είτε διευρύνουν τα όρια της ισχύουσας χρηματοδοτικής συνθήκης. Δεν ζητούν απλώς συμπράξεις με το κράτος αλλά ίσως προωθούν αιτήματα τα οποία στην ουσία τροποποιούν πολιτικές. Είναι τρία τέσσερα πεδία στα οποία έχει νόημα να συζητήσουμε την συνεταιριστική κατοικία.
Το υποκείμενο
Το θέμα είναι πάρα πολύ κρίσιμο. Τα υποκείμενα για τα οποία δυνάμει πρόκειται να δημιουργηθούν τέτοια προγράμματα συνεταιριστικής κατοικίας είναι υποκείμενα που τα ίδια πρέπει να δράσουν για να το πετύχουν. Δεν είναι υποκείμενα, τα οποία μπορούν να περιμένουν την καλή πρόθεση φορέων ή την καλή πρόθεση της αγοράς. Είναι πολύ καθαρό αυτό. Η αγορά βεβαίως όπως και οι φορείς του κεντρικού ή του τοπικού κράτους θέλουν σε ιδιαίτερες περιόδους κρίσης πράγματι να επωφεληθούν: το μεν κράτος θέλει να διαχειριστεί την κρίση και ενδεχομένως να την μετατρέψει σε μια νέα περίοδο κερδοφορίας, η δε αγορά θέλει άλλη μια ευκαιρία για να αυξήσει την εμπορευματοποίηση και μάλιστα την σχέση πια της κατοικίας με το χρηματιστικό κεφάλαιο. Μικρή παρένθεση εδώ, είναι κρίσιμο να αντιληφθούμε ότι δεν ζούμε μια περίοδο απλής εμπορευματοποίησης της κατοικίας, η κατοικία έχει γίνει αντικείμενο τζόγου, είναι πλέον χρηματιστικό αντικείμενο από μεγάλα κεφάλαια, γι’ αυτό και μπορούν να κινούνται με μεγάλη ταχύτητα από τη μια περιοχή στην άλλη ή να επιβάλουν τους όρους τους. Η συνθήκη λοιπόν που η κατοικία φεύγει κάτω από τα πόδια μας ή εξαφανίζεται ή επανεμφανίζεται με άλλη μορφή είναι τέτοιας κλίμακας, δεν είναι απλώς η συνθήκη της αγοράς.
Το υποκείμενο λοιπόν οφείλει να οργανωθεί. Οι εμπειρίες από την Λατινική Αμερική λένε ότι αυτή η μορφή οργάνωσης που επιλέχθηκε ήταν κινηματική, διεκδικητική αλλά ταυτόχρονα η προσπάθεια της διεκδίκησης συμβάδιζε de facto με κατάκτηση αυτού που διεκδικούσαν. Υπήρχαν περιπτώσεις στις οποίες κινήματα αστέγων καταλάμβαναν εκτάσεις όχι για να κάνουν εκεί οικισμούς, αλλά για να αναγκάσουν το κράτος να δεχθεί μια διαπραγμάτευση που θα σήμαινε πως ένα σημείο με πάρα πολύ ευνοϊκούς όρους χρηματοδότησης ενός οικισμού και κρατική εγγύηση ενδεχομένως με την παροχή γης ή και την παροχή συμβούλων όχι όμως την μετατόπιση αυτής της ευθύνης σε εταιρίες που θα έπρεπε να αντλήσουν κέρδος από την όλη διαδικασία. Ανάλογα λοιπόν με το ποιοι/ες διεκδικούν κάθε φορά ως ένα σημείο ανοίγει την προοπτική διαφορετικών διαδικασιών. Γι αυτό και τα περισσότερα κινήματα των αστέγων ή των κακώς στεγασμένων ανθρώπων στην Λατινική Αμερική πολύ απλά λένε “δεν πρόκειται απλώς για κατοικία”. Διεκδικώντας κατοικία, διεκδικούν στην ουσία συνθήκη ζωής.
Το νομοθετικό πλαίσιο
Ασφαλώς δεν είναι όλα τα συντάγματα και οι νομοθεσίες των καπιταλιστικών χωρών ίδιες. Υπάρχουν όμως σημεία που είναι κρίσιμο να διεκδικηθούν ερμηνείες ή ενδεχομένως επεκτάσεις του υπάρχοντος δικαίου, οι οποίες έγινε εφικτό να συμβούν σε πολύ κοντινές μας χώρες, για παράδειγμα στην Ιταλία ή στην Γερμανία αλλά πολύ περισσότερο συνέβησαν στις χώρες στις οποίες αναφέρομαι. Ποιο είναι εδώ το κρίσιμο σημείο στη διεύρυνση της νομοθετικής συνθήκης; Η δυνατότητα να υπάρχει συλλογική ιδιοκτησία, υπό την μορφή ενός συνεταιρισμού. Το συνδικάτο της Γερμανίας ή το Community Land Trust προς τα εκεί έστρεψαν τις δυνάμεις τους, στην τροποποίηση ή στο χακάρισμα της υπάρχουσας νομοθεσίας. Αυτό σημαίνει ότι η διεκδίκηση για μια ρύθμιση που αφορά το καθεστώς της ιδιοκτησίας συμβαδίζει με την οργάνωση ενός υποκειμένου που διεκδικεί συλλογικά. Οποιαδήποτε διαδικασία μέσα από την οποία πολύ μικρές ομάδες ή άτομα διεκδικούν προνομιακές συνθήκες στέγασης επικαλούμενοι/ες την τεράστια ανάγκη που έχουν στην πραγματικότητα εκτίθενται στο έλεος είτε ενός πελατειακού κράτους ή τους καθιστά στην ουσία μέρος μιας διαρκούς κινούμενης τακτικής η οποία αναζητά διαρκώς κενά για να εξασφαλίσει το περίφημο κεραμμύδι πάνω από το κεφάλι. Επομένως η αιχμή στην επέμβαση στην υπάρχουσα νομοθεσία είναι η δυνατότητα να υπάρχουν συνεταιρισμοί που να μπορούν να έχουν συλλογική ιδιοκτησία επί του συγκροτήματος, του κτιρίου, της γης που τους ενδιαφέρει να αξιοποιήσουν. Αυτό έχει ήδη συμβεί στην Βραζιλία, στην Ουρουγουάη, στην Αργεντινή, στο Μεξικό υπό κάποιους όρους και συνθήκες. Χωρίς να είμαι νομικός έψαξα λίγο και είδα πως το σημείο στο οποίο στηρίχθηκαν εκεί αλλά και στην Ιταλία ήταν ότι – όχι σε ακραία νεοφιλελεύθερα συντάγματα αλλά σε συντάγματα της προηγούμενης περιόδου – υπήρχε μια διατύπωση του θέματος της ιδιοκτησίας που επέμενε πως έχει ένα κοινωνικό πρόσημο. Η κατοικία υπηρετεί μια κοινωνική ανάγκη.
Διαδικασίες χρηματοδότησης
Σε αρκετές από αυτές τις χώρες είτε συνταγματικά, είτε μέσα από διεκδικήσεις έχει συμβεί να ιδρυθεί χρηματοδοτικός φορέας υπό την εγγύηση του δημοσίου που δεν ανήκει στον ιδιωτικό τομέα. Αυτός ο χρηματοδοτικός φορέας για παράδειγμα στο Μεξικό είναι εγγυημένος από το σύνταγμα, που προέκυψε από μια αγροτική επανάσταση οπότε περιλάμβανε σημαντικά αιτήματα που αφορούσαν την αναδιανομή της γης. Αυτός ο φορέας είναι επιφορτισμένος στην αρχική του διατύπωση να δίνει χαμηλότοκα και μεγάλης διάρκειας δάνεια σε όσους έχουν ανάγκη. Εκείνο που κατάφεραν είναι αυτό το δάνειο να το πάρουν συλλογικά, να το παίρνει ένας συνεταιρισμός, που σημαίνει ότι έχει μεγαλύτερη δύναμη εξυπηρέτησης του δανείου: αν κάποια μέλη του δεν μπορούν κάποια περίοδο, άλλα μέλη του να καλύπτουν τις δανειακές υποχρεώσεις στο πλαίσιο κανόνων αλληλεγγύης που έχει θεσπίσει ο συνεταιρισμός. Η ανταπόκριση στις οφειλές είναι συλλογική. Αυτό με τη σειρά του μπορεί να δημιουργεί τη δυνατότητα να είναι η συνεταιριστική κατοικία αντικείμενο όχι μόνο διεκδίκησης αλλά και διαδικασία υλοποίησης μέσα από την οποία ενδυναμώνεται και αναπτύσσεται μια δομή συγκατοίκησης, μια δομή συνύπαρξης που υπερβαίνει την ίδια την διεκδίκηση. Έτσι εξηγείται αυτό που ειπώθηκε νωρίτερα, ότι δεν πρόκειται απλώς για εξασφάλιση κατοικίας. Ο ύμνος του συνεταιρισμού κατοικίας στην Ουρουγουάη έχει αυτό το ρεφρέν: “δεν αγωνιζόμαστε μόνο για την κατοικία”. Αυτό σημαίνει ότι η προοπτική αυτή τελικά εισάγει σε ένα επίπεδο δοκιμής, πειραματικό άλλες κοινωνικές σχέσεις
Ένα άλλο πλαίσιο συν-κατοίκησης
Στις μικρότερες δοκιμές που έχουν γίνει στην Ευρώπη έχουμε ήδη τέτοια αποτελέσματα. Οι ευρωπαϊκές δεν είναι πρωτοβουλίες που αφορούν φτωχούς, σε αντίθεση με την Λατινική Αμερική που κυρίως αφορούν ανθρώπους σε όρια αστεγίας. Παρόλα αυτά ακόμα και στα μικρά πειράματα που έχουν γίνει στην Ευρώπη αναδεικνύονται μερικά χαρακτηριστικά που αξίζει τον κόπο να τους δώσουμε προσοχή.
Πρώτον η διαδικασία διεκδίκησης παράγει υποκείμενα συλλογικότητας. Η διαδικασία που δοκιμάζουν κάποιοι άνθρωποι να δώσουν μια λύση από κοινού ήδη τους συγκροτεί ως κοινότητα μελλοντικής συγκατοίκησης, σε ένα κέλυφος που ακόμα είναι στην φαντασία τους.
Δεύτερον είναι το γεγονός της συμμετοχής στο εργοτάξιο. Είναι μια εκπαιδευτική διαδικασία, ασφαλώς μειώνει το κόστος καθώς προσφέρει περισσότερα εργατικά χέρια από τα μέλη του παράλληλα με το κατασκευαστικό γραφείο που θα συνδράμει ως μέρος του προγραμματισμένου κόστους που θα έχει κατατεθεί στην αίτηση δανειοδότησης. Στην Ουρουγουάη υπάρχει πλαφόν, κάθε μέλος πρέπει να δουλέψει συγκεκριμένες ώρες την εβδομάδα για να συνεχίσει να είναι μέλος του συνεταιρισμού κατά τη διάρκεια του χτισίματος. Κυρίως γιατί θεωρούν αυτή τη διαδικασία σημαντική και για τη μείωση του κόστους – καλύτερες κατοικίες με τα ίδια χρήματα αλλά και ένας τρόπος να φτιάξουμε κοινότητες μελλοντικής συγκατοίκησης.
Τρίτον είναι το στάδιο της διαχείρισης του συνεταιρισμού. Μέσα από την υλοποίηση των προηγούμενων σταδίων έχεις ήδη το πρόπλασμα διαδικασιών όπου η ζωή του όποιου εγχειρήματος έχει στηριχθεί σε έναν συλλογικό μόχθο που επιστρέφει στο εγχείρημα, επιστρέφει στην γειτονιά όπου θα υπάρξει αυτό το εγχείρημα ή στις γειτονιές που συνεταιρίζονται για κατοικία. Στην Λατινική Αμερική μιλάμε για γειτονιές της τάξης των τριών τεσσάρων και πέντε χιλιάδων κατοίκων που συνεταιρίζονται, δεν είναι μόνο πρότυπες πολυκατοικίες όπως τα παραδείγματα του διαγωνισμού που ολοκληρώθηκε στην Ελλάδα. Όμως αυτό είναι κάτι που γίνεται σε ένα βάθος χρόνου. Τα μέλη επομένως του συνεταιρισμού έρχονται στο σημείο της διαχείρισης προετοιμασμένα ως ένα σημείο να κατοικήσουν από κοινού και όχι να κλειστεί ο καθένας στο δικό του διαμέρισμα, δεν είναι καν δικό του το διαμέρισμα αν ακολουθήσουμε τα μοντέλα που προαναφέρθηκαν. Είναι ένα ιδεατό μερίδιο που έχει, η συνέλευση της διαχείρισης του εγχειρήματος έχει αποφασίσει ποιος θα πάει πού ή έχουν τραβήξει κλήρο. Έτσι δεν υπάρχει απλώς το να αποτραβηχθεί κάποιος στον ιδιωτικό του χώρο, αλλά μέσα από την διαδικασία των προηγούμενων βημάτων έχει νιώσει ότι όλο αυτό το εγχείρημα είναι το σπίτι του. Εκεί βρίσκεται η τεράστια οραματική προοπτική της συνεταιριστικής κατοικίας, όπως την συζητάμε. Πάμε λοιπόν για μια προσπάθεια. Μπορούμε να ζήσουμε αλλιώς σε πείσμα αυτών που καταστρέφουν τις ζωές μας.
* Λίγα λόγια για τον Σταύρο Σταυρίδη
Ο Σταύρος Σταυρίδης είναι Δρ. αρχιτέκτονας, ομότιμος καθηγητής στη Σχολή Αρχιτεκτόνων του ΕΜΠ, όπου δίδαξε αρχιτεκτονικό σχεδιασμό και θεωρία στο προπτυχιακό και μεταπτυχιακό πρόγραμμα σπουδών (στο οποίο συνεχίζει τη διδασκαλία). Η διδακτορική του διατριβή με θέμα «Η πολιτισμική εξάρτηση της συμβολικής σχέσης με το χώρο» εκπονήθηκε στο Τμήμα Αρχιτεκτόνων της Πολυτεχνικής Σχολής του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Έχουν εκδοθεί τα βιβλία του: Η συμβολική σχέση με το χώρο (1990), Διαφήμιση και το νόημα του χώρου (1996), Από την πόλη οθόνη στην πόλη σκηνή (2002 Κρατικό βραβείο δοκιμίου), Η υφή των πραγμάτων (1996 σε συνεργασία με τη φωτογράφο Ε. Κώτσου), Μετέωροι χώροι της ετερότητας (2010), Towards the City of Thresholds (2011) Common Space (υπό έκδοση) και έχει επιμεληθεί τη συλλογή κειμένων Μνήμη και εμπειρία του χώρου (2006). Έχει δημοσιεύσει πλήθος άρθρων στα Ελληνικά, τα Αγγλικά, τα Γαλλικά, τα Ισπανικά και τα Πορτογαλικά, τα οποία ερευνούν τη νοηματοδότηση του αστικού χώρου και τις πρακτικές της κατοίκησής του. Ιδιαίτερα τα τελευταία χρόνια η δουλειά του εστιάζεται στη θεωρητική προσέγγιση του χώρου των κοινών και τις μορφές που παίρνουν οι αγώνες για το δικαίωμα στην πόλη.
Φάκελος Συνεταιριστική Κατοικία [2]: Συγκατοικώντας το παλιό Εφετείο στη Σωκράτους
 |
Φωτογραφία από την εκστρατεία "ΔΙΕΚΔΙΚΕΙΤΑΙ" που διοργάνωσε η CpHab Athens. |
Εμείς που εργαζόμαστε ή ζούμε στο κέντρο της Αθήνας περνάμε σχεδόν καθημερινά από το χρέπι της οδού Σωκράτους, που στέγαζε παλιά το Εφετείο. Πρόκειται για ένα επταόροφο κτίριο, ιδιοκτησίας ΕΦΚΑ, με συνολικό εμβαδόν 10.247τμ. Η κοπερατίβα Ilikiomeni, με αφορμή τη συμμετοχή της στον συνεργατικό διαγωνισμό της CoHab Athens με τίτλο “Συγκατοικώντας τα Κενά”, φαντάστηκε το παλιό Εφετείο ως τόπο συγκατοίκησης ηλικιωμένων και νέων φοιτητ(ρι)ών. Ανταποκρινόμενη στην αυξανόμενη ανάγκη για προσιτή και βιώσιμη στέγαση ηλικιωμένων προσέφερε μια λύση για συμπεριληπτική και διαγενεακή διαβίωση. Οι φοιτητές και οι φοιτήτριες απολαμβάνουν προσιτή στέγαση, ενώ παράλληλα προσφέρουν τον χρόνο και τις δεξιότητές τους για την υποστήριξη της κοινότητας, δημιουργώντας ένα περιβάλλον αμοιβαίας διάνθησης. Ο σχεδιασμός προβλέπει αρκετούς κοινόχρηστους χώρους για την καλλιέργεια της συνύπαρξης και μερικά διαμερίσματα για στέγαση σε περιπτώσεις έκτακτης ανάγκης, όπως για παράδειγμα εκτοπισμένους/ες από μια κλιματική καταστροφή.
Ποια στοιχεία ώθησαν την κοπερατίβα να φανταστεί μια τέτοια συγκατοίκηση;
Σύμφωνα με την Ilikiomeni, το 22,7% των Ελλήνων και των Ελληνίδων είναι άνω των 65 ετών και αισθάνονται μια σχετική απομόνωση. Την ίδια στιγμή το 50% των κατοίκων της Αθήνας σπουδάζει σε κάποιο Πανεπιστήμιο και μεγάλο μέρος αυτών που αναζητούν στέγη αντιμετωπίζουν πρόβλημα από τις υψηλές τιμές ενοικίων. Παράλληλα υπάρχουν περίπου 20.000 άνθρωποι που επλήγησαν από τις κλιματικές συνθήκες και βρέθηκαν ως εσωτερικοί μετανάστ(ρι)ες στην αναζήτηση προσβάσιμης στέγης. Στα παραπάνω προστίθεται το γεγονός ότι το συγκεκριμένο κτίριο παραμένει ανεκμετάλλευτο εδώ και είκοσι χρόνια.
Πληροφορίες για το κτίριο:
Παλιό Εφετείο, Σωκράτους 65-67, Αθήνα
Ιδιοκτησία ΕΦΚΑ
10.247 τμ, 7 όροφοι
Ιστορικό: 7όροφο κτίριο ιδιοκτησίας ΕΦΚΑ (πρώην ΕΤΕΑΕΠ) με εμβληματικό χαρακτήρα κατασκευασμένο το 1958 σε σχέδια του αρχιτέκτονα Σπύρου Στάικου. Λειτούργησε το 1961 – 1980 ως ξενοδοχείο «Ambassadeur» και στη συνέχεια , από το έτος 1981 έως το 2000, ως το Εφετείο Αθηνών. Για ένα διάστημα λειτουργούσε ως άτυπη στέγη μεταναστών. Παραμένει αναξιοποίητο επί 20ετία.
Η κοπερατίβα Ilikiomeni αποτελείται από τις Κωνσταντίνα Αποστολέρη, Βασιλική Ζαχαριά, Άλις Πουρντιέ. Περισσότερα για την CoHab Athens εδώ.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου