Φολέγανδρος: Από την «κακιά στιγμή» μέχρι τον «καινούργιο ουρανό»...

...να εύχεσαι (και να πολεμάς) να μην είναι μακρύς ο δρόμος...

 

 Της Ελένης Παγκαλιά

Ούτε στη Φολέγανδρο έχουμε πια ζωή… Μας παίρνουν τους τόπους, ένας-ένας τόπος γίνεται πνιγηρός, γίνεται μη-τόπος για τις γυναίκες, συμβολίζει τη δυστοπική πραγματικότητα που γεμίζει τη ζωή μας με κακοποιημένες και δολοφονημένες θηλυκότητες. Ρόδος, Βόλος, Ηράκλειο, Γλάδστωνος, Γλυκά Νερά, Ηλιούπολη, Πετράλωνα, Αγία Βαρβάρα… Μετωνυμίες βίας ενάντια στα θηλυκά μας σώματα. Σα να συνηγορούν τα πρωτοσέλιδα, οι τίτλοι των ειδήσεων αυτών ξεκινούν με τον τόπο: Ηλιούπολη: Η κατάθεση της 18χρονης, Γλυκά Νερά: Στη φυλακή ο 33χρονος πιλότος, Φολέγανδρος: Ομολόγησε ο 30χρονος. Ένας τόπος και μια ηλικία ορίζουν πλέον στις συνειδήσεις μας μια καινούργια κακοποίηση, μια ακόμη γυναικοκτονία.

Κάθε είδηση κακοποίησης, βιασμού ή δολοφονίας γυναίκας κάνει όλες τις γυναίκες να γεμίζουμε με θλίψη, θυμό, οργή, κάποιες φορές απελπισία, μπορεί και μίσος, άλλες φορές αναστοχασμό και σιχτίρισμα για τότε που δεν μιλήσαμε όπως έπρεπε, και βαθειά μέσα μας μια πνιγμένη φρικτή ανακούφιση όταν συνειδητοποιούμε ότι τυχαία τελικά το σώμα μας παραμένει ακέραιο και δεν έχει παραμορφωθεί ή έχει παραμορφωθεί αλλά ζει ακόμα μετά από μια «κακιά στιγμή».

Ας αφήσουμε για λίγο στην άκρη τούς βιασμούς, καθώς εύκολα όλοι υποθέτουν ότι χρειάζεται διαδοχή κακών στιγμών για να διατελεστεί. Παίρνει περισσότερο χρόνο και είναι ευρέως αποδεκτό ότι δεν είναι ο «βρασμός της ψυχής» που οδηγεί τον βιαστή στο να βιάσει.

Ας γυρίσουμε προς το παρόν το βλέμμα σε αυτές τις περιπτώσεις όπου ο άντρας ζει την «κακιά στιγμή» του και μπορεί, ας πούμε,  να μη θέλει να σκοτώσει ή να τραυματίσει, αλλά καμιά φορά συμβαίνει κι αυτό. Άλλωστε, όσα δε φέρνει ο χρόνος τα φέρνει η στιγμή. Η κακιά στιγμή: ένας ανομολόγητος ή ομολογημένος θυμός που κάνει κάποιον άντρα να σπρώξει δυνατά μια γυναίκα, να της δώσει ένα χαστούκι, να βάλει τα χέρια του γύρω από τον λαιμό της, να της χτυπήσει το κεφάλι στο πάτωμα. Ο άντρας που θίγεται, που πληγώνεται, που νιώθει προδομένος ξέρει από πριν ότι μια τέτοια κίνηση μπορεί να αποβεί μοιραία για τη γυναίκα που έχει στα χέρια του, αλλά εκείνη τη στιγμή, την κακιά, το «ξεχνάει». Λίγο αργότερα μπορεί, αν είναι τυχερός και επιζήσει η γυναίκα, να ζητήσει συγγνώμη. Είναι μια καλή στιγμή αυτή. Η συγγνώμη. Ένας άντρας, όπως όλοι οι άνθρωποι, έχουν τις κακές και τις καλές στιγμές τους…

Όλο το παραπάνω δεν είναι απλά κάτι σάπιο που συμβαίνει στο βασίλειο της πατριαρχίας. Είναι η ομολογημένη αποδοχή μιας σάπιας πραγματικότητας μέσα στην οποία ο άντρας έχει μάθει μέσα στους αιώνες να του δίνεται η εξουσία τής διαχείρισης των καλών και των κακών στιγμών του, των συναισθημάτων μας, των σωμάτων μας. Είναι η συνειδητοποίηση ότι η έλλειψη σεβασμού, ισότητας, ισότιμης συνύπαρξης, η ανάγκη για καθυπόταξη, δεν έχει να κάνει με το πόσο αναγνωρίζουμε και συνομολογούμε ότι πρέπει να υπάρχει σεβασμός, ισότητα και ισότιμη συνύπαρξη, αλλά με το πόσο κάποιοι νιώθουν ότι μέσω αυτών θίγεται ένα κομμάτι της συγκρότησής τους ως υποκείμενα. Χρειάζονται πολλά παραπάνω από το να γίνουν οι άντρες συμμέτοχοι μιας συζήτησης. Χρειάζεται ρήξη με όλο το ανδρικό πρότυπο που αναπαράγεται μέσα από κάθε σχέση γύρω μας.

Μέσα στο ντοκιμαντέρ Καινούργιος Ουρανός (για τις Γυναίκες στον Δημοκρατικό Στρατό), οι γυναίκες μαρτυρούν πόσο σημαντικό υπήρξε για τη ζωή τους το να πάρουν το όπλο και να πολεμήσουν δίπλα στους άντρες. Γι’ αυτές, σε μια αρχική φάση, το ζητούμενο ήταν το να αποδείξουν ότι μπορούν σαν άντρες. Απέδειξαν πολλά παραπάνω και οι ίδιες αναγνωρίζουν πόσο άλλαξε εκείνα τα χρόνια η ισορροπία ανάμεσα στη σχέση αντρών-γυναικών. Αναγνώριζαν ότι οι σύντροφοι και οι συντρόφισσες κατατάσσονταν σε «μια άλλη κατηγορία ανθρώπων», πίστευαν πως θα νικήσουν και παρέμειναν στο βουνό ακόμα και όταν τους έλεγαν ότι δυσκόλεψαν τα πράγματα και να γυρίσουν πίσω. «Ήθελα να είμαι εκεί όταν νικήσουμε», λέει μια συντρόφισσα. «Νιώσαμε μια άλλη ζωή, όμορφη», λέει μία άλλη.

Όταν πριν χρόνια κάναμε μια σειρά εκδηλώσεων στη Φιλοσοφική για την Αντίσταση και τα Δεκεμβριανά, είχαμε καλέσει αγωνιστές και αγωνίστριες της Αντίστασης. Σε μια εκδήλωση με θέμα οι Γυναίκες στην Αντίσταση» ακούσαμε όλες αυτές τις συγκλονιστικές αφηγήσεις από τις αγωνίστριες και μετά τους θέσαμε το ερώτημα: «Και τι έγινε μετά; Όταν γυρίσατε από τις φυλακές και τις εξορίες; Όταν αρχίσατε να ζείτε στα σπίτια σας; Γιατί δεν γράψατε μαρτυρίες όπως έκαναν αρκετοί από τους άντρες συντρόφους σας;» Η απάντησή τους ήταν ότι μετά ανέλαβαν τον ρόλο που τους είχε επιφυλάξει η κοινωνία στην οποία γύρισαν. Από το βουνό όπου βίωσαν για όσο κράτησε μια απελευθερωμένη/απελευθερωτική διάσταση του φύλου τους, μεταφέρθηκαν στο σπίτι να φροντίζουν τον άντρα, τα παιδιά, τους γονείς. Οι ίδιοι οι άντρες τους, σύντροφοι από το βουνό πολλές φορές, όταν μπήκαν στην καινούργια κανονικότητα περίμεναν από τις γυναίκες να αναλάβουν αυτόν ακριβώς τον ρόλο, της υποταγμένης πλέον συζύγου, μητέρας, κόρης, χωρίς να μπορούν να μεταφέρουν την εμπειρία της άλλης πραγματικότητας μέσα στο νέο (παλιό) κοινωνικό πλαίσιο στο οποίο τελικά κλήθηκαν να ζήσουν. Οι ίδιες οι γυναίκες, αυτές που πήραν τα όπλα και πολέμησαν τους φασίστες και αγωνίστηκαν και ενάντια στην καταπίεση που υφίσταντο από πατέρα, σύζυγο, εργοδότη μέχρι τότε, ανέλαβαν τους ρόλους αυτούς καθώς δεν υπήρχε κανένα κοινωνικό πλαίσιο να στηρίξει ένα άλλο παράδειγμα. Από την έλλειψη βασικών κοινωνικών δομών μέχρι την υποδοχή των γυναικών αυτών στη γειτονιά και την παραγωγή, όλα γίνονταν εχθρικά σε μια χειραφετημένη γυναίκα που ίσως ήταν έτοιμη να ανατρέψει το κυρίαρχο παράδειγμα.

Ο σκοπός τής παραπάνω αναφοράς αφορά στο να καταδείξει ότι όσο το κοινωνικό πλαίσιο αναπαράγεται με όρους κυριαρχίας και εξουσίας, τόσο θα παραμένουμε να συζητάμε για το αν ο άντρας «μας» άλλαξε την πάνα του μωρού, αφού έχουμε διαβάσει στις ειδήσεις για μια Ηλιούπολη, για μια Φολέγανδρο, για μια Ρόδο. Και τόσο κάθε φορά θα σκεφτόμαστε με κομμένη την αναπνοή ότι γλιτώσαμε με κάτι μελανιές από τον θυμό ενός άντρα που θεωρεί ότι τον θίξαμε και του «χάλασε η φάση».

Κι αν τώρα που ο φεμινιστικός λόγος αρχίζει να κατακλύζει τις ζωές μας και η ανάδυση μιας ευρείας φεμινιστικής οπτικής αρχίζει να γίνεται θέμα συζήτησης σχεδόν σε κάθε παρέα, αν τώρα λοιπόν βλέπουμε να κλυδωνίζεται το αυτονόητο της ανδρικής κυριαρχίας, καλό θα ήταν όσοι το αντιλαμβάνονται να προχωρήσουν πέρα από τη διατύπωση μιας συγγνώμης. Γιατί οι δικές μας οι πληγές δεν γιατρεύονται με την επίκληση στην κακιά στιγμή. Και η ενσυναίσθηση που πολλές φορές έχουμε οι γυναίκες και μας κάνει να κατανοούμε τις εκρήξεις θυμού του συντρόφου μας δεν μπορεί να χρησιμοποιείται για να λήγει η συζήτηση, αλλά για να ανοίγει. Γι’ αυτό και είναι σημαντικό οι φεμινιστικές αναλύσεις για τις εξουσιαστικές σχέσεις να μη χρησιμοποιηθούν ως δικαιολογία για τους κακοποιητές. Να μη ψυχολογικοποιηθεί συλλογικά το πολιτικό και προσωπικό αυτό ζήτημα, όπως κάνει η κυρίαρχη ιδεολογία με το προφίλ του κάθε κακοποιητή/δολοφόνου.

Δεν θέλουμε να είμαστε απλά «το άλλο μισό του ουρανού». Θέλουμε έναν καινούργιο ουρανό. Και καταλαβαίνουμε όλο και περισσότερο ότι από την «κακιά στιγμή» μέχρι τον «καινούργιο ουρανό», έχουμε πολύ ακόμα δρόμο να διανύσουμε. Και ο δρόμος αυτός είναι γεμάτος συγκρούσεις και ρήξεις, ρήξεις με διάρκεια μέχρι την τελική ευθεία -δε γίνεται αλλιώς. Και θέλουμε να είμαστε όλες εκεί.

ΠΗΓΗ