Άλλο ένα «εθνικό σχέδιο» για την αντιμετώπιση της λειψυδρίας - Του Γιάννη Κρεστενίτη*

CREATOR: gd-jpeg v1.0 (using IJG JPEG v62), quality = 82

Άλλο ένα «εθνικό σχέδιο» για την αντιμετώπιση της λειψυδρίας

* του Γιάννη Κρεστενίτη (ομότιμος καθηγητής Παράκτιας Τεχνικής & Ωκεανογραφίας, Πολυτεχνικής Σχολής ΑΠΘ)

Eίναι εντυπωσιακό το πόσο συχνά η παρούσα κυβέρνηση παρουσιάζει «εθνικά σχέδια» για την αντιμετώπιση της λειψυδρίας. Τον Σεπτέμβριο 2024, ο τότε ΥΠΕΝ παρουσίασε σχέδιο για την Αττική και την υπόλοιπη χώρα, συμπεριλαμβάνοντας και την «αναγκαιότητα» για νέο πλαίσιο κοστολόγησης των υπηρεσιών ύδρευσης και αποχέτευσης. Και λίγες ημέρες αργότερα παρουσιάστηκε η ΚΥΑ για την κοστολόγηση και τιμολόγηση των υπηρεσιών ύδατος (https://epohi.gr/articles/gia-to-nero-kai-pali/). Τον Ιούλιο 2025, παρουσιάστηκε «εθνικό σχέδιο» από τον πρωθυπουργό, με πέντε βασικούς άξονες και εξαγγελία για επενδύσεις 10 δισ. ευρώ σε έργα υδροδότησης, την επέκταση των ΕΥΔΑΠ και ΕΥΑΘ και τη συγχώνευση των ΔΕΥΑ. Ενώ πρόσφατα, 30/10/2025, παρουσιάστηκε ακόμη ένα σχέδιο, με επτά άξονες και 2,5 δισ. ευρώ για έργα ύδρευσης κυρίως για την Αθήνα.

Το υπόβαθρο/πρόσχημα όλων αυτών των «εθνικών σχεδίων» και εξαγγελιών του τελευταίου 14μηνου είναι η λειψυδρία. Γεγονός υπαρκτό και διαπιστωμένο ως πρόβλημα σε αρκετές περιοχές της χώρας μας και κυρίως σε περιοχές που δοκιμάζονται από τον υπερτουρισμό και την υπέρβαση της φέρουσας ικανότητάς τους. Σε αυτές τις εκδηλώσεις εντυπωσιασμού, και με την επίκληση ασαφών επιστημονικών δεδομένων, η λειψυδρία γίνεται η αφορμή για να παρουσιαστούν «σημαντικά έργα», με ασαφές χρονοδιάγραμμα υλοποίησης και προϋπολογισμό, αλλά και χωρίς εξασφαλισμένη τη χρηματοδότησή τους. Και στο επίκεντρο της κυβερνητικής επιχειρηματολογίας βρίσκεται η θέση ότι η λειψυδρία που εμφανίζεται στη χώρα μας είναι αποτέλεσμα μόνον της κλιματικής αλλαγής.

Λανθασμένη θέση που παραγνωρίζει το γεγονός ότι η λειψυδρία δεν είναι φυσικό πρόβλημα, όπως είναι η ξηρασία και η ανομβρία που βέβαια επιτείνονται από την κλιματική αλλαγή, αλλά συνδέεται με το ισοζύγιο προσφοράς και ζήτησης του νερού και με την υπερκατανάλωση του. Παράλληλα δε υποβαθμίζεται και το γεγονός ότι η μεγαλύτερη κατανάλωση νερού γίνεται στην άρδευση και οφείλεται σε μεγάλο μέρος στην έλλειψη αρδευτικών έργων και εκσυγχρονισμού των μεθόδων άρδευσης. Επομένως, η λειψυδρία συνδέεται πρωταρχικά με την έλλειψη υποδομών και το παραγωγικό μοντέλο της χώρας μας.

Αλλά η λειψυδρία ως απόρροια μόνον της κλιματικής αλλαγής, είναι το άλλοθι για να υλοποιηθεί η κυβερνητική πολιτική για την ιδιωτικοποίηση των υπηρεσιών ύδρευσης, αποχέτευσης και άρδευσης, παρά τις περί του αντιθέτου διακηρύξεις της, ή τις ανακριβείς δηλώσεις του πρωθυπουργού ότι με απόφαση της δική του κυβέρνησης επέστρεψε το πλειοψηφικό πακέτο των μετοχών των ΕΥΔΑΠ και ΕΥΑΘ στο Δημόσιο. Ενώ είναι γνωστό ότι η επιστροφή επιβλήθηκε από τις σχετικές αποφάσεις του ΣτΕ, αλλά και την απόφαση του Τριμελούς Συμβουλίου Συμμόρφωσης, γιατί η κυβέρνηση της ΝΔ δεν υλοποιούσε την επιστροφή των μετοχών.

Στα «εθνικά σχέδια» που παρουσίασε η κυβέρνηση επιλέγονται παρεμβάσεις/έργα για την αύξηση της προσφοράς νερού και όχι συνδυασμός τους και με τη διαχείριση της ζήτησης του νερού. Και με δεδομένη την έως σήμερα απουσία προγραμματισμού και έργων για την αντιμετώπιση της λειψυδρίας ανακοινώνονται φαραωνικά έργα μεταφοράς υδάτων από άλλες λεκάνες απορροής. Ενώ προκρίνονται διαδικασίες υλοποίησης αυτών των έργων όχι με ανοικτούς διεθνείς διαγωνισμούς, αλλά με κλειστές διαδικασίες μεταξύ των μεγάλων κατασκευαστικών εταιρειών της χώρας. Ένα μοντέλο υλοποίησης έργων, που έχει εφαρμοστεί για αντιπλημμυρικά έργα στη Θεσσαλία. Παράλληλα παρουσιάζονται, ως plan-B, έργα αφαλάτωσης, παραβλέποντας τις υψηλές ενεργειακές τους απαιτήσεις αλλά και το σημαντικό περιβαλλοντικό τους αποτύπωμα.

Και σε κάθε «εθνικό πρόγραμμα» κατά της λειψυδρίας επανέρχεται η συγχώνευση των ΔΕΥΑ με το πρόσχημα της βιωσιμότητάς τους. Και μιλούν για βιωσιμότητα των ΔΕΥΑ όταν τις έχουν αφήσει χωρίς την απαραίτητη στήριξη στην αντιμετώπιση των αυξημένων οικονομικών τους προβλημάτων, που δημιουργήθηκαν κυρίως από τις υπέρογκες αυξήσεις της ηλεκτρικής ενέργειας, αλλά και στην υποστελέχωσή τους. Ενώ, ο πραγματικός στόχος είναι η δημιουργία μεγάλων «παικτών» στην υπό διαμόρφωση αγορά υπηρεσιών ύδρευσης, αποχέτευσης και άρδευσης, ώστε να υπάρξει ενδιαφέρον από τυχόν «επενδυτές» που θα προστρέξουν να υλοποιήσουν σχετικά ΣΔΙΤ.

Αλλά και οι σχεδιαζόμενες αλλαγές στις δύο μεγάλες εταιρείες ύδρευσης-αποχέτευσης, ΕΥΔΑΠ & ΕΥΑΘ, με χωρική τους επέκταση και επέκταση του αντικείμενου τους και στην άρδευση, έχοντας υπόψη και τις προηγούμενες νομοθετικές προτάσεις της κυβέρνησης, προσβλέπουν στη μείωση του δημόσιου χαρακτήρα των εταιρειών αυτών και στην περαιτέρω ιδιωτικοποίησή τους.

Η εξαγγελία για βιώσιμες εταιρείες και αποδεκτό κόστος για τις υπηρεσίες ύδατος, τη στιγμή μάλιστα που έχουν ζητηθεί αυξήσεις στα τιμολόγια και των δύο εταιρειών και έχοντας υπόψη την πολιτική που εφαρμόζει η κυβέρνηση στην ηλεκτρική ενέργεια και στην αντιμετώπιση της ακρίβειας, προδιαγράφει και το τι θα επωμιστούν οι πολίτες και στον τομέα που αφορά το κοινό αγαθό, το νερό. Η ορθολογική διαχείριση των υδατικών πόρων απαιτεί μακροχρόνιο σχεδιασμό και συνεχείς επενδύσεις πολύ πριν την εμφάνιση μιας ξηρασίας. Δεν αντιμετωπίζεται με αποσπασματικά μέτρα μετά την εμφάνιση μιας «κρίσης», και βέβαια απαιτεί μια άλλη δημόσια πολιτική τόσο για τα ύδατα όσο και για την ανάπτυξη προς όφελος των πολλών.

ΠΗΓΗ 

- ΣΧΕΤΙΚΟ και το ακόλουθο: 

Σχέδιο «Εύρυτος»: στραγγίζοντας την Ευρυτανία για να ξεδιψάσει η Αθήνα

 Νίκος Μ. Κατσουλάκος*

Οι λίμνες της ΕΥΔΑΠ αδειάζουν, αναδύονται χωριά από τον πυθμένα τους, θα διψάσει η Αθήνα… Εδώ και καιρό, δεκάδες δημοσιεύματα, πατώντας στις όντως φτωχές βροχοπτώσεις της τελευταίας διετίας, καλλιεργούσαν το έδαφος στην κοινή γνώμη: χρειάζεται δράση, νέες υποδομές πρέπει να γίνουν ώστε να μην «πούμε το νερό νεράκι». Ήμασταν, συνεπώς, προετοιμασμένοι ότι κάτι ετοιμάζεται. Και η τοπική κοινωνία της Ευρυτανίας συζητούσε το θέμα, κυρίως βάσει της φημολογίας για μεταφορά νερού στην Αθήνα από τη λίμνη Κρεμαστών. Όμως, τελικά, η κυβέρνηση έκανε έναν κάποιο αιφνιδιασμό: η σωτηρία της Αθήνας από τη λειψυδρία θα πραγματωθεί μέσω της μερικής εκτροπής δύο ποταμών της Ευρυτανίας του Καρπενησιώτη και του Κρικελιώτη. Κατευθείαν στη λογική «φαραωνικών» παρεμβάσεων για νέες υποδομές, χωρίς να έχουν πρώτα γίνει τα πλέον στοιχειώδη: μία χαμηλού κόστους καμπάνια ευαισθητοποίησης του κόσμου για εξοικονόμηση νερού, όπως στη μεγάλη ξηρασία της δεκαετίας του ’90.

Το σχετικό δελτίο τύπου αναφέρει: «Το έργο αυτό συμβολίζει την καλή, ανεμπόδιστη ροή [Εὖ + ῥέω] και θα θωρακίσει την Αττική για τα επόμενα 30 χρόνια. Εκτιμάται ότι η ολοκλήρωση του Έργου «Εύρυτος» θα πραγματοποιηθεί στο πρώτο εξάμηνο 2029 - σε περίπου 4 έτη από σήμερα - και 100 χρόνια μετά την ολοκλήρωση του φράγματος του Μαραθώνα». Και αρχαιοπρεπές όνομα, ώστε να δοθεί μια μεταφυσική διάσταση στο έργο και προγραμματισμός της παράδοσής του σε επετειακή χρονιά. Εξαιρετικό το επικοινωνιακό σερβίρισμα…

Η τοπική κοινωνία και οι απανταχού Ευρυτάνες, βέβαια, στην μεγάλη πλειονότητά τους μάλλον δεν εντυπωσιάστηκαν από την «ανεμπόδιστη ροή» και τον μυθικό ήρωα της περιοχής τους που χάρισε το όνομά του σε ένα (ακόμη) έργο εκτροπής. Πείσμωσαν, βλέποντας για πολλοστή φορά την κεντρική εξουσία να κάνει σχέδια εν αγνοία τους, και αμέσως ξεκίνησαν κινήσεις αντίθεσης στις κυβερνητικές εξαγγελίες.

Παρά την προσπάθεια της κυβέρνησης να παρουσιάσει τον «Εύρυτο» ως άλλη μια σωτήρια πολιτική επιλογή (στην οποία συνηγορεί η πλειονότητα των ΜΜΕ), τα ερωτήματα που ανακύπτουν είναι πολλά. Παρακάτω, συγκεντρώνονται τα σοβαρότερα από αυτά και οι σχετικές παρατηρήσεις.

· Ανεπάρκεια υδρολογικών δεδομένων/ ελλιπής τεκμηρίωση χρησιμότητας των έργων

Πώς τεκμηριώνεται ότι οι ποταμοί Καρπενησιώτης και Κρικελιώτης διαθέτουν «πλεονάζουσες» παροχές ικανές να αποδώσουν 200 εκατ. κυβικά μέτρα ετησίως, όπως σχεδιάζεται; Υπάρχουν πρόσφατες χρονοσειρές μετρήσεων παροχής στους ποταμούς αυτούς ή πρόκειται για θεωρητική εκτίμηση; Πώς τεκμηριώνεται ότι το σχέδιο εκτροπής «θα θωρακίσει την Αττική για τα επόμενα 30 χρόνια», όπως αναφέρθηκε στις κυβερνητικές εξαγγελίες;

Αν η εκτροπή λειτουργεί μόνο σε περιόδους υπερχειλίσεων, ποια θα είναι η πραγματική της απόδοση; Έχουν υπολογιστεί οι μέσες ημέρες λειτουργίας του συστήματος; Πόσο ρεαλιστικό είναι να επενδύονται εκατοντάδες εκατομμύρια για ένα έργο που ενδέχεται να λειτουργεί εποχικά; Διότι, σε «καλά» υδρολογικά έτη, με τους ταμιευτήρες της ΕΥΔΑΠ να δέχονται πάνω από 800 εκατ. κυβικά μέτρα νερό, είναι εύλογο να αναρωτηθεί κανείς, γιατί να χρειάζονται επιπλέον 200 εκατ. κυβικά μέτρα από τους ποταμούς της Ευρυτανίας.

Θα δοθεί, συνεπώς, πάνω από μισό δις ευρώ για ένα έργο που σε περιόδους ανομβρίας ενδεχομένως να μην μπορεί να προσφέρει νερό, ενώ σε περιόδους με αρκετές βροχές θα προσφέρει νερό σε ήδη γεμάτους ταμιευτήρες;

· Απουσία εναλλακτικών λύσεων πριν την καταφυγή σε εκτροπή

Γιατί δεν έχει δημοσιοποιηθεί ανάλυση κόστους–οφέλους και συγκριτική αξιολόγηση εναλλακτικών επιλογών, όπως προβλέπει η Οδηγία 2000/60/ΕΚ (πρόκειται για την ευρωπαϊκή οδηγία – πλαίσιο για τα νερά που είναι ενσωματωμένη στο εθνικό μας δίκαιο); Έχουν εξαντληθεί οι λύσεις διαχείρισης ζήτησης, επαναχρησιμοποίησης και μείωσης απωλειών δικτύου που ήδη εφαρμόζονται σε ευρωπαϊκές μητροπόλεις; Έχουν γίνει μελέτες ή έργα για την ενίσχυση υφιστάμενων υποδομών του υδροσυστήματος της Αθήνας; Για παράδειγμα, πρόσφατα, το 2020 (για 15η φορά από το 1963 που υπάρχουν δεδομένα, η Υλίκη υπερχείλισε προς την Παραλίμνη και η τελευταία προς τη θάλασσα…). Έχουν αξιοποιηθεί οι προτάσεις που έχουν γίνει π.χ. από το Ε.Μ.Π. για την εκμετάλλευση νερού από την υπερχείλιση της Υλίκης;

· Σχέση με τη λεκάνη απορροής του Αχελώου – Νομικές και περιβαλλοντικές συνέπειες

Οι ποταμοί Καρπενησιώτης και Κρικελιώτης συμβάλλουν στον Τρικεριώτη, ο οποίος εκβάλλει στον Αχελώο. Συνεπώς, τα υδατικά τους συστήματα ανήκουν στη Λεκάνη Απορροής του Ποταμού Αχελώου, σύμφωνα με το εγκεκριμένο Σχέδιο Διαχείρισης Υδάτων της Δυτικής Στερεάς Ελλάδας. Το Συμβούλιο της Επικρατείας σε επανειλημμένες αποφάσεις ακύρωσης έργων εκτροπής του Αχελώου (ενδεικτικά ΣτΕ 3478/2000, 26/2014), έχει κρίνει ότι οι διαμεταφορές ύδατος χωρίς πλήρη τεκμηρίωση παραβιάζουν τόσο το Σύνταγμα (άρθρα 24 και 25) όσο και τις ευρωπαϊκές οδηγίες περί προστασίας των υδάτων. Κατά συνέπεια, το σχέδιο «Εύρυτος» μπορεί να θεωρηθεί, υδρολογικά και νομικά, ως νέα μορφή μερικής εκτροπής του Αχελώου, με όλες τις περιβαλλοντικές, θεσμικές και νομικές συνέπειες που αυτό συνεπάγεται.

· Αιφνιδιασμός της τοπικής κοινωνίας

Γιατί δεν υπήρξε θεσμική ενημέρωση και συμμετοχή της τοπικής κοινωνίας, των ΟΤΑ και των φορέων της Ευρυτανίας πριν την εξαγγελία; Ποια αρχή έχει την αρμοδιότητα λήψης απόφασης για έργα που επηρεάζουν περισσότερες της μίας λεκάνες απορροής ποταμών; Πώς διασφαλίζεται η νομιμότητα της διαδικασίας χωρίς δημόσια διαβούλευση, όπως απαιτεί το άρθρο 14 της Οδηγίας 2000/60/ΕΚ;

Εύλογα θα μπορούσε κανείς να σημειώσει πως πολλά από τα ερωτήματα που τίθενται θα απαντηθούν από τις τεχνικές και λοιπές μελέτες που θα συνοδεύουν το μεγάλο αυτό έργο. Σε επίπεδο εξαγγελιών, δεν θα μπορούσε η κυβέρνηση να υπεισέλθει σε λεπτομέρειες. Καθώς, όμως, λίγο μετά τις ανακοινώσεις πληροφορηθήκαμε πως ο «Εύρυτος» θα προχωρήσει με fast-track, κλειστή διαδικασία, ώστε το καλοκαίρι του 2026 να ανατεθεί σε ανάδοχο, θα πρέπει να υπάρχει ήδη επαρκής τεκμηρίωση, διότι διαφορετικά εντός λίγων μηνών είναι αδύνατον να προσεγγιστούν όλες αυτές οι σοβαρές παράμετροι με επιστημονική επάρκεια.

Επιπλέον, όσο κι αν παρουσιάζεται πως το έργο θα περιλαμβάνει ήπιες παρεμβάσεις, μικρά φράγματα υπερχείλισης – υδροληψίες, δεν μπορεί ο ευρυτανικός λαός να μην πληροφορηθεί αναλυτικά και έγκαιρα τις επιπτώσεις του στο περιβάλλον και το τοπίο. Ο Καρπενησιώτης θα εκτραπεί στο ύψος των «Πατημάτων» της Παναγίας, σε ένα εντυπωσιακό φαράγγι και ο Κρικελιώτης, λίγο μετά το περίφημο «Πανταβρέχει», βασικό πόλο εναλλακτικού τουρισμού της περιοχής. Όσοι ξέρουν την Ευρυτανία μπορούν να κατανοήσουν πως, ειδικά χωρίς αναλυτική ενημέρωση, το άκουσμα και μόνο παρεμβάσεων σε αυτές τις περιοχές είναι σαν να παίρνεις ένα κομμάτι της ψυχής του τόπου.

Στην έκτακτη συνεδρίαση του Δημοτικού Συμβουλίου Καρπενησίου για το θέμα (που ομόφωνα ενέκρινε ψήφισμα έκφρασης επιφυλάξεων έναντι του έργου «Εύρυτος»), η βουλεύτρια Ευρυτανίας ανέφερε πως «το θέμα της υδροδότησης προστατεύεται Συνταγματικά, αν τεθεί θέμα υδροδότησης της Αθήνας, δεν μπορεί κανείς να αρνηθεί, αν υπάρχει επάρκεια υδάτων και το προβλέπουν οι σχετικές μελέτες… Δεν ζούμε μόνοι μας, η Ευρυτανία δεν είναι ανεξάρτητο κράτος, και συμβάλουμε στο γενικό συμφέρον του λαού». Καλό θα είναι η εκπρόσωπος του ευρυτανικού λαού στο κοινοβούλιο να είναι πιο προσεκτική στις διατυπώσεις της. Κατ’ αρχάς, το Σύνταγμα και η νομοθεσία περιλαμβάνουν δικλείδες για την προστασία του περιβάλλοντος και δεν προστατεύουν την υδροδότηση! Αλλά επειδή – ειδικά από τα χείλη της εκπροσώπου των Ευρυτάνων στο κοινοβούλιο – δεν είναι καλό να αφήνονται υπόνοιες πως η τοπική κοινωνία δεν ενδιαφέρεται για το δημόσιο συμφέρον και, ίσως, να πάσχει από το περίφημο σύνδρομο ΝΙΜΒΥ (not in my backyard), θα πρέπει να σημειωθεί το εξής: Η Ευρυτανία, μαζί με την Αιτωλοακαρνανία, έχουν δώσει μεγάλο μερτικό στο κοινό καλό, μέσω της λίμνης των Κρεμαστών. Ενός έργου που «κόστισε» 30 νεκρούς και βύθισε χωριά και μνημεία, και το οποίο κατά μέσο όρο παράγει 850GWh ηλεκτρικής ενέργειας ετησίως – τουλάχιστον 17 φορές περισσότερη ενέργεια από όση καταναλώνει η Ευρυτανία. Δεν μπορούμε, λοιπόν, να της πάρουμε και το νερό από τα ποτάμια της, χωρίς διάλογο και ενημέρωση, για το «κοινό καλό», να εκτρέψουμε ποταμούς χωρίς να κάνουμε τίποτε άλλο, προηγουμένως, προς ενίσχυση του υδροδοτικού της Αθήνας.

Το Σύνταγμα προστατεύει τις ορεινές και νησιωτικές περιοχές μέσω διατάξεων που επιβάλλουν στο κράτος την υποχρέωση να λαμβάνει μέτρα για την ανάπτυξή τους. Συγκεκριμένα, το Άρθρο 101, παράγραφος 4 αναθέτει στον νομοθέτη και τη Διοίκηση την υποχρέωση να λαμβάνουν υπόψη τις ιδιαίτερες συνθήκες αυτών των περιοχών, μεριμνώντας για την ανάπτυξή τους. Οι ορεινές κοινωνίες, συνεπώς, απαιτούν από την πολιτεία να τηρήσει τις θεμελιώδεις υποχρεώσεις της και όχι να προβαίνει σε αποσπασματικά μέτρα που εν δυνάμει τις πληγώνουν. Καθώς τα βουνά μας βρίσκονται σε καθεστώς σοβαρής δημογραφικής συρρίκνωσης, καλό είναι η πολιτεία να μην τα αντιμετωπίζει – ελλείψει πυκνού πληθυσμού – απλές, άψυχες αποθήκες φυσικών πόρων για τα αστικά κέντρα.

Ο «Εύρυτος» γλωσσολογικά προέρχεται από το [Εὖ + ῥέω], όπως ενημερωθήκαμε από τους εμπνευστές του έργου. Ανεμπόδιστη ροή θέλουν και οι κάτοικοι του Δήμου Καρπενησίου για τα ποτάμια τους. Δεν ταυτίζεται με την όμορφη, ανεμπόδιστη ροή μόνο ό,τι εξυπηρετεί την πρωτεύουσα. Τέλος, μυθολογικά ο Εύρυτος ήταν ένας δεινός τοξότης που έφτασε να προκαλέσει ως και τον θεό Απόλλωνα σε μονομαχία. Ας έχουν, λοιπόν, οι ιθύνοντες κατά νου πως αυτός ο παράτολμος τύπος, κατά κάποιες παραδόσεις, έδωσε το όνομά του και το πνεύμα του στην Ευρυτανία…

*Ο Νίκος Μ. Κατσουλάκος είναι Δρ. Μηχανολόγος Μηχανικός Ε.Μ.Π.

ΠΗΓΗ 

- ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ για το νερό στο: Ελεύθερα νερά