Χιλή: Στα σωστά χέρια η οικοδόμηση ενός δημοκρατικού Συντάγματος

Η ιθαγενής Ελίσα Λονκόν (κέντρο) κρατά τη σημαία της φυλής της, μαπούτσε AP PHOTO

Γράφει η Χριστίνα Πάντζου

Η Χιλή βρίσκεται επιτέλους σε τροχιά ξεριζώματος του πολιτικού συστήματος του Πινοτσέτ και μετάβασης σε μια πραγματική δημοκρατία. ● Η Συντακτική Συνέλευση είναι φεμινιστική, πολυεθνική και αποκεντρωμένη, με πρόεδρο την ιθαγενή Ελίσα Λονκόν.

Με την Ελίσα Λονκόν, μια γυναίκα ιθαγενή Μαπούτσε ως πρόεδρο, η νεοσυσταθείσα σε Σώμα Συντακτική Συνέλευση της Χιλής έδωσε σαφές στίγμα των κατευθύνσεων που οραματίζεται για το νέο Σύνταγμα της χώρας. «Πέφτει, πέφτει, το Σύνταγμα του Πινοτσέτ πέφτει», φώναζαν οι χιλιάδες των διαδηλωτών που συγκεντρώθηκαν από νωρίς την Κυριακή έξω από τον κήπο του παλιού Κοινοβουλίου στο Σαντιάγο, για να γιορτάσουν την έναρξη μιας διαδικασίας που έχει κάθε πιθανότητα να αλλάξει άρδην την κοινωνική πραγματικότητα της χώρας.

Μιας πρωτόγνωρης συνάμα διαδικασίας, γιατί θα είναι το πρώτο Σύνταγμα στον κόσμο που θα εκπονηθεί από ένα απόλυτα ισότιμο Σώμα του οποίου τα μισά από τα 155 μέλη είναι γυναίκες, ενώ μετέχουν επίσης 17 εκπρόσωποι των ιθαγενικών εθνοτήτων, στην πλειοψηφία τους των Μαπούτσε.

Τεράστια πραγματική κι όχι απλά συμβολική σημασία είχε η εκλογή με 96 ψήφους της Ελίσα Λονκόν ως προέδρου του Σώματος. Η 58χρονη ακαδημαϊκός, που κατάγεται από την περιοχή της Αραουκανία, εκεί όπου δεκαετίες διεξάγεται ένας ανοιχτός πόλεμος του κράτους και των επιχειρηματικών κολοσσών εναντίον των ιθαγενών κατοίκων της, κατά την τελετή ύψωσε τη σημαία των Μαπούτσε και ξεκίνησε την πρώτη της παρέμβαση στο Σώμα στα «μαπουντουγκούν», τη γλώσσα του λαού της.

«Αυτή η Συνέλευση, της οποίας σήμερα έγινα πρόεδρος, θα μεταμορφώσει τη Χιλή σε μια Χιλή πολυεθνική, σε μια Χιλή διαπολιτισμική, σε μια Χιλή που δεν θα στρέφεται κατά των δικαιωμάτων των γυναικών, των παιδιών και της σεξουαλικής διαφορετικότητας, σε μια Χιλή που θα σέβεται το δικαίωμα στο νερό και θα προστατεύει τη Μητέρα Γη».

«Η Ελίσα Λονκόν συγκεντρώνει όλα τα χαρακτηριστικά του τι θα είναι το νέο Σύνταγμα: φεμινιστικό, αποκεντρωμένο και πολυεθνικό», σχολίασε η Καρολίνα Γκαρίδο, του Δικτύου Γυναικών Πολιτικών Αναλυτών. Γιατί οι μάχες της ενσαρκώνουν κάποια από τα κεντρικά αιτήματα της κοινωνικής έκρηξης του 2019, όταν περισσότεροι από ένα εκατομμύριο Χιλιανοί παρέμεναν στους δρόμους, αναγκάζοντας την κυβέρνηση του Σεμπαστιάν Πινιέρα να διαπραγματευτεί και το κατεστημένο πολιτικό σύστημα να συμφωνήσει σε μια Συντακτική Συνέλευση: συμμετοχή και εκπροσώπηση χωρίς αποκλεισμούς, δημοκρατικές διαδικασίες αντί για αυταρχισμό, ανθρώπινα δικαιώματα, αναγνώριση των αυτόχθονων λαών, αποστρατιωτικοποίηση της Αραουκανίας, αυστηρή ρύθμιση των εξορυκτικών βιομηχανιών, ευημερία για τους πολλούς.

Στον αντίποδα δηλαδή των επιταγών του Συντάγματος του Πινοτσέτ, που σχεδιάστηκε για να θωρακίσει το νεοφιλελεύθερο μοντέλο της δικτατορίας. Σε αυτό που ισχύει ώς σήμερα, δικαιώματα όπως η Παιδεία, η Υγεία, οι συντάξεις, ακόμη και το νερό εκλαμβάνονται ως ιδιωτική ιδιοκτησία. Κι έπειτα από 30 χρόνια μεταπολίτευσης έγιναν μόνο μικρές περιθωριακές διορθώσεις με συναίνεση της Δεξιάς και της συντηρητικής Κεντροαριστεράς στο πλαίσιο της συμφωνίας που έκαναν για να «διατηρήσουν τη σταθερότητα» της χώρας και στην πράξη του νεοφιλελεύθερου μοντέλου.

Είναι αυτές ακριβώς οι δυνάμεις που τιμωρήθηκαν στις εκλογές για την ανάδειξη των μελών της Συντακτικής Συνέλευσης, και ιδίως η Δεξιά, που εξέλεξε μόλις 37 από τα 155 μέλη της, αποτυγχάνοντας να κατακτήσει το ένα τρίτο του Σώματος, απαραίτητο για να μπλοκάρει τις όποιες προοδευτικές προτάσεις.

Αντίθετα, την έκπληξη έκαναν οι ανεξάρτητοι (συντριπτικά αριστεροί) με 48 μέλη, όλοι τους απλοί καθημερινοί πολίτες, σαν την Αλεχάντρα Πέρες Εσκίνα, νοικοκυρά και μητέρα τριών παιδιών που εκπροσωπεί αυτό που η ίδια αποκαλεί «τη δυσαρέσκεια των πολιτών» με τα πολιτικά κόμματα που έχουν κυβερνήσει τη χώρα μετά την πτώση της δικτατορίας του 1990. «Πώς ένας άνθρωπος που κερδίζει 8 εκ. πέσος (9.000 ευρώ) μπορεί να καθίσει να συζητήσει τον κατώτατο μισθό που είναι 350.000 πέσος (400 ευρώ);» λέει αφοπλιστικά για το ποιοι έως τώρα αποφάσιζαν για τις τύχες και τους νόμους αυτής της χώρας.

Οικοδομώντας μια νέα Χιλή

Η Ελίσα Λονκόν, καθηγήτρια στο Τμήμα Ανθρωπιστικών Σπουδών του Πανεπιστημίου του Σαντιάγο, έκανε στο Μεξικό ένα μάστερ στη Γλωσσολογία και έχει δυο διδακτορικά. Γεννημένη σε μια μικρή κοινότητα του Τραϊγκέν, στην Αραουκανία, η Λονκόν είναι ένα εκρηκτικό μείγμα ακτιβίστριας και διανοούμενης. Γνωστή για τις μάχες της για τα δικαιώματα των Μαπούτσε, είναι μέλος του Συμβουλίου Ολων των Εδαφών και μια από τις δημιουργούς της σημαίας των Μαπούτσε που από το 1992 πρωταγωνιστεί σε πορείες και διαδηλώσεις.

«Να οικοδομήσουμε μια νέα Χιλή, πολυεθνική, πολυγλωσσική, με τις γυναίκες, με τις κοινότητες, με τα εδάφη μας... Αυτό είναι το όνειρό μας... Γιατί είναι εφικτό να διαμορφώσουμε μια νέα σχέση ανάμεσα σε όσους αποτελούν αυτή τη χώρα» είπε η Λονκόν, φορώντας την παραδοσιακή στολή του λαού της σε μια ομιλία ιστορική που έκανε πολλά από τα μέλη του Σώματος αλλά και τα συγκεντρωμένα πλήθη να δακρύσουν, ενώ η μικρή μειοψηφία των δεξιών μελών της Συντακτικής Συνέλευσης δεν μπορούσε να κρύψουν τη δυσφορία τους.

Αντιπρόεδρος εκλέχτηκε ο συνταγματολόγος Χάιμε Μπάσα, που προτάθηκε, όπως και η Λονκόν, από τον συνασπισμό της Αριστεράς, Πλατύ Μέτωπο. Σε κοινή τους δήλωση ανακοίνωσαν πως τις επόμενες ημέρες θα επιδιώξουν να πετύχουν μια κοινή τοποθέτηση του Σώματος για την απελευθέρωση όσων συνελήφθησαν και κρατούνται λόγω της συμμετοχής τους στην κοινωνική έκρηξη του 2019, αλλά και να εκπονήσουν έναν φεμινιστικό κανονισμό που θα διέπει τη λειτουργία του Σώματος.

Η τελετή ολοκληρώθηκε όσο συμβολικά ξεκίνησε: με την τήρηση ενός λεπτού σιγής, όπως πρότεινε η Λονκόν, «για τους κοινωνικούς αγωνιστές που πέθαναν από την καταστολή»: τους νεκρούς της δικτατορίας, τους καταδιωγμένους ιθαγενείς, τους εξεγερμένους διαδηλωτές του 2019, τα θύματα των γυναικοκτονιών. Ολων αυτών που η πλειοψηφία της Συντακτική Συνέλευση θέλει να διασφαλίσει πως δεν θα περάσουν στη λήθη και πως αυτά για τα οποία αγωνίστηκαν μπορεί να γίνουν κομμάτι του θεμελιώδους νόμου του έθνους.