- Μπαμπά, τι έγινε στο Πολυτεχνείο;
Σε ερωτήματα σαν κι αυτό απαντά απλά και εύληπτα το πρώτο αντίστοιχο βιβλίο της ελληνικής εργογραφίας, το οποίο απευθύνεται σε παιδιά από 9 ετών και υπογράφεται από έναν καθ’ ύλην αρμόδιο, τον Ολύμπιο Δαφέρμο, μέλος της συντονιστικής επιτροπής της εξέγερσης στο Πολυτεχνείο το 1973 αλλά και άνθρωπο που έχει εργαστεί στο Παιδαγωγικό Ινστιτούτο
Τα τελευταία χρόνια μια βιβλιοφιλική τάση με παιδαγωγικό-κοινωνικό-ιστορικό ενδιαφέρον, ιδιαίτερα εμφανής στη Γαλλία αλλά όχι μόνο, φέρνει στα ράφια των βιβλιοπωλείων εξαιρετικές εκδόσεις συγγραφέων που αναλύουν ιστορικά γεγονότα, ιδεολογίες ή κοινωνικά φαινόμενα εύληπτα κι απλά σαν ν’ απευθύνονται σε παιδιά. Στην πραγματικότητα σε παιδιά απευθύνονται και ορισμένες εκδόσεις, το διευκρινίζουν - αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι ένας ενήλικος με ανεπαρκείς γνώσεις και πληροφορίες δεν ωφελείται από τέτοια βιβλία-εγχειρίδια που, όμως, δεν συστήνονται έτσι.
Σ’ αυτή την κατηγορία καλωσορίζουμε το πρώτο βιβλίο στην ελληνική εργογραφία που μιλά στα παιδιά (από 9 ετών) για τη χούντα και το Πολυτεχνείο. Αυτός είναι και ο τίτλος του: «Μιλώ στα παιδιά μου για τη χούντα και το Πολυτεχνείο», κυκλοφορεί λιγότερο από έναν μήνα τώρα από τις εκδόσεις «Τόπος» και είναι έργο του Ολύμπιου Δαφέρμου. Θα μπορούσαμε άνετα να πούμε ότι ο (γνωστός μας κι από την αρθρογραφία του στην «Εφ.Συν.») Δαφέρμος είναι καθ’ ύλην αρμόδιος για ό,τι επιχειρεί: μέλος της συντονιστικής επιτροπής της εξέγερσης στο Πολυτεχνείο το 1973, μετείχε ενεργά στο αντιδικτατορικό φοιτητικό κίνημα και για τη δράση του αυτή διώχθηκε από το στρατιωτικό καθεστώς. Με καταγωγή από την Αξό Ρεθύμνου, είναι μηχανολόγος-ηλεκτρολόγος μηχανικός του ΕΜΠ και διδάκτωρ Ιστορίας του Παντείου Πανεπιστημίου κι εργάστηκε στη βιομηχανία, στην Τεχνική Εκπαίδευση και στο Παιδαγωγικό Ινστιτούτο.
Με τη χούντα αλλά και τα αντιδικτατορικά κινήματα έχει ασχοληθεί επισταμένα έχοντας καταθέσει μέχρι εδώ αρκετές μελέτες. Πρώτο «Το αντιδικτατορικό φοιτητικό κίνηµα 1972-1973 – έρευνα» (Θεµέλιο 1992 και Γαβριηλίδης 2009 συµπληρωµένο µε ονόµατα και επίµετρο, µε τίτλο «Φοιτητές και δικτατορία 1972-1973». Νέα 5η έκδοση από την Εταιρεία Σύγχρονης Ιστορίας 2021), βιβλίο που θεωρείται ότι έκανε τομή στον τρόπο με τον οποίο εξετάζουμε το Πολυτεχνείο και το κίνημα που προηγήθηκε αυτού. Ακολούθησαν τα: «Ονειρο ήταν… Το αντιδικτατορικό φοιτητικό κίνηµα και το Πολυτεχνείο µε το βλέµµα των πρωτεργατών», σε συνεργασία µε τον Βαγγέλη Αγγελή, µελέτη-επιµέλεια (Οδυσσέας 2003), «Γαλλικός Μάης και αντιδικτατορικό φοιτητικό κίνηµα – δοκίµιο» (Εταιρεία Σύγχρονης Ιστορίας 2020). Εχει όμως ασχοληθεί και με παιδαγωγικά θέματα (Εργασία και εκπαίδευση – δοκίµιο-Μεταίχµιο 1999, Το σχολείο κοιτάζει προς τα πίσω – δοκίµιο-Γαβριηλίδης 2009) κι έχει γράψει και ποίηση.
Επειτα απ’ αυτή τη μακρά εισαγωγή ας επιστρέψουμε στο «Μιλώ στα παιδιά μου για τη χούντα και το Πολυτεχνείο»: «Μέσα από τον διάλογο ενός πατέρα µε τα παιδιά του το βιβλίο αυτό επιχειρεί να µιλήσει στους νέους για τη χούντα και το Πολυτεχνείο µε τρόπο απλό και κατανοητό. Απαντά σε ερωτήματα όπως: Τι ήταν η χούντα των συνταγματαρχών; Τι σημαίνει πραξικόπημα; Τι ήταν η ΕΣΑ; Γιατί εξεγέρθηκαν οι φοιτητές; Κι αναδεικνύει την εγκληµατική φύση της δικτατορίας 1967-1974, η οποία φυλάκιζε, έδερνε, βασάνιζε, εξόριζε και ενίοτε δολοφονούσε κάθε άνθρωπο που διαφωνούσε µαζί της ή που νόµιζε ότι διαφωνεί. Προβάλλει, επίσης, την ειρηνική αντίσταση των φοιτητών εναντίον του βίαιου και απάνθρωπου αυτού καθεστώτος και την κορύφωσή της, που ήταν η εξέγερση του Πολυτεχνείου. Η αντίσταση εναντίον ενός καταστροφικού και ολοκληρωτικού καθεστώτος, το οποίο καταργεί τη δηµοκρατία και στερεί την ελευθερία από τους πολίτες του, θέλει τόλµη, αξιοπρέπεια και ανιδιοτέλεια. Είναι µια ηθική στάση που απαιτεί κοινωνική ευαισθησία και διαπνέεται από αίσθηση ελευθερίας. Οι φοιτητές πάλεψαν για τα ανθρώπινα δικαιώµατα όλων των πολιτών της πατρίδας µας. Πάλεψαν για ένα καλύτερο µέλλον. Ανάµεσα σε αυτούς και ο συγγραφέας του βιβλίου».
Στην έκδοση συμπεριλαμβάνονται αυθεντικές, ιστορικές φωτογραφίες του γνωστού φωτορεπόρτερ Αριστοτέλη Σαρρηκώστα, φωτογραφίες από το αρχείο του συγγραφέα και άλλων αγωνιστών του Πολυτεχνείου και γελοιογραφίες της εποχής.
«Ενα βιβλίο για μικρούς και μεγάλους», το συστήνει άλλωστε ο Πέτρος Χαραβιτσίδης, επίκουρος καθηγητής ΤΕΑΠΗ, ΕΚΠΑ και πρώην διευθυντής του 132ου Δημοτικού Σχολείου Αθηνών. Και γράφει ακόμα ο κ. Χαραβιτσίδης, συστήνοντάς το ανεπιφύλακτα και στους εκπαιδευτικούς:
«Θεωρώ ότι το βιβλίο του Ολύμπιου Δαφέρμου «Μιλώ στα παιδιά μου για τη χούντα και το Πολυτεχνείο» είναι ένα χρήσιμο βιβλίο για όλους εμάς τους εκπαιδευτικούς καθώς δίνει εναύσματα για συζήτηση με τους μαθητές μας σχετικά με τη δημοκρατία, αλλά και τον αγώνα για την κατάκτησή της. Πρόκειται για μια συγκροτημένη και απλή εξιστόρηση για την «πολιτεία» της δικτατορίας και για τη δράση των παράνομων αντιστασιακών οργανώσεων και του φοιτητικού κινήματος, που οδήγησε στην εξέγερση του Πολυτεχνείου. Η εξέγερση αυτή απομόνωσε απολύτως τη χούντα από την ελληνική κοινωνία και σήμανε την αρχή τους τέλους της.
Γνώρισα τον Ολύμπιο Δαφέρμο από τα γραπτά του σχετικά με το αντιδικτατορικό φοιτητικό κίνημα και την εξέγερση του Πολυτεχνείου, όπου συμμετείχε ως φοιτητής. Αργότερα είχα την τύχη να τον γνωρίσω προσωπικά, αλλά και να τον ακούσω σε διάφορες ομιλίες του σχετικές με την περίοδο της χούντας και την αντίσταση των φοιτητών. Ο λόγος του ήταν πάντα άμεσος, προσωπικός και κυρίως πολιτικός και αναστοχαστικός. Η επαφή που είχα μαζί του με οδήγησε στη σκέψη να τον καλέσω, πριν από αρκετά χρόνια, στο σχολείο που εργαζόμουν, την ημέρα της γιορτής του Πολυτεχνείου. Πρόκειται για ένα Δημοτικό Σχολείο με μεγάλο ποσοστό παιδιών μεταναστών και προσφύγων. Η συνάντηση αυτή ήταν για τα παιδιά, τους γονείς και τους εκπαιδευτικούς μια συγκλονιστική εμπειρία. Με έναν άμεσο και πολύ προσωπικό τρόπο ο Ολύμπιος εξιστορούσε τα γεγονότα βάζοντας όλα τα πολιτικά διακυβεύματα της εποχής.
Μας εντυπωσίασε το γεγονός ότι οι μικροί μαθητές έδειξαν μεγάλο ενδιαφέρον και αναπτύχθηκε μια συζήτηση η οποία συνεχίστηκε και μετά τη συνάντηση, στο πλαίσιο των μαθημάτων. Ακόμα και σήμερα οι μαθητές που συμμετείχαν τη θυμούνται...
Με μεγάλη μου χαρά είδα ότι ο προσωπικός, διεισδυτικός και αφηγηματικός λόγος του Ολύμπιου αποτυπώνεται πλέον σε ένα βιβλίο που απευθύνεται σε μικρότερα και μεγαλύτερα παιδιά. Τα ερωτήματα τα οποία θέτει και απαντά, όπως: Τι ήταν η χούντα; Τι γινόταν στα σχολεία; Τι γινόταν με τις εφημερίδες, τα περιοδικά και τα παιδικά βιβλία; Τι σημαίνει περιορισμός της ελευθερίας και πώς αυτό επηρεάζει τη ζωή των ανθρώπων κ.ά., είναι ερωτήματα που συχνά έθεταν τα παιδιά στη συζήτηση για τη χούντα και το Πολυτεχνείο. Επιπλέον η πραγμάτευσή τους μπορεί να επιτρέψει την επέκταση της συζήτησης σε ζητήματα που προκύπτουν από την τρέχουσα κοινωνική και πολιτική συγκυρία. Είμαι σίγουρος ότι θα αξιοποιηθεί με τον καλύτερο τρόπο από εκπαιδευτικούς και μαθητές».
 |
|
Προδημοσίευση
«Το Πολυτεχνείο έξω από το Πολυτεχνείο»
O 20χρονος ηλεκτρολόγος Μιχάλης Μυρογιάννης είχε φύγει εκείνο το μεσημέρι της Κυριακής, 18 Νοεμβρίου, από το πατρικό του σπίτι (Ασημάκη Φωτήλα 8) και λίγο αργότερα, γύρω στις 14.00, ενώ βάδιζε στη διασταύρωση των οδών Πατησίων και Στουρνάρη, τραυματίστηκε θανάσιμα «βληθείς διά περιστρόφου εις την κεφαλήν». Μεταφέρθηκε στον Σταθμό Πρώτων Βοηθειών του Ερυθρού Σταυρού σε κωματώδη κατάσταση και κατόπιν στο Ρυθμιστικό, όπου πέθανε αυθημερόν.
Οι ανακρίσεις που διενεργήθηκαν μετά τη μεταπολίτευση κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι ο 51χρονος συνταγματάρχης Νικόλαος Ντερτιλής ήταν εκείνος που «κατά τας πρώτας μεταμεσημβρινάς ώρας της 18ης Νοεμβρίου 1973, απέκτεινεν εκ προθέσεως τον Μιχαήλ Μυρογιάννην του Δημητρίου, ηλικίας 20 ετών, και δη διερχόμενος διά της οδού Πατησίων επί μικρού στρατιωτικού οχήματος (τζιπ), εστάθμευσεν προ του Εθνικού Μετσοβίου Πολυτεχνείου και κατελθών εκ του οχήματος τούτου, επυροβόλησεν δις διά του όπερ έφερε περιστρόφου προς την κατεύθυνσιν του ανωτέρω παθόντος όστις ίστατο επί του πεζοδρομίου εις την γωνίαν των οδών Πατησίων και Στουρνάρα, πλήξας αυτόν εις την κεφαλήν, με αποτέλεσμα να προκαλέση εις αυτόν τυφλά τραύματα εξ ων, ως μόνης ενεργού αιτίας, επήλθεν ο θάνατός του».
Προέκυψε επιπλέον ότι ο συνταγματάρχης Ντερτιλής «εθεάθη εις διάφορα σημεία (και εις το Πολυτεχνείον), όπου εγένετο χρήσις όπλων υπό των στρατιωτικών τμημάτων και μάλιστα με το περίστροφόν του ανά χείρας, και είναι εκείνος ο οποίος παρώτρυνε τα στρατιωτικά τμήματα να πυροβολούν κατά των διαδηλωτών […]. Επειδή οι διαδηλωταί προέτειναν τα στήθη των εις τα άρματα μάχης και οι στρατιώται και αξιωματικοί εδίσταζον να πυροβολήσωσιν, […] ο κατηγορούμενος, επωχούμενος στρατιωτικού αυτοκινήτου (τζιπ), παρώτρυνε τους στρατιώτας […] να πυροβολούν κατ’ ανθρωπίνων στόχων διά της φράσεως “βαράτε στο ψαχνό”. Περί τούτου μαρτυρεί και η εν τη δικογραφία φωτογραφία τούτου, εις ην εικονίζεται εν στρατιωτική περιβολή και με το περίστροφον ανά χείρας».
 |
Ο συνταγματάρχης Νικόλαος Ντερτιλής, με το περίστροφο ανά χείρας, παρότρυνε τους στρατιώτες να πυροβολούν, λέγοντας «βαράτε στο ψαχνό!» |
Οι δικαστές στήριξαν την κρίση τους όχι σε μία, αλλά σε δεκατρείς διαφορετικές καταθέσεις που υπέστησαν εξαντλητικό έλεγχο, κατά τη διάρκεια της δίκης που έγινε το 1975. Τέσσερις ένοικοι της πολυκατοικίας που βρίσκεται στη γωνία Στουρνάρη και Πατησίων, ο 29χρονος δικηγόρος Κωνσταντίνος Γκλέτσος, ο 72χρονος πατέρας του, γιατρός Ευστάθιος Γκλέτσος, ο 68χρονος γείτονάς τους, γιατρός Χαρίλαος Μαρούδας και ο 60χρονος θεατρικός συγγραφέας Μίμης Τραϊφόρος (σύζυγος της Σοφίας Βέμπο), υπήρξαν μάρτυρες της σκηνής του φόνου από τα παράθυρα των διαμερισμάτων τους.
Είδαν «να κατέρχεται από την οδόν Στουρνάρη ένας νέος τον οποίον, μόλις έφθασεν εις τη μέσην της Πατησίων, κάποιος εφώναξεν από το Πολυτεχνείον. Εκείνος εστράφη προς τα εκεί και επιτάχυνε το βήμα του, μόλις όμως επάτησε τον πόδα του πλησίον του φανοστάτου, ηκούσθησαν δύο πυροβολισμοί». Από τα παράθυρα που έβλεπαν προς την άλλη πλευρά του δρόμου, είδαν έναν αξιωματικό με το παρουσιαστικό του Ντερτιλή, ο οποίος «κατήλθε εκ μικρού στρατιωτικού αυτοκινήτου (τζιπ) με νευρικότητα και με το πιστόλι του πυροβόλησε δις». Ο νέος έπεσε αμέσως κάτω «με την κεφαλήν τραυματισμένην από σφαίρας. Η κεφαλή ήτο επί του πεζοδρομίου και το υπόλοιπον σώμα έκειτο επί του καταστρώματος της οδού».
Αλλά υπήρξαν επιπλέον μαρτυρίες, από την άλλη πλευρά. Ο 26χρονος αστυφύλακας Σπυρίδων Μουρίκης κατέθεσε ότι «εις τας 18 Νοεμβρίου 1973 ήτο υπηρεσία πλησίον του Πολυτεχνείου και ήκουσεν ότι εις αξιωματικός εφόνευσεν έναν νέον, μάλιστα οι συνάδελφοί του είπον εις αυτόν ότι ο αξιωματικός αυτός ελέγετο Ντερτιλής, αυτόν δε, διερχόμενον εκείθεν, επέδειξαν εις αυτόν οι συνάδελφοί του. Ητο ο Ντερτιλής». Λίγο νωρίτερα είχε βρεθεί στο σημείο εκείνο ο λοχίας Εμμανουήλ Αθουσάκης και είδε μπροστά στο Πολυτεχνείο τον Ντερτιλή, «να δίνει εντολές “βαράτε στο ψαχνό”». Ελεγε μάλιστα ότι «είχε σκοτώσει έναν πολίτη».
Πληροφορίες εξάλλου για τον φόνο του Μυρογιάννη είχαν κυκλοφορήσει από την πρώτη στιγμή στους στρατιωτικούς κύκλους. Ο αντιστράτηγος Κωνσταντίνος Μαυροειδής και ο συνταγματάρχης Αντώνιος Χαζάπης (τότε άμεσοι προϊστάμενοι του Ντερτιλή στην ΑΣΔΕΝ) επιβεβαίωσαν ότι, ήδη τις επόμενες ημέρες, είχε αναφερθεί ότι ο Ντερτιλής είχε πυροβολήσει και σκοτώσει έναν νέο. Οπως κατέθεσε και ο λοχαγός Βασίλειος Πετροπουλάκης, αποτελούσε «κοινόν μυστικόν» στον στρατό ότι ο Ντερτιλής «είχε δολοφονήσει νεαρόν σπουδαστήν κατά τα γεγονότα του Πολυτεχνείου».
Αποφασιστικής σημασίας υπήρξε η κατάθεση του αυτόπτη μάρτυρα Αντώνη Αγριτέλη, που το 1973 ήταν 21 ετών και υπηρετούσε τη θητεία του, ήταν δε ο στρατιώτης-οδηγός του στρατιωτικού τζιπ με το οποίο ο Ντερτιλής μετέβη στο Πολυτεχνείο την ημέρα εκείνη. Κατά τον Αγριτέλη, «πράγματι ο Ντερτιλής εις την γωνίαν των οδών Στουρνάρα και Πατησίων είδεν έναν νεαρόν, τον οποίον ημπόδιζον αστυνομικοί να περάση, εξέφυγεν όμως και ήρχισε να τρέχη. Τότε εξήγαγε το περίστροφόν του και τον επυροβόλησε. Ο νεαρός έπεσε χαμαί και έμεινεν ακίνητος. Εν συνεχεία ο Ντερτιλής επέβη του αυτοκινήτου και τότε είπεν εις αυτόν “με παραδέχεσαι, 45 χρόνων άνθρωπος και τον πέτυχα στο κεφάλι”. Τα μυαλά του νέου, κατά τον μάρτυρα, εσκορπίσθησαν. Κατά την διαδρομήν προς την λεωφόρον Αλεξάνδρας και επιστροφήν, ο Ντερτιλής εις όσους στρατιώτας συνήντα, έδιδεν εντολάς “να κτυπούν στο ψαχνό”, λέγων “τι περιμένετε, βαράτε στο ψαχνό, εγώ έδωκα το παράδειγμα”».
Κατόπιν αυτού, το Πενταμελές Εφετείο Αθηνών τον καταδίκασε σε ισόβια κάθειρξη και διαρκή στέρηση των πολιτικών του δικαιωμάτων. Πρόκειται για μια από τις ελάχιστες περιπτώσεις που, και πάλι χάρις κυρίως στις μαρτυρίες πολιτών, εντοπίστηκε και καταδικάστηκε φυσικός αυτουργός για τα εγκλήματα εκείνων των ημερών.
 |
Το εξώφυλλο του βιβλίου |
Aυτό που έκανε το Πολυτεχνείο να γίνει το «Πολυτεχνείο», δεν είναι εκείνα που συνέβησαν μέσα στο υπό κατάληψη ανώτατο εκπαιδευτικό ίδρυμα, αλλά όσα διαδραματίστηκαν έξω από αυτό.
Δεκάδες χιλιάδες άνθρωποι συγκεντρώθηκαν αρχικά γύρω από το Πολυτεχνείο και στη συνέχεια ξεχύθηκαν στους δρόμους της Αθήνας, συγκρότησαν διαδηλώσεις απ’ άκρου σ’ άκρο της πόλης, πανικόβαλαν τη φρουρά του Υπουργείου Δημοσίας Τάξεως, έστησαν οδοφράγματα για να εμποδίσουν τη διέλευση των τεθωρακισμένων, πνίγηκαν στα δακρυγόνα και ξυλοφορτώθηκαν αγρίως από την Αστυνομία, στάθηκαν –κυριολεκτικά– μπροστά στις κάννες και δεν έκαναν πίσω παρά μόνο όταν πλέον μετρούσαν στις τάξεις τους εκατοντάδες τραυματίες και τους πρώτους νεκρούς.
Πρόκειται για αυτούς που, ακόμη πιο εντυπωσιακό, τις επόμενες ημέρες, ενώ η εστία του Πολυτεχνείου είχε πλέον συντριβεί, εγκατέλειψαν τα σχολεία τους και τις δουλειές τους και διαδήλωναν ανάμεσα στα πυρά των αστυνομικών, των ακροβολιστών και των τεθωρακισμένων, μετρώντας νέα –και περισσότερα– θύματα. Την ιστορία εκείνων των αφανών ηρώων της εξέγερσης του 1973, επιχειρεί να καταγράψει (με ασυγχώρητη καθυστέρηση πενήντα ετών) αυτό το βιβλίο (από το οπισθόφυλλο του βιβλίου).
ΠΗΓΗ
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου