Η Ευρώπη κοιτάζει προς τη λάθος κατεύθυνση όταν συζητά για τη χρηματοδότηση της ισραηλινής έρευνας
Του Γιώργου Βασσάλου | EUobserver
Η τρέχουσα κατάπαυση του πυρός στη Γάζα είναι εύθραυστη και παραβιάζεται επανειλημμένα από τις ισραηλινές δυνάμεις. Αυτό που διεθνείς οργανισμοί, ερευνητές και εμπειρογνώμονες ανθρωπίνων δικαιωμάτων έχουν περιγράψει ευρέως ως γενοκτονία, μπορεί να επαναληφθεί σε πλήρη κλίμακα σχεδόν ανά πάσα στιγμή, ενώ η παράνομη κατοχή και αποικιοποίηση της Παλαιστίνης συνεχίζεται.
Στις Βρυξέλλες, η συζήτηση για τις κυρώσεις έχει επικεντρωθεί έως τώρα στη Συμφωνία Σύνδεσης ΕΕ–Ισραήλ.
Αν και πρόκειται για τη σωστή συζήτηση όσον αφορά την αναστολή των εμπορικών παραχωρήσεων της Ευρωπαϊκής Ένωσης προς το Ισραήλ, έχει πολύ μικρότερη σημασία όσον αφορά την άμεση χρηματοδότηση ισραηλινών δημόσιων και ιδιωτικών οργανισμών από την ΕΕ.
Το συνολικό ποσό της χρηματοδότησης ανέρχεται περίπου σε 1,1 δισ. ευρώ για τον τρέχοντα κύκλο, με τη χρηματοδότηση της έρευνας να αποτελεί το μεγαλύτερο τμήμα, ενώ η οικονομική στήριξη προς το Ισραήλ στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Πολιτικής Γειτονίας και της Περιφερειακής Συνεργασίας ανέρχεται μόλις σε 20 εκατ. ευρώ.
Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει προτείνει στο Συμβούλιο την αναστολή της μελλοντικής πρόσβασης ισραηλινών φορέων σε ένα μικρό μέρος της ερευνητικής χρηματοδότησης, που ονομάζεται “EIC Accelerator”. Η πρόταση αυτή δεν θα επηρεάσει καν τα 200 εκατ. ευρώ που έχουν ήδη δεσμευθεί για ισραηλινές νεοφυείς επιχειρήσεις μέσω του EIC Accelerator, αλλά θα τις αποκλείσει μόνο από μελλοντική χρηματοδότηση.
Το Συμβούλιο ωστόσο καθυστερεί να εγκρίνει την πρόταση. Κι όμως, η Επιτροπή διαθέτει ήδη όλα τα νομικά εργαλεία που χρειάζεται για να ενεργήσει μόνη της – όπως έκανε στην περίπτωση της Ρωσίας.
Τι έκανε η ΕΕ με τη Ρωσία
Το προηγούμενο είναι γνωστό. Όταν η Ρωσία εισέβαλε στην Ουκρανία το 2022, η Επιτροπή ανέστειλε όλες τις πληρωμές προς ρωσικούς φορείς που συμμετείχαν σε έργα του Horizon. Είκοσι εννέα ρωσικοί οργανισμοί, δικαιούχοι 12,6 εκατ. ευρώ σε κοινοτικές συνεισφορές, είδαν τα συμβόλαιά τους να «παγώνουν» εν μία νυκτί.
Κρίσιμο είναι ότι οι Βρυξέλλες το έπραξαν χωρίς να τερματίσουν επισήμως τη συμφωνία επιστημονικής συνεργασίας ΕΕ–Ρωσίας του 2000. Αντίθετα, η Επιτροπή στηρίχθηκε στη Model Grant Agreement (MGA), το πρότυπο συμβόλαιο που υπογράφει κάθε συμμετέχων στο Horizon.
Το Άρθρο 14 του εγγράφου απαιτεί συμμόρφωση με τα «υψηλότερα ηθικά πρότυπα» και σεβασμό της «ανθρώπινης αξιοπρέπειας, ελευθερίας, δημοκρατίας, ισότητας, κράτους δικαίου και ανθρωπίνων δικαιωμάτων». Όταν αυτές οι αρχές παραβιάζονται, η Επιτροπή μπορεί να μειώσει, να αναστείλει ή να τερματίσει τις επιχορηγήσεις.
Επικαλούμενη το Άρθρο 14, η Επιτροπή παρέκαμψε τη βραδύτερη διαδικασία επίσημης καταγγελίας της επιστημονικής συμφωνίας, η οποία απαιτούσε προειδοποίηση έξι μηνών και, κυρίως, απέκλειε την αναστολή πληρωμών για εν εξελίξει έργα.
Αυτό επέτρεψε στην ΕΕ να δράσει γρήγορα και να προστατεύσει τα ευρωπαϊκά πανεπιστήμια από νομικές αμφισβητήσεις.
Η προνομιακή θέση του Ισραήλ
Το Ισραήλ συμμετέχει στο Horizon Europe βάσει μιας ειδικής Συμφωνίας ΕΕ–Ισραήλ για τη Συμμετοχή στο Πρόγραμμα Πλαισίου για Έρευνα και Καινοτομία, που υπεγράφη το 2022. Η συμφωνία αυτή παρέχει στους ισραηλινούς φορείς ίση πρόσβαση στη χρηματοδότηση του Horizon με τα κράτη μέλη της ΕΕ – ένα προνόμιο που μοιράζονται ελάχιστοι εταίροι εκτός Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Παρά τα προσωρινά μέτρα του Διεθνούς Δικαστηρίου της Χάγης, τα συμπεράσματα ανεξάρτητης επιτροπής του ΟΗΕ ότι το Ισραήλ έχει διαπράξει γενοκτονία, και σημείωμα της Ευρωπαϊκής Υπηρεσίας Εξωτερικής Δράσης που τεκμηριώνει αποδείξεις για «τυφλούς βομβαρδισμούς», «λιμοκτονία», «βασανιστήρια» και «απαρτχάιντ», η αντίδραση της Επιτροπής παραμένει χλιαρή.
Στις 29 Ιουνίου, η Επιτροπή πρότεινε μόνο τον μελλοντικό αποκλεισμό ισραηλινών start-up από τον EIC Accelerator, αφήνοντας ανέγγιχτη τη χρηματοδότηση ισραηλινών πανεπιστημίων και ερευνητικών ινστιτούτων στο πλαίσιο συνεργατικών έργων του Horizon Europe — παρά τους στενούς δεσμούς πολλών από αυτά με τον στρατό.
Εν τω μεταξύ, η ευρωπαϊκή συζήτηση παραμένει προσηλωμένη στη Συμφωνία Σύνδεσης, η οποία αναφέρει μόνο επιφανειακά την επιστημονική συνεργασία. Όμως η συμφωνία αυτή δεν έχει σχεδόν καμία σχέση με τη χρηματοδότηση του Horizon.
Το καθοριστικό νομικό εργαλείο είναι η συμφωνία του 2022 για τη συμμετοχή στο Horizon — και ακόμη πιο άμεσα, οι ίδιες οι συμβάσεις επιχορηγήσεων που διέπονται από το Model Grant Agreement.
Η αναστολή των πληρωμών του Horizon προς ισραηλινούς φορείς δεν θα αποτελούσε πράξη εχθρότητας, αλλά πράξη διοικητικής ακεραιότητας. Θα επιβεβαίωνε ότι το ηθικό πλαίσιο της ευρωπαϊκής έρευνας ισχύει καθολικά, όχι επιλεκτικά.
Το νομικό αδιέξοδο – και η διέξοδος
Η συμφωνία ΕΕ–Ισραήλ για το Horizon του 2022 περιέχει αυστηρή ρήτρα καταγγελίας: κάθε μέρος μπορεί να αποσυρθεί με προειδοποίηση τριών μηνών, αλλά και τα δύο μέρη πρέπει να τηρήσουν όλες τις υφιστάμενες οικονομικές υποχρεώσεις μέχρι την ολοκλήρωσή τους.
Η διάταξη αυτή καθιστά τη μονομερή αποχώρηση οικονομικά επαχθή για τα ευρωπαϊκά πανεπιστήμια, που σε πολλές περιπτώσεις θα έπρεπε να απολύσουν προσωπικό ή να αντιμετωπίσουν εργατικές διαμάχες.
Παρά ταύτα, ορισμένα ιδρύματα —όπως το Πανεπιστήμιο της Γάνδης και το Πανεπιστήμιο της Γρανάδας— έχουν επιλέξει να αποχωρήσουν για να τηρήσουν τις εσωτερικές δεσμεύσεις τους στα ανθρώπινα δικαιώματα. Άλλα, όπως το Université Libre de Bruxelles, το Πανεπιστήμιο της Αμβέρσας, το Trinity College Dublin, το Πανεπιστήμιο της Βαρκελώνης και το Πανεπιστήμιο Primorska στη Σλοβενία, έχουν αναστείλει διμερείς συνεργασίες με ισραηλινούς εταίρους και διεξάγουν έντονες εσωτερικές συζητήσεις για το πώς θα χειριστούν τη συνεργασία τους μέσω των κοινοπραξιών του Horizon.
Ωστόσο, όπως δείχνει η περίπτωση της Ρωσίας, η Επιτροπή θα μπορούσε να τους γλιτώσει από αυτή τη γραφειοκρατική ταλαιπωρία.
Με μια απλή επίκληση των ηθικών ρητρών του Model Grant Agreement, θα μπορούσε να αναστείλει άμεσα τις πληρωμές προς ισραηλινούς φορείς, έως ότου το Ισραήλ συμμορφωθεί με το διεθνές δίκαιο, ενώ ταυτόχρονα θα συνέχιζε τη χρηματοδότηση των ευρωπαϊκών εταίρων στα ίδια έργα.
Συνέπεια
Η Ευρωπαϊκή Ένωση ισχυρίζεται ότι είναι μια «δύναμη βασισμένη σε αξίες». Όμως οι αξίες χάνουν τη δύναμή τους όταν εφαρμόζονται επιλεκτικά.
Το 2022, η Επιτροπή ενήργησε μονομερώς και αποφασιστικά κατά της Ρωσίας, επικαλούμενη τις ηθικές υποχρεώσεις που περιλαμβάνονται στον κανονισμό του Horizon.
Το 2025, απέναντι σε ακόμη σοβαρότερες παραβιάσεις του διεθνούς δικαίου από το Ισραήλ, κρύβεται πίσω από νομικές επιπλοκές και την απουσία συναίνεσης του Συμβουλίου.
Αν η Επιτροπή πράγματι πιστεύει ότι η χρηματοδότηση της έρευνας πρέπει να αντικατοπτρίζει τις ευρωπαϊκές αρχές, τότε ο δρόμος είναι ήδη χαραγμένος στους ίδιους της τους κανονισμούς. Δεν απαιτείται νέα εντολή του Συμβουλίου – μόνο πολιτική βούληση για συνέπεια.
Η αναστολή των πληρωμών του Horizon προς ισραηλινά ιδρύματα δεν θα ήταν πράξη εχθρότητας- θα ήταν πράξη διοικητικής ακεραιότητας. Θα επιβεβαίωνε ότι το ηθικό πλαίσιο της ευρωπαϊκής έρευνας εφαρμόζεται καθολικά, όχι κατά περίπτωση.
Η επιστημονική φήμη της ΕΕ και η ηθική της αξιοπιστία διακυβεύονται. Αν οι Βρυξέλλες μπορούσαν να παγώσουν τη ρωσική χρηματοδότηση εν μία νυκτί για την υπεράσπιση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, μπορούν -και πρέπει- να πράξουν το ίδιο για το Ισραήλ.
Οτιδήποτε λιγότερο θα επιβεβαίωνε ότι οι ευρωπαϊκές «αξίες» δεν είναι αξίες, αλλά εργαλεία σκοπιμότητας.
*Ο Γιώργος Βασσάλος διδάσκει πολιτικές επιστήμες στο Ελεύθερο Πανεπιστήμιο των Βρυξελλών (ULB)
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου